به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به مناسبت فرارسیدن عید قربان و همچنین روز عرفه، حجت‌الاسلام مهدی جهان عضو شورای علمی گروه فرهنگ‌پژوهی پژوهشگاه در یادداشتی به این روز پرفیض و فضیلت اشاره داشته که در ادامه این نوشتار از منظرتان عبور خواهد کرد.
منفعت معرفت
روز عرفه روزیست که صورت دنیایی انسان در قالب مضامین و مفاهیم معنوی توجه جدی به نفس خود می‌کند تا از انسان بودن انسان به عنوان مرآت برای خداشناسی یاد کنیم پس به همین دلیل سیدالشهداء حضرت ابا عبداللّه الحسین(علیه السلام) با دستمایه قرار دادن مجرای روز سراسر فیض و برکت عرفه مضامینی عرفانی و معنوی را تبیین می‌کند.
دعای عرفه‌ی سالار شهیدان حضرت ابا عبداللّه الحسین علیه السلام یکی از دعاهای مأثوری است که از مضامین بلند و معارف عمیقی برخوردار است و همواره متن و شرح این دعا مورد توجه اهل نظر و سالکان طریق معبود بوده است بنابراین به مناسبت توجهات عارفانه در این روز به بررسی مختصری در نسبت بین حیات انسانی و معرفت نفس می پردازیم که نتیجه آن حیات عارفانه‌ی انسان است.
شاید اولین و مهم‌ترین نتیجه‌ی معرفت نفس، خداشناسی است و در کلام مولای موحدین علی بن ابیطالب (علیه السلام) معرفت نفس با عنوان «انفع المعارف» یاد شده است و همچنین معرفةالله را نیز اعلی المعارف نامیدند بنابراین همواره خودشناسی بایستی منتهی به خداشناسی شود و هرگاه انسانی خدای متعال را در معرفتی اینچنینی بیابد پس لاجرم انسان به عرفان حقیقی دست می یابد و عارف به حق می شود و می تواند عارفانه و خالصانه همه چیز خویش را در «صراط حق» قرار دهد.
نتیجه و محصول این معارف راهبردهای فردی و اجتماعی بسیار ارزشمندی است که فراروی عارف به حق قرار می‌گیرد پس در این مقال به پنج منفعت از منافع معرفت نفس اشاره می شود.
معرفت توحیدی به خدا
توحید، غایت سیر و سلوک و عامل حیات نفس و سرچشمه همه فضایل، مکارم و معالی اخلاقی- عرفانی است پس «مَنْ عَرَفَ الله تَوَحَّدَ» که در توضیح این سخن می توان گفت که هركس خدا را شناخت به يكتایى و يگانگى او اعتراف می کند و موحّد حقيقى گردد و همواره موحّد حقيقى تمام توجّه و شوق و عشق او به خداست و هر حاجتی را از خدا می خواهد بلكه اصلا حاجتى جز خدا ندارد.
خوف و خشیت الهی
راهبرد دیگر معرفت به نفس و خداشناسی، خوف و خشیت است که قرآن مجید می فرماید: «إِنَّمَا یخْشَی الله مِنْ عِبادهِ الْعُلَمَاءُ» و امام صادق(علیه السلام) نیز می فرمایند: «آن كه خدا را شناسد از او بيمناك باشد و آن كس كه از خدا بيم داشته باشد نفس او بدون تعلقات از دنيا دست بر می كشد» بنابراین خداترسی و خشوع از ویژگی های عارف به معارف الهی است.
توجه به آخرت و دنیای باقی
امیرالمومنین علی علیه السلام فرمود: «ميوه معرفت يعنى شناخت احوال مبدأ و معاد ميل كردن از سراى فنا و ناخوش داشتن آنست»، بنابراین در اثر معرفت به خدا انسان از دار فناء به دار بقاء گرایش پیدا می کند و این گرایش در سیر و سلوک بسیار مهم است چون عشق به خداهمواره با انقطاع از دنیا همراه است پس میان خودشناسی و خداشناسی و رهیدن از دنیا و رسیدن به خدا رابطه ای طرفینی است.
پرهیزکاری و حفظ نفس
امام صادق(علیه السلام) از رسول مکرم اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) در مورد اهمیت خودشناسی می فرماید: «هرکس خدا را با عظمت و بزرگی اش شناخت، دهانش از سخن بیهوده و شکمش از خوراک اضافی بسته می شود و نفس خود را به روزه و نماز مشغول می کند» پس خداشناسان و عارفان به عظمت الوهیت انسان را تربیت می کند و کم گفتن، کم خوردن، روزه گرفتن، سحرخیزی و شب زنده داری را ملکة وجودش می سازد و صَمْت و صوم و سَحَر در سیر و سلوک تأثیر به سزایی دارند.
حیات طیبه
برای عارف به معرفت الله حیات طیبه به دست می آید حیاتی که روح کلی آن ایمان به خداست، آن هم ایمانی توأم با معرفت و عمل صالحی با پشتوانه خداشناسی عرفانی- شهودی. انسانهای مؤمن برخوردار از حُسن فاعلی و فعلی، خواه مرد باشند یا زن، به چنین حیاتی راه می یابند:«مَنْ عَمِلَ صَالِحاً مِن ذکرٍ أَوْ أُنثَی وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیینَّهُ حَیاةً طَیبَةً» حیات طیبه به تعبیر حضرت آیت الله جوادی آملی(زیدعزه) دارای آثار و نشانه هایی مانند؛ نورانیت دل، تایید الهی، استغراق در نعم معنوی، فراتر از فرشته شدن شهود ملکوت رؤیت خدا با چشم دل که در جریان معراج پیامبراعظم رخ داد.
معرفت به خلیفه الله و امام زمان(ارواحنا له الفدا)
معرفت به وجود ولی الله اعظم امام زمان نیز در اثر معرفتِ به نفس راه دستیابی به حقایق فطری است چرا که انسان گرایش فطری به کمال مطلق و انسان کامل دارد. انسان کامل او را به کمال مطلق نزدیک می کند و انسان بیدار و بینا باید که تنها در پرتو ارشادات و اشارات انسان کامل و ظهورات ایشان صلاحیت و ظرفیت سلوک در صراط مستقیم الهی را دارد تا از هر آفت و آسیب و کژی و اعوجاجی در ساحت علم و عمل مصون بماند.
با استفاده از آیات و احادیث، ثمرات دیگری را نیز می‌توان برشمرد که ما فقط به برخی از آنها اشاره کردیم.
