توحید اجتماعی بن‌مایه الهیات مقاومت است
نوشتاری از حجت الاسلام و المسلمین محمد عرب صالحی، رئیس پژوهشکده حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه
اصل موضوع جهان‌بینی توحیدی که سرچشمه طرح توحید اجتماعی است، ابتدائاً ریشه در دعوت انبیاء الهی به یکتاپرستی و حاکمیت الله در تمام شئون زندگی بشر دارد و به طور خاص و عینی به دعوت خاتم پیامبران حضرت محمد (ص) و آخرین دین الهی باز میگردد و طبیعتاً ابعاد، مؤلفه ها و الزامات آن در قرآن، آخرین کتاب آسمانی نازل شده بر بشر وجود دارد.
به گفته آیت‌الله خامنه ای «آیات قرآن سراسر دعوت به جهان‌بینی توحیدی و نفی هر گونه شرک و تحول بنیادین جامعه جاهلی مشرک به جامعه موحد و یکتاپرست و باطل شمردن هر حکومت استبدادی و طاغوتی است؛ «لا اله الّا الله» صرفاً یک مسئله اعتقادی و ذهنی محض نیست؛ «لا اله الّا الله» منشأ اثر است، منشأ عمل است. دولت اسلامی که در مدینه به وجود آمد، ناشی از «لا اله الّا الله» است؛ یعنی حکومت جز به دست خدای متعال و مبعوثان خداوند، در ادیان الهی معنی ندارد؛ برای همین هم به مجردی که پیامبر(ص) فرمودند: قولوا لااله الا الله تفلحوا صاحبان زر و زور در همان محیط محدود و کوچک مکه در مقابل او صف‌آرایی کردند؛ بعد در مدینه که دولت اسلامی تشکیل شد، باز حکومت‌ها و امپراتوری‌ها و قدرت‌های جهانی در مقابل اسلام صف‌آرایی کردند.
این صف‌آرایی از روز اول تا امروز وجود داشته است و از روز اوّل تا امروز، عقب‌نشینی در این مصاف، سرنوشت باطل بوده است و پیشروی، سرنوشت حق بوده است». [۱] مطابق تقل علامه مجلسی ره پیامبر وقتی ندای توحیدی خود را با عبارت «قولوا لا اِلهَ اِلَّا اللهُ تُفلِحوا»، سر دادنتد همان جا شخصی با سنگ‌پرانی به پیامبر ص ایشان را زخمی کرد و فریاد می‌زد که از این کذاب پیروی نکنید. [۲]
ایشان در جای دیگر فرموده است: «آن همه بتِ باعظمت بر دیوارهای کعبه آویخته؛ پشتوانه بت‌ها، تعصب‌های عمیق جاهلی؛ آن اشراف مکه و خانوادههای قدرتمند و بانفوذ که «لا اله الّا اللَّه» همه اینها را به هم می‌زد؛ پشت سر اینها، حکومت‌های مقتدر ساسانی و امپراتوری روم؛ مگر کسی به خود جرأت می‌داد در وهله اول بپذیرد که این پیام، قابل‌طرح و تعقیب است؟» [۳]
اگر مقاومت را ستیز با استکبار و استعمار و نپذیرفتن سلطه او و هجوم فکری و اندیشه‌ای بر بنیان‌های استکبار و تلاش خستگی‌ناپذیر در برقراری عدالت اجتماعی در سطح جهان بدانیم طبعاً باید مبتنی بر یک سلسله مبانی فکری و اعتقادی قویمی باشد که ویژگی‌های فوق بتواند منبعث از آن باشند. الهیات مقاومت یک الهیات دفاعی صرف نیست؛ یک الهیات ایستا نیست بلکه الهیاتی پویا، تهاجمی، و مبتنی بر تفکر و حزم و دوراندیشی است. چنین ویژگی‌هایی جز با توحید اجتماعی قابل حصول نیست؛ بنا بر توحید اجتماعی کل زیست اجتماعی انسان چه در مقام تئوری و نظریه‌پردازی و چه در مقام فعل اجتماعی باید توحیدی باشد؛ همه جا باید صبغه الهی بگیرد و طبیعتاً چنین امری از همان ابتدا نسبت به تمام الهه‌ها اعلان موضع می‌کند. همه را نفی می‌کند و این همان ویژگی تهاجمی مبتنی بر پشتوانه عمیق فکری و اعتقادی است که برآمده از آیات قرآن و روایات است؛
ان الذین قالو ربنا الله ثم استقاموا تتنزل علیهم الملائکه ان لاتحزنوا و ابشروا بالجنه التی کنتم توعدون نحن اولیا ئکم فی‌الحیوه الدنیا و فی‌الآخره…(فصلت، آیه ۳۰-۳۱) مطابق این آیه کسانی که ربوبیت خداوند را پذیرفتند و در این راه از خود استقامت و مقاومت نشان دادند در دنیا و آخرت مورد عنایات ولایت الهیه قرار خواهند گرفت.
آیات بی‌شماری از قرآن که مبین توحید است، از عبادت غیر خدا و اطاعت غیر او مؤکداً نهی کرده و حق عبادت و طاعت را مختص خداوند می‌داند و این در سیره و سنت همه انبیای الهی که در قرآن از آنان یاد شده آمده است؛ اگر توحید انبیای الهی صرفاً یک اعتقاد نظری می‌بود چنین اعتقادی به‌راحتی با توحید صوفیه منعزل از اجتماع هم قابل‌جمع می‌بود و هرگز کسی از جانب آن احساس خطر نمی‌کرد. از طرفی وقتی اساس یک مکتب توحید اجتماعی شد این پیشنهاد بزرگ به بشریت الزاماتی دارد که از آن جمله اقتدار در تمام زمینه‌های علمی، فرهنگی، فکری، صنعتی، تکنولوژی، اقتصادی و نظامی و… است تا آن جا که دشمن در سیاست‌های خود همه این موارد را محاسبه کند و به‌حساب بیاورد (ترهبون به عدوالله). با اقتدار تک‌بعدی نمی‌توان داعیه‌دار توحید اجتماعی بود. شاید لزوم این قدرت فراگیر را بتوان از آیه «و اعدوا لهم ما استطعتم من قوه» استنباط کرد.
مجموعه مولفه‌ها و ابعاد و کارکردهای توحید اجتماعی در کتاب «توحید اجتماعی» که با تأکید بر آیات قرآن و اندیشه‌های متفکر معاصر آیت‌الله خامنه‌ای نگاشته شده آمده است. این کتاب در مرحله آماده‌سازی برای چاپ در سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی است.
[۱] . بیانات در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی ۲۵/۱/۱۳۹۷.
