به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت الاسلام دکتر قاسم ترخان مدیر گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی پژوهشگاه با گرامیداشت سالروز شهادت امام حسن مجتبی(ع) در خصوص پیشرفت جامعه از منظر این امام بزرگ در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری شبستان اظهار داشت: براساس فرمایشات امام حسن مجتبی(ع) می‌توان ارکان، پایه‌ها و اضلاع پیشرفت را تبیین کرد.
مدیر گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی پژوهشگاه افزود: یکی از ارکان پیشرفت جامعه توجه به کار و تلاش برای امور دنیوی است، اگر کسی باور داشته باشد که اصلا نباید برای دنیا کار و تلاش کرد، طبیعتا پیشرفت در امور دنیا نصیب وی نخواهد شد. کسانی که از دنیا کناره‌گیری کرده‌اند و زهد را اینگونه معنا می‌کنند و رهبانیت را برمی‌گزینند، برای پیشرفت دنیا نیز تلاشی را صورت نمی‌دهند.
حجت الاسلام و المسلمین ترخان عنوان کرد: وبر می‌گوید رمز پیشرفت دنیای غرب از زمانی بوده که از ناحیه مسیحیت پروتستان به دنیا توجه شده است. در واقع بعد از پروتستان که یکی از آموزه‌هایش توجه به دنیاست، رشد اقتصادی در پرتو این آموزه اتفاق افتاده است.
وی در خصوص اهمیت تلاش و کار و توجه به دنیا از نگاه امام حسن مجتبی(ع) به عنوان یکی از ارکان مهم پیشرفت تصریح کرد: امام حسن مجتبی(ع) می‌فرماید ما در اسلام، آخرت‌گرایی داریم اما این آخرت گرایی با دنیانگری منافاتی ندارد، یعنی رکن پیشرفتی که به آن نیاز داریم در اسلام و فرمایش امام حسن مجتبی(ع) بر آن تأکید شده است.
مدیر گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی پژوهشگاه خاطرنشان کرد: امام حسن مجتبی(ع) در این باره می‌فرماید: اعْمَلْ لِدُنْیَاکَ کَأَنَّکَ تَعِیشُ أَبَداً وَ اعْمَلْ لاِخِرَتِکَ کَأَنَّکَ تَمُوتُ غَداً/ برای دنیای خودت چنان کار کن که گویا همیشه زنده‌ای و برای آخرتت چنان کار کن که گویا فردا می‌میری. (الفقیه، ج ۳، ص ۱۵۶). این حدیث از پیامبر عظیم الشأن اسلام هم روایت شده است.
وی گفت: این آموزه به مراتب آموزه‌ای بالاتر از آموزه پروتستان است که وبر آن را رمز پیشرفت دنیای غرب می‌داند، اگر ما به جمله امام حسن(ع) این گونه توجه می‌کردیم و جوری برای دنیا تلاش می‌کردیم گویا قرار است تا ابد بمانیم، قطعا به پیشرفت و تعالی بیشتری می‌رسیدیم.
البته از نگاه دین، اصالت از آن آخرت است و توجه به دنیا باید در ذیل آن تعریف شود. مردی خدمت امام مجتبی (ع) رسید و گفت: آقا! خانه‌ای تازه ساخته‌ام، دوست دارم در آن منزل جهت تیمن و تبرک داخل شوید و دعا کنید، امام (ع) به منزل آن شخص داخل شد و نگاهی به اطراف کرد و فرمود: أخْرَبْتَ دارَکَ وَعَمَّرْتَ دارَ غَیْرِکَ أَحَبَّکَ مَنْ فِی الأرْضِ وَمَقَّتَکَ مَنْ فِی السَّماءِ.» (الارشاد لمن طلب الرشاد، ص۹۵)؛ (با خرجی که برای ساختمان و آرایش این خانه نموده‌ای) «ویران کردی خانه خویش را و آبادی کردی خانه دیگران را، زمینی‌ها دوستدار تو شدند و عرشیان دشمن تو. معنای این روایات این است که اسلام دنیانگری را با آخرت‌گرایی جمع کرده است و به نظر ما همین هم رکن پیشرفت مطلوب از نگاه اسلام را تأمین می‌کند.
حجت الاسلام و المسلمین ترخان افزود: عقلانیت نیز یک رکن اساسی دیگری در پیشرفت جوامع است، در واقع یکی از مباحث مهم در پیشرفت جوامع، بحث عقلانیت است. در غرب با عقلانیت ابزاری مواجه هستیم و این با عقلانیت معاش و عقلانیت مورد نظر اسلام فرق دارد.
