فلسفه اجتماعی در قرآن
نوشتاری از دکتر سیدحسین فخرزارع عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به بهانه در آستانه چاپ بودن اثر
فلسفه اجتماعی حسب نوع مباحث، زیر مجموعه‌ای از اندیشه اجتماعی است که با استدلال‌های عقلی از سطح توصیف‌های صرف فرا رفته و دغدغه‌مند تحلیل‌های مفهومی و نظریه‌پردازی‌های فلسفی و اخلاقی می‌باشد و ضمن صورت‌بندی پاسخ‌های اساسی به مسائل نظری اجتماعی، شالوده‌های حقیقی این دست از تأملات و مباحث را بیان کرده و مآلا به نوعی تعقل و فهم اجتماعی دقیق می‌رسد.
این دست نگرش‌ها که موضوعات اجتماعی را به ریشه و حاق مسائل پیوند داده، ظرفیت آن را دارد که مجموعه‌ای از مسائل و مباحث اجتماعی را حول یک منطق گفتمانی ارجاع داده و با آن آشنا سازد.
امروزه عمده‌ترین مشکلات دانش اجتماعی در وضعیت موجود، ناشی از عدم یا ضعف ارتباط با فلسفه‌های مربوط به خود است و از اساسی‌ترین دلائلی که دانش اجتماعی با مشکلات نظری عدیده مواجه شده، آن است که حوزه دانش مربوط به جامعه، معمولا تابع تحولات نظریه‌پردازی‌های غرب شده و به محض ورود یک نظریه در غرب، بدون توجه به فلسفه اجتماعی‌اش، در یک دستگاه فکری جامعه ما ورود پیدا کرده است.
در مواجهه با این مشکل، این کتاب با هدف دستیابی به یک تبیین منطقی و خط مشی اساسی برای استخراج نظریه و نظریه‌پردازی‌های اجتماعی قرآن که پدیدارها و روابط جمعی را بر اساس آن در چارچوبی منسجم ترسیم می‌نماید، مترصد آن است که تحلیلی فلسفی از پدیده‌های اجتماعی و واکاوی پیامدهای آن که از جمله مهم‌ترین مسائل در دانش اجتماعی است، ارائه دهد. در این تبیین، توجیه فلسفی جامعه و رفتارهای جمعی، حسب آموزه‌های مستند به وحی که هم دارای جنبه‌های توصیفی و هم حاوی استنتاجات توصیه‌ای و هنجاری است، رقم می‌خود که در مقابل برداشت‌های یک‌سونگرانه در فلسفه اجتماعی معاصر است.
فلسفه اجتماعی در قرآن، تلاشی است برای نیل به فهمی دقیق از واقعیت دانش اجتماعی بر اساس کتاب وحی که تمهیدی برای نظریه‌پردازی و مدل‌سازی در راستای دگروارگی علوم انسانی و اسطوره‌زدایی از آن، همچنین ابتناء بنیان‌های این دانش بر نظام شناختاری قرآن می‌باشد.
استراتژی‌های این تحقیق مشتمل بر دو امر متفاوت است:
نخست، بیان نگرشی جامع به مسائل و پدیده‌های اجتماعی و شیوه‌های فراگیر برای تحلیل آنها؛
دوّم، نقد برخی اندیشه‌های رایج در باب فلسفه اجتماعی که عمدتا به شکل یک‌سونگرانه رشد و توسعه یافته‌اند.
در حال حاضر تلقی القا شده در دانش‌های انسانی معاصر، کسب شناخت از طریق روش‌های غالبا تجربی و مشاهده‌ای است و فلسفه این‌ها اگر هم دارای اهمیت باشند به عنوان موضوع جانبی تلقی می‌شوند و دارای وجودی طفیلی‌اند.
«فلسفه اجتماعی در قرآن»، در پی تبیین نظری ویژه‌ای از پدیده‌های اجتماعی است که حسب اتکا به آموزه‌های منبع وحی و با تکیه بر واقعیات و حقایق مستمر در حیات اجتماعی، در قالب شاخص‌ها و معیارهای دقیق قرآنی، فهم می‌شود. این نوع استنباط که اکثر جنبه‌های زندگی انسانی را شامل است، در تعریض و مقابل نگاه تقلیل‌گرایانه دانش اجتماعی معاصر است که از سویه‌های فراتجربی پدیده‌ها رویگردان است و از این جهت این اثر و امثال آن در جهت دگروارگی و اسطوره‌زدایی از این دانش‌ها و تبیین مبانی و شالوده‌های اساسی مبتنی بر آیات قرآن می‌تواند موثر باشد
از این‌رو اثر حاضر ضمن بنیادکاوی و پویش پدیده‌های اجتماعی به اندیشوران کمک می‌کند مسائلی همچون پیش‌بینی، پیش‌گیری، تبیین آغاز و فرجام جوامع و علل اعتلا و سقوط آن و قوانین حاکم بر جامعه و تاریخ را در سامانه و نظمی معقول و با تکیه بر استنادات قرآنی و تفسیری دنبال کنند.
گفتنی است درحال حاضر در برخی از رشته‌ها و مراکز علمی دانش انسانی به ویژه حوزه‌های میان‌رشته‌ای درس‌هایی نزدیک به عنوان این کتاب در نظر گرفته شده که این اثر خواهد توانست متن آن درس‌ها در مقاطع مختلف آموزشی باشد.
این کتاب به زودی در سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر و روانه بازار کتاب خواهد شد.
