به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نشست علمی با موضوع «بحران غزه» (با رویکرد سیاسی، حقوقی و اخلاقی) دوشنبه ۱۵ آبان ماه سال جاری توسط پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه با همکاری مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم، مرکز تحقیقات مجلس شورای اسلامی و شبکه اینترنتی عبرات به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
این نشست علمی با حضور و ارائه دکتر محمود حکمت‌نیا، دکتر علیرضا مقدم، حجت السلام دکتر علیرضا آل‌بویه، حجت الاسلام دکتر سیدکاظم سیدباقری و جناب آقای حسینعلی بای برگزار شد.
دکتر محمود حکمت‌نیا عضو هیأت علمی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه، در این نشست با موضوع «مساله شناسی حقوقی بحران غزه» به سخنرانی پرداخت که در ادامه می‌خوانید:
درباره مسئله‌شناسیِ اتفاقاتی که در غزه میافتد موارد حقوقی و فلسفه حقوق آن را مطرح می‌‌کنم، چون شاید ما را به دلایل رفتاری که در مجموعه سیاستمداران اتفاق میافتد نزدیک می‌کند. مثلاً امروزه در حوزه سیاستمداران دو اتفاق در حال رخ دادن است که یک دسته در حال دفاع از رفتار اسرائیلی‌ها و دسته دیگر منفعل هستند. آیا باید صرفاً آن را به بحث سیاسی تقلیل دهیم یا یکسری بنیادهای نظری مطرح است.
اگر این بحران کنترل نشود، می‌تواند تبدیل به بحرانی بین‌المللی شود و این به کنشگری مجموعه کسانی بستگی دارد که یارگیری بین‌المللی می‌کنند و یکی از دلایلی که باعث بین‌المللی شدن این ماجرا شده حضور کنشگران بین‌المللی در این عرصه است و دیگری اهمیت فضای مجازی در این جنگ است که می‌تواند مظلومیت مردم فلسطین را در منظر جهانیان آشکار کند و فرصت خوبی است که می‌تواند منجر به اتفاقاتی در درون کشورها شود، چراکه این جنگ می‌تواند تهدیدی برای نظم و صلح بین‌المللی باشد. لذا یک فشار حقوقی بر شورای امنیت سازمان ملل وجود دارد.
مسئله دیگر اینکه دولت اسرائیل در حال انجام جنایاتی در یک منطقه و علیه عده‌ای از انسان‌هاست که اگر در زمان جنگ هم نباشد، عملی ممنوع است همانند مهاجرت اجباری برای مردم غزه یا قصد اسرائیل برای نابودی همه آنها. بنابراین ممنوعیت این اقدام به سبب جنگ نیست، بلکه برنامه‌ای مشخص وجود دارد تا نسلی از انسان‌ها از سرزمین خود بیرون بروند.
سه سطح از مصونیت در حقوق جنگ
روز گذشته یکی از وزرای اسرائیل صحبت کرد و گفت برای تمام کردن ماجرا بهتر است از بمب اتمی استفاده کنیم. لذا دولت اسرائیل بلافاصله واکنش نشان داد، چون مسئله نسل‌کشی پیش می‌‌آید و اسرائیل در یک منجلاب گرفتار می‌شود. اگر این وزیر تعلیق نمی‌شد، می‌توانستیم رفتارهای رژیم اسرائیل را ذیل نسل‌کشی مردم فلسطین تلقی کنیم، اما دولت اسرائیل پیش‌دستی کرده و وزیر را تعلیق کرد تا این قصد و غرض نمایان نشود. بحث این است که یک عنوان حقوقی وجود دارد، اما احراز آن مشکل است و اسرائیل میخواهد این را پنهان کند و صحبت‌هایی که روحانیون یهودی در فضای مجازی بیان می‌کنند جنبه حقوقی ندارد، بلکه باید چنین مواردی از سوی سیاسیون آنها بیان شود تا برای آن پرونده تشکیل شود.
همچنین، صرف‌نظر از چگونه جنگیدن، برخی از سلاح‌ها ممنوعیت ذاتی دارند که باید حد و حدود آنها مشخص شود. نوع سلاح‌هایی که اسرائیل به کار می‌برد از جمله بمب‌های فسفری از منظر حقوقی جای بحث و بررسی دارند. ممکن است بگوییم مشروعیت جنگ برعهده کشورهاست و هر کشوری براساس نظریه خودش می‌جنگد و ما طبق نظریه اسلامی می‌جنگیم و مقداری از کشته شدن بیگناهان در جنگ هم اقتضای ذاتی جنگ است و نمی‌توانیم جنگی را شروع کنیم و بگوییم هیچ بی‌گناهی در آن کشته نمی‌شود یا جایی تخریب نمی‌شود، اما اصل مصونیت غیرنظامیان در حقوق بین‌الملل پذیرفته شده است؛ یعنی اصل بر حفظ جان آنهاست، ولی مسئله این است که چه مقدار از کشته شدن نظامیان، اقتضای جنگ و چه مقدار خارج از اقتضای جنگ است؟ حد یقف کجاست؟
سه سطح از مصونیت در حقوق وجود دارد که سطح اول ضعیف است؛ یعنی کمترین احترام را برای بیگناهان در جنگ قائل شویم. دومین مورد، مصونیت با شرایط فوقالعاده و سومین مورد بسیار قوی است و نمی‌توانیم مصونیتی برای غیر نظامیان قائل نشویم. در مقاله‌ای که در این باره نوشتم راه حل‌هایی ارائه داده‌ام که چگونه تزاحم را حل کنیم؟ از جمله اینکه کشته شدن افراد هیچ تأثیری بر اهداف جنگ نداشته باشد، نظریه تأثیر دوگانه آکویناس، یکی دیگر از راهکارهای حل مشکل است؛ بدین معنا که بر اساس عنصر روانی، مسئله را حل کنیم. مثلاً به نظر آکویناس، هر اقدامی که با نیت خیر انجام شود اگر پیامد شر داشته باشد، عملی مجاز است. این عنصری است که الان در اسرائیل به میزان زیادی به کار می‌رود.
راهکار دیگر استفاده از نظریه وضعیت فوقالعاده است. اسرائیل تلاش می‌کند حماس را ذیل داعش قرار دهد و میخواهد اعلام کند ما در وضعیت فوق‌العاده‌ای قرار داریم و در حال مبارزه با تروریست‌ها هستیم. لذا اگر مراکز علمی و پژوهشی می‌خواهند وارد عرصه شوند باید برای سیاستگذاری خارجی جمهوری اسلامی ایران مدیریت مصداق شود تا بتواند جریان را به شکل صحیح مدیریت کند.
