ضرورت آگاهی و تخصص در اظهار نظر
یادداشتی از حجت‌الاسلام دکتر غلامرضا پیوندی مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشگاه
روایتی نورانی از وجود مبارک امام جواد علیه‌السلام که در برخی منایع از امام علی علیه‌السلام نیز نقل شده، بسیار مورد توجه است و نشان می دهد که گاهی چقدر از مکتب اهل بیت فاصله داریم؛ شاید جامعه ما به سمت این فرهنگ و سیره بیان شده در این روایت حرکت کند. نتیجه عمل و پایبند بودن به آن قطعا اصلاح جامعه در ابعاد مختلف را به دنبال خواهد داشت. تلاش کنیم این فرهنگ ناب اسلامی را در درجه اول خود بدان عامل باشیم و در مرحله بعد در سطح وسیع منتشر کنیم:
امام جواد علیه السّلام فرمودند: لو سکت الجاهل ما اختلف الناس؛
اگر جاهل سکوت میکرد، مردم اختلاف نمیکردند [سبب بسیاری از اختلافات، سخنهای ناآگاهانه است].
منبع: (الفصول المهمه فی معرفه الأئمه «علیهم السلام»، ج۲، ص:۱۰۵۵)
همچنین در روایت دیگری فرمود: مقتل الرجل بین فکیه و الرأی مع الإناءه، و بئس الظهر و بئس الظهیر و بئس الرأی القصیر الرأی الفطیر. قتلگاه هر فرد بین دو فک اوست و مشورت با خودخواهان؛ و چه بد کمک و یاورى است رأى خام و نسنجیده.
(نورالابصار ص ۲۸۸؛ الفصول المهمه فی معرفه الأئمه «علیهم السلام»، ج۲، ص۱۰۵۵)
به حقیقت، اگر نادان در آن جا که تخصصى ندارد، از اظهار نظر خوددارى ورزد، اختلافات فکرى و عقیدتى، برچیده مىشود و اندیشهها به نقطه مشترک مىرسند. اگر نادان و نا آگاه در هر مکان و جایگاهی (حوزه، دانشگاه، بازار و…)، سکوت کند و از اظهار نظرهاى مذهبى، سیاسى، اقتصادى، اجتماعى و… بپرهیزد، و خلاصه اگر غیر متخصّصان، در مسائل عقیدتى اظهار نظر نکنند، اختلافات از جامعه بشرى ریشه کن مىگردد.
از نظر برخی در دوران معاصر و در طول تاریخ، شاهد دهها مکتب و صدها عقیده و هزاران فکر متفاوت و بلکه متضاد هستیم و شاهدیم که هر کس گروهى را اطراف خود جمع کرده است و خود را صاحب نظر و رئیس سازمان و گروه مىپندارد و دیدگاه خود را بر آنان فرض مىکند. اگر از ریشه این اختلافات به طور اساسى جستجو کنیم، به ریشههایى مىرسیم که امام على علیه السلام بدان اشاره فرمود: اظهار نظر نادانان و غیر متخصّصان و تحمیل دیدگاههاى پوشالى خویش بر حقیقت و واقعیت. (منبع: مبانى شناخت، ص۱۰۵)
از نظر اسلام، گفتگو کنندگان براى آنکه به اندیشهاى درست دست یابند، باید در گفتگوهاى خود از معیارهاى عقلى و منطقى دور نشوند و با روش علمى و با استناد به آنچه که در وجدان خود آنرا حق مىدانند، به گفتگو بپردازند و از دایره برهانهاى عقلى، خارج نشوند و مجهولات علمى خود را معلوم نپندارند و به مباحثى که از آن آگاهى و اطّلاع کافى ندارند، وارد نشوند. اگر این قانونِ گفتگو را مراعات کنند، از هر نوع اختلاف ناشى از تفکّر نادرست، محفوظ خواهند ماند. کلام امام جواد علیه السلام، به همین معناست که نقل کردیم «اگر نادانْ سکوت کند، مردم، اختلاف نخواهند کرد.»
