بررسی انتقادی طبیعت گرایی روش شناختی ضعیف

بررسی انتقادی طبیعت‌گرایی رو‌ش­‌شناختی ضعیف

نوشتاری از حجت‌الاسلام و المسلمین حمیدرضا شاکرین مدیر گروه منطق فهم دین پژوهشگاه

پیشتر گفته آمد که طبیعت‌گرایی روش­‌شناختی به دو گونه ضعیف و قوی تقسیم‌­پذیر است. طرفداران طبیعت‌گرایی علمی ضعیف برآنند که این رویکرد تنها یک ضابطه­ روش­‌شناختی و نظم دهنده برای پی­گیری درست علم است؛ نه ابزار و معیاری برای تشخیص و تعیین آنچه هست و آنچه نیست. به عبارت دیگر رویکرد فوق تنها یک تعلیق (epoché) یا فرض موقت از عدم خدا و در مقابل تاکید بر حاکمیت قانون در طبیعت است. ( Ruse, 2008, P. 257.) بنابراین دیدگاه فوق این امکـان را رد نمی کند که چه بسا فلسفه یا الهیات درحوزه یا موضوع خاصی همچون برخی از مسـائل کیهان­‌شناختی، مسئله ذهن و بدن، و … سخنی برای گفتن داشـته باشـند. یوگنی سـکات رئیس اجرایی مرکز ملی آموزش علم آمریکـا، در این باره معتقد است که: «علـم نـه نافی ماوراءالطبیعـه و منکـر آن است و نه با آن سر ستیز دارد؛ بلکه تنها به دلایل روش­‌شناختی از آن چشم پوشی می­‌کند.» ( Scott, 1993, no. 2) از نظر او علم بنابر تعریف نباید به تبیین‌های فراطبیعی توجـه کنـد و در عمل نیز چنان می‌­کند که گویی فراطبیعتی نیست. (ibid) مهمترین توجیهی برای طبیعت‌گرایی روش‌­شناختی ضعیف ارائه شده عبارت است از : (۱) زمینه مشارکت حداکثری. (See: Ruse,2001, p. 365)؛ (۲) انضباط علمی، جلوگیری از اختلاط علم و غیرعلم.

نقد

طبیعت‌گرایی روش­‌شناختی ضعیف اگرچه از غالب اشکالات طبیعت‌گرایی روش­‌شناختی قوی مصون است، اما با اشکالات دیگری مواجه است از جمله:

الف. حصر روش­شناختی و محدودیت مشارکت

توجیه مایکل روس مبنی بر اینکه طبیعت­گرایی روش­شناختی به دلیل خنثی بودن متافیزیکی و ارزشی- اخلاقی زمینه­ساز مشارکت هرچه بیشتر جهانیان با عقاید و باورهای متفاوت، در فعالیت علمی است (See: Ruse, 2001, p. 365) نه تنها محل مناقشه است، زیرا: (۱) بنابر عدم حصر روش‌­شناختی نیز منطقا هر کسی با هرگونه جهان بینی می­تواند به فعالیت علمی بپردازد. (۲) چه بسا حصر روش­شناختی به محدودیت مشارکت علمی نیز بیانجامد؛ زیرا موجب کاهش انگیزه آن دسته از فعالان علمی­ است که معتقد به اهمیت تبیین‌های فراطبیعی‌­اند. بویژه اگر این گروه احساس کنند که حصر روش­شناختی جهت دهنده علم به سوی نگاه مادی به عالم و بی­اعتنایی به معارف دینی بوده یا به معارضه با آنها بیانجامد.

ب. ناوابستگی انضباط علمی به حصر روش‌­شناختی

نظم‌­دهندگی و انضباط علمی لزوما مبتنی بر حصر روش‌­شناختی نیست. برعکس حصر طبیعت‌گرایانه اشکالاتی در پی دارد از جمله: (۱) مانع بهره‌­گیری از منابع معرفتی فراتجربی و محدودیت به لحاظ منبع معرفت است؛ (۲) مانع فراروی از سطح تبیین طبیعی به سطوح فراتر و محدودسازی فعالیتهای علمی در گستره امکان تبیین طبیعی محض است؛ (۳) زمینه‌­ساز ناهماهنگی‌های احتمالی تبیین‌های طبیعی و فراطبیعی است. بنابراین انضباط علمی درگرو تبیین منطق تعاملی منابع، ابزارها، روش‌ها و سطوح معرفتی و تبیینی و منطق حل تعارض است.

منابع

1. Ruse, Michael (2001). Methodological Naturalism under In R. Penoock (Ed.), Intelligent Design Creationism and Its Critics, (pp. 363-386). London, England: A Bradford Book.
2. Ruse, Michael. (2008). Charles Darwin. Charles Darwin: Blackwell Pub.
3. Scott, Eugenie (1993), “Darwin Prosecuted: Review of Johnson’s Darwin on Trial”, Creation/ Evolution, vol. 13, no. 2.