به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در راستای برگزاری همایش عرفان اهل بیتی(ع) کرسی علمی ترویجی با موضوع “فنای ما سوی الله در ربّ محمدی(ص) و در پرتو حقیقت محمدی(ص)“ دوشنبه ۲ تیرماه جاری توسط گروه عرفان پژوهشگاه به صورت حضوری در سالن فرهنگ دفتر قم و همچنین مجازی تحت نرم افزار اسکایپ برگزار شد.
ارائه‌دهنده این کرسی علمی حجت‌الاسلام والمسلمین حسین عشاقی، عضو هیأت علمی گروه فلسفه پژوهشگاه، با اشاره به آیات ۱۹ تا ۲۱ سوره عنکبوت، «أَوَلَمْ یَرَوْا کَیْفَ یُبْدِئُ اللَّهُ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ إِنَّ ذَلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیرٌ﴿۱۹﴾ قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ یُنْشِئُ النَّشْأَهَ الْآخِرَهَ إِنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ﴿۲۰﴾ یُعَذِّبُ مَنْ یَشَاءُ وَیَرْحَمُ مَنْ یَشَاءُ وَإِلَیْهِ تُقْلَبُونَ»، گفت: آیات قابل توجهی داریم که همه امور و ماسوی‌الله صیرورت الی الله دارند، یعنی هرچه در آسمان‌ها و زمین است برای خداوند است و هیچ کس به معنای واقعی مالک نیست.
وی اضافه کرد: صیرورت الی الله البته برای انسان مطرح است، ولی می‌توانیم به همه موجودات هم نسبت دهیم؛ در قسمت پایانی آیه فرموده: «وَإِلَیْهِ تُقْلَبُونَ»؛ یعنی همه به سوی خدا منقلب خواهید شد. در آیه ۱۹ اشاره شده که «ثُمَّ یُعِیدُهُ»، یعنی خلقت را خدا آغاز کرد، سپس همه به او بازمی‌گردند؛ در اینجا بحث از اعاده خلقت است؛ در اعاده ما به کمک آیات می‌توانیم بگوییم نقطه پایانی که در قوس صعود و رجوع الی الله شکل می‌گیرد، را خداوند با تعین رب محمدی بدانیم.
وی بیان کرد: در برخی آیات مانند؛ «وَإِلَى اللَّهِ الْمَصِیرُ» همچنین «أَلَا إِلَى اللَّهِ تَصِیرُ الْأُمُورُ» خداوند را نقطه پایان رجوع همه چیز می‌داند، ولی دسته‌ای از آیات هستند که رب محمدی را تعبیر کرده است که با سنجش و تطبیق این دو دسته آیات مراد از رب همان رب محمدی خواهد بود.
عشاقی اظهار کرد: از جمله آیاتی که اشاره به مفهوم رب محمدی دارد آیه ۴۲ نجم «وَأَنَّ إِلَى رَبِّکَ الْمُنْتَهَى»، همچنین آیه ۱۲ سوره قیامت هم فرموده است: «إِلَى رَبِّکَ یَوْمَئِذٍ الْمُسْتَقَرُّ»، یعنی به سوی رب تو در آن روز استقرار خواهند یافت. در آیه ۴۴ نازعات «إِلَى رَبِّکَ مُنْتَهَاهَا»، فرمود که انتهای ماسوی الله، رب توست؛ همچنین در سوره علق، آیه ۸ فرمود: «إِنَّ إِلَى رَبِّکَ الرُّجْعَى»؛ از تطبیق این دو دسته آیات روشن می‌شود که در حقیقت «رب محمدی» همان اسم جامع الله است که واجد همه اسماء و صفات است و خداوند از این منظر می‌خواهد رب محمدی را معرفی کند.
خلق و بازگشت عالم از سو و به سوی خداست
عشاقی بیان کرد: در آیات مورد بحث، خداوند به دو نکته اشاره کرده است؛ اول اینکه خلق را خداوند آغاز کرد و سپس آن را باز می‌گرداند؛ بازگرداندن از همان جایی است که شروع رخ می‌دهد، یعنی همان طور که رب محمدی، نقطه آغازین صیرورت بوده در مسیر بازگشت هم پایان صیرورت هم که قوس نزول است باید رب محمدی باشد.
عضو هیأت علمی گروه فلسفه پژوهشگاه بیان کرد: اولین چیزی که خدا خلق کرد، مرتبه نورانیتی است که حقیقت تجردی پیامبر(ص) در اوج است؛ لذا با آفریشن رب محمدی در آغاز خلقت، حقیقت محمدی آفرینش شد؛ این حقیقت محمدی، حقیقت جامع است، چون ربی که ربوبیت او را بر عهده می‌گیرد در عین بساطت، جامع اسماء و صفات است.
عشاقی تصریح کرد: در مسیر بازگشت که یعیده اتفاق می‌افتد همین کثرات باید برای حشر هم رخ دهد، همان طور که برای نشر رخ داد؛ لذا همه ماسوی‌الله، جلوه‌های حقیقت محمدی هستند و در مسیر بازگشت، باید این وجود تفصیلی کثرات ابتدا در حقیقت محمدی، فانی شوند و کثرات به وحدت حقیقت محمدی منتهی شده و حقیقت محمدی به عنوان مخلوق به مقام فنا برسد و «کَما بَدَأْنا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِیدُهُ»، تحقق یابد.
وی اضافه کرد: مؤمن بدون آن که گرفتار عذاب شود، کثرتش تبدیل به وحدت حقیقت محمدی شده و در آن فنا خواهد شد و کسانی که مجرم و گناهکار هستند، ابتدا باید در برزخ و قیامت گرفتار عذاب شوند و با سوخت‌وسازی که دارند حقیقت‌شان از کثافات گناه پاک شده و در نهایت به مقام فنا در حقیقت محمدی می‌رسند.
عشاقی تصریح کرد: قرآن کریم در آیه ۱۹ سوره محمد(ص) «وَاسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ وَلِلْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مُتَقَلَّبَکُمْ وَمَثْوَاکُمْ» به پیامبر(ص) فرموده است که برای خود و مؤمنان و مؤمنات استغفار کن؛ یعنی ای پیامبر(ص) هم تو و هم خود مؤمنین و مؤمنات باید آمرزش بطلبند، زیرا مؤمنین و مؤمنات، امتداد حقیقت تو بوده‌اند و با استغفار پیامبر(ص) و خودشان شایستگی فنا در حقیقت محمدیه برای آنان فراهم می‌شود.
عشاقی افزود: همه انسان‌ها در پرتو حقیقت محمدی به مقام فنا فی الله می‌رسند و این مقام فقط رحمت است و در این مقام مشمول رحمت الهی خواهند شد.
در ادامه این کرسی علمی دکتر مسعود اسماعیلی و دکتر علی امینی نژاد به نقد مطالب ارائه شده پرداختند که گزارش آن به زودی منتشر خواهد شد.