وی بیان کرد: عقلانیت ابزاری غرب صرفا برنامه‌ریزی می‌کند تا خواسته‌ها و اهداف دنیایی بشر را تأمین کند. ما چنین عقلانیتی را در اسلام نداریم، عقلانیتی که ما داریم عقلانیت معاش و در کنارش عقلانیتی است که تؤام با ایمان است و مصالح آخرت را هم در نظر می‌گیرد و بالاتر اینکه عقلانیت قدسی است که با عشق جمع می‌شود. در این عقلانیت، برنامه‌ریزی و تدبیر است. هم به دنیا و هم به آخرت توجه می‌شود. این عقلانیت، رمز پیشرفت همه جانبه است که به مراتب بالاتر از عقلانیت مطرح شده در دنیای غرب می‌باشد.
مدیر گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی پژوهشگاه عنوان کرد: امام حسن مجتبی(ع) می‌فرماید عجِبْتُ لِمَنْ یتَفَکَّرُ فی مَأْکُولِهِ کیْفَ لا یَتَفَکَّرُ فی مَعْقُولِهِ. در شگفتم از کسی که درباره خوراکی های خود اندیشه و تأمل می‌کند، ولیکن درباره نیازمندیهای فکری و عقلی اش تأمل نمی‌کند. بحارالانوار ج ۱ ص ۲۱۸.
وی تصریح کرد: این جا عقلانیت در افق بالاتری است. مقتضای این عقلانیت این است که اگر بخواهیم پیشرفت کنیم باید به حکمرانی فضای مجازی توجه داشته باشیم. در این راستا لزوم توجه به فضای مجازی و مدیریت آن و تأثیر آن در جنگ نرم و جنگ ترکیبی شناختی مطرح می‌شود.
حجت الاسلام و المسلمین ترخان اظهار داشت: چگونه برای این داده‌ها و اطلاعات برنامه‌ریزی نمی‌کنیم و خوراک فکری جوانان مان را در اختیار دشمن قرار می‌دهیم که آن را مدیریت کنند. براساس فرمایش امام حسن(ع)، پیشرفت بدون عقلانیت امکان‌پذیر نیست.
وی در ادامه با بیان اینکه ضلع دیگر پیشرفت، توجه به اخلاق و معنویت است خاطرنشان کرد: یکی از دلایل پیشرفت غرب این است که آنان از برخی ویژگی‌های خوب و مثبت بهره‌مند بودند و همین صفات خوب باعث پیشرفت آنها در امور مادی شده است.
مدیر گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی پژوهشگاه گفت: مقام معظم رهبری دلیل ماندگاری و پیشرفت غربیها را صفات خوب آنها می‌داند، ایشان با استناد به این جمله حضرت علی(ع): «واللَّه اللَّه فی القرآن لا یسبقکم بالعمل به غیرکم» (شریف رضی، ۱۴۱۴، نامه ۴۷: ۴۲۲) بیان می‌کنند که اگر جوامع غربی بتوانند قرآن را که به آن ایمان ندارند در زندگی روزمره خود عملیاتی کنند، از مواهب آن که دوام است برخوردار می‌شوند (خطبه نماز جمعه در ۱۳/۱۲/۱۳۷۲).
وی افزود: ما پیشرفت دنیای غرب را تک بعدی می‌دانیم و آن طور که باید به اخلاق توجه ندارند و ما پیشرفتی را نیاز داریم که هم به معنویت و هم به امر دنیا توجه داشته باشد و آسایش و آرامش را تؤامان برای بشر به ارمغان بیاورد.
حجت الاسلام و المسلمین ترخان عنوان کرد: به این رکن پیشرفت مطلوب در فرمایشات امام حسن مجتبی(ع) بارها توجه داده شده است. ایشان می فرماید: إنْ أَحْسَنَ الْحَسَنِ الْخُلُقُ الْحَسَنُ/ نیکوترین نیکوها، خلق نیکو است (وسائل الشیعة ج ۱۲، ص ۱۵۳).
وی بیان کرد: رکن دیگر در پیشرفت، توجه به سنت‌های الهی است. از نظر دین، عامل پیشرفت مطلوب، به دو دسته مادی و معنوی تقسیم می‌شود. توجه به عوامل معنوی و سنت‌های الهی یکی از نقاط افتراق ما با غرب است؛ یعنی ما در کنار عوامل مادی، عوامل معنوی را هم در پیشرفت دخیل می‌دانیم؛ اما آنان فقط به عوامل مادی توجه دارند.
مدیر گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی پژوهشگاه تصریح کرد: مقصود من از سنت‌ها در اینجا، سنت‌های تکوینی است نه سنت‌های تشریعی؛ هرچند برخورداری از قوانین تشریعی مناسب هم از بایسته‌های پیشرفت است و بدون آن، پیشرفت جامعه به وقوع نخواهد پیوست. سنت‌های تکوینی یعنی خدا در این عالم یک سری قوانینی دارد و عالم و جوامع را با این قوانین مدیریت می‌کند؛ مثلا قرآن می‌فرماید: وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَیٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیْهِمْ بَرَکَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ؛ و اگر اهل شهرها و آبادیها، ایمان می‌آوردند و تقوا پیشه می‌کردند، برکات آسمان و زمین را بر آنها می‌گشودیم. این سنت برکت است و تأثیر عوامل معنوی چون تقوا و ایمان را به ما در امر پیشرفت گوشزد می‌کند.
وی ادامه داد: این عوامل به صورت تکوینی دارای اثر هستند؛ لذا اگر گناهان زیاد شود آسمان و زمین برکات خود را دریغ می‌دارند. این یک باور دینی و قرآنی است که نقطه افتراق بین دیدگاه ما با جهان غرب است؛ در این باره امام حسن(ع) ما را به سنت‌های الهی توجه می‌دهد و می‌فرماید: لَوْ اَنَّ النّاسَ سَمِعوا قَوْلَ اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ وَ رَسولِهِ لاََعْطَتْهُمُ السَّماءُ قَطْرَها وَ الاَْرْضُ بَرَکَـتَها وَ لَمَا اخْتَلَفَ فی هذِهِ الاُْمَّةِ سَیْفانِ وَ لاََکَلوها خَضْراءَ خَضِرَةً اِلی یَوْمِ القیامَةِ؛ اگر مردم سخن خدا و پیامبرش را می شنیدند، آسمان بارانش را و زمین برکتش را به آنان می بخشید و هرگز در این امّت، اختلاف و زدوخورد پیش نمی‌آمد و همه از نعمت سر سبز دنیا تا روز قیامت، برخوردار می شدند (امالی طوسی، ص ۵۶۶، ح ۱۱۷۴) .
حجت الاسلام و المسلمین ترخان عنوان کرد: منابع و امکانات محدود است و برای پیشرفت باید اولویت‌ها را مشخص کنیم. این مسئله از حیث فردی و اجتماعی مهم است؛ لذا نباید جامعه را درگیر حواشی کرد، باید اهم و مهم را به درستی شناخت و برای تحقق اهم برنامه‌ریزی کرد. این رمز پیشرفت است.
مدیر گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی پژوهشگاه اظهار داشت: امام حسن مجتبی(ع) می‌فرماید إِنَّ مَنْ طَلَبَ الْعِبَادَةَ تَزَکَّی لَهَا إِذَا أَضَرَّتِ النَّوَافِلُ بِالْفَرِیضَةِ فَارْفُضُوهَا . ( تحف العقول ص۲۳۶ و ۲۳۷).کسی که به دنبال عبادت است خودش رو برای عبادت تزکیه می کند مثلا با مال غصبی حج بجا نمی آورد زیرا اثر ندارد و… می خواهد به زیارت اربعین برود، در ازدحام جمعیت این کار زیبا را به گناه آلوده نمی‌کند؛ مثلا در سوار شدن ماشین‌ها، نوبت را رعایت می‌کند، یا مواظب است به مقدار نیاز غذا بگیرد و در این مورد اسراف نکند و غذایی را دور نریزد و گرنه خودش رو برای این عبادت آماده نکرده است.
حجت الاسلام و المسلمین ترخان تصریح کرد: امام حسن (ع) می فرماید وقتی انجام نوافل به فرائض اش ضرر می رساند آن را ترک می کند. مانند اینکه کسی که بدهکار است و باید بدهکاری‌اش را بپردازد به زیارت امام حسین (ع) با اینکه این همه ثواب دارد نمی رود. چنین شخصی پرداخت حق الناس را در اولویت قرار می‌دهد. همان گونه در انجام عبادت اولویت او تزکیه است و در مرحله بعد عبادت.
وی در پایان گفت: اگر بخواهم جمع‌بندی کنم باید بگویم پیشرفت اضلاعی دارد که اگر در کنار هم حاصل شد جامعه به پیشرفت واقعی می رسد. با نگاهی به فرمایشات امام حسن (ع) این اضلاع قابل اصطیاد است. در اینجا به پنج نکته اساسی اشاره شد که عبارت از تلاش و کار و توجه به دنیا؛ عقلانیت؛ توجه به اخلاق و معنویت؛ توجه به سنت‌های الهی؛ توجه به اولویت‌ها بودند.
