به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت‌الاسلام والمسلمین غلامحسن محرمی، عضو هیأت علمی گروه فرهنگ‌پژوهی پژوهشگاه، شامگاه ۳۰ مردادماه در نشست علمی «نقش اهل بیت(ع) در نهادینه‌سازی عزاداری محرم» گفت: عزاداری امام حسین(ع) نه تنها یکی از نمادهای شیعه است بلکه سمبل تشیع محسوب می‌شود و باعث حفظ تشیع است و سبب شده تا حتی دین اسلام به صورت کلی حفظ شود. امام(ره) فرمودند اسلام با محرم و صفر زنده است و همانگونه که خون امام حسین(ع) باعث بقای اسلام شد بر اساس گزارشات تاریخی اگر امام حسین(ع) شهید نشده بودند اسلامی باقی نمی‌ماند.
وی با بیان اینکه عزاداری خط راستین اسلام را نشان می‌دهد، افزود: علامه مصباح یزدی در کتاب آذرخش کربلا فرموده است حرکت و شهادت امام حسین(ع) یک نقشه الهی است. این حرف ترجمه و تلخیص این اعتقاد است که نقشه حرکت ائمه(ع) و فعالیت‌های ایشان نقشه خدا بود و ایشان متصل به مشروعیت خداوند بودند.
محرمی بیان کرد: جبرئیل صحیفه‌ای به نام صحیفه مختومه برای پیامبر(ص) آورد که مهر شده بود و وظایف هر کدام از ائمه(ع) در آن وجود داشت و هر امامی وظیفه داشت مهر را بردارد، و به وظیفه خود عمل کند. اینکه بزرگترین طواغیت در طول تاریخ نتوانستند جلوی عزاداری برای امام حسین(ع) را بگیرند و چراغ عاشورا را خاموش کنند ریشه در مشیت الهی دارد.
مراسم عزاداری توسط اهل بیت(ع) آغاز شد
وی اضافه کرد: رسمیت‌بخشی به عزاداری امام حسین(ع) از سوی خود اهل بیت(ع) انجام شده است؛ البته هر فردی از دنیا برود اطرافیان و اقوام وی برای او عزاداری می‌کنند ولی قضیه امام حسین(ع) فرق دارد و نهادینه شده است. خداوند محبتی از حسین(ع) در قلوب مؤمنان قرار داده که هیچگاه سرد و خاموش نمی‌شود. البته گسترش کمی عزاداری به بعد از دوره ائمه(ع) و در برخی دولتهای بزرگ شیعه رخ داده ولی بنیانگذاری عزاداری به دست خود ایشان انجام شده است.
عضو هیأت علمی گروه فرهنگ‌پژوهی پژوهشگاه گفت: فعالیت ائمه(ع) برای نهادینه شدن عزاداری به سه بخش قابل تقسیم است؛ اول تشویق ایشان به گریه و عزاداری برای امام حسین(ع)؛ در سخنان ایشان تشویقات زیادی وجود دارد از جمله اینکه اگر کسی به اندازه بال مگسی برای امام بگرید و حتی اگر تباکی کند بهشت بر او واجب می‌شود. امام باقر(ع) به کمیت فرموده اگر کسی مصیبت خاندان ما را ذکر و از چشم او اشک خارج شود گرچه به اندازه بال مگس باشد خدا در بهشت خانه‌ای برای او بنا کرده و اشک را بین او و آتش حائل کرده و خدا گناه گذشته و آینده او را می‌آمرزد.
محرمی اظهار کرد: امام صادق(ع) فرمودند؛ امام حسین(ع) به عزادار خود می‌نگرد و برای او طلب مغفرت کرده و به او می‌گوید ای کسی که برای من گریه می‌کنی اگر از اجر و پاداشی که خدا به تو می‌دهد آگاه شوی شادی تو بیشتر از اندوهت خواهد شد. امام رضا(ع) فرمودند؛ هر کسی در عاشورا در برآوردن حوائج خود نکوشد خدا در دنیا و آخرت حوائج او را برآورده می‌کند و هر کسی عاشورا را روز اندوه و گریه خود قرار دهد خدا روز قیامت را روز شادی و سرور او قرار می‌دهد و هر کسی عاشورا را روز برکت قرار دهد خدا برکت را از مال او بر می‌دارد.
عضو نویسندگان مقتل جامع سیدالشهدا گفت: این روایات می‌رساند که عزاداری، عملی عبادی و از بزرگترین عبادات است. امام صادق(ع) به یکی از اصحاب که گفته بود من در روز عاشورا نمی‌توانم به کربلا بروم و زیارت کنم، فرمود: آیا در خانه‌ات مصیبت امام(ع) را به یاد می‌آوری، گفت بلی، گریه کرده و از خوردن امتناع می‌کنم و آثار حزن در من ظاهر می‌شود؛ فرمودند خدا اشک چشم تو را رحمت کند و تو از کسانی هستی که در شادی ما شاد و در غم ما غمگین می‌شوند و به هنگام خوف ما خوفناک می‌گردند؛ این روایات عمدتا در کامل الزیارات و آثار صدوق آمده است.
عضو هیأت علمی گروه فرهنگ‌پژوهی پژوهشگاه بیان کرد: دومین دسته تلاش‌های ائمه(ع) تشویق شعرا به سرودن اشعار در مدح و منقبت ائمه(ع) و عزاداری عاشورا بوده است؛ در گذشته مصداق اکمل روضه، شعر بوده است. البته کلمه روضه در ۴۰۰ سال اخیر از کتاب روضه مرحوم کاشفی گرفته شده است. بنابراین مرثیه رواج داشته است. ائمه(ع) به خصوص صادقین(ع) و امام رضا(ع) تشویق زیادی نسبت به شعرا در این باره داشتند.
ثواب اشک برای امام حسین(ع)
محرمی تصریح کرد: در برخی روایات بیان شده که اگر کسی برای امام حسین(ع) شعر بسراید و ۵۰ نفر را به گریه درآورد اهل بهشت است، حتی بیان شده تا ۳۰، ۲۰، ۱۰ و یکنفر و حتی خودش گریه کند اهل بهشت است. این مدل احادیث بسیار زیاد هستند و در طول تاریخ موجب تشویق شاعران بوده است. مثلا امام باقر(ع) به کمیت گفته خدا گناهان گذشته و آینده تو را آمرزید.
عزای ۴۰ ساله امام سجاد(ع) برای امام حسین(ع)
عضو هیأت علمی گروه فرهنگ‌پژوهی پژوهشگاه اضافه کرد: از کارهای دیگر ائمه(ع) عزاداری عملی برای امام حسین(ع) بوده است و چون الگو بودند مردم از آنها فرا می‌گرفتند. در روایات نقل است که امام سجاد(ع) ۴۰ سال برای پدر بزرگوارشان گریستند و عزاداری کردند و جزء بکائین عالم بودند. یعقوبی نقل کرده زمانی که مختار سر ابن زیاد و عمربن سعد را برای امام سجاد(ع) فرستاد، تا آن زمان هیچ زنی از بنی هاشم به مویش حنا نمالیده و شانه نزده بود یعنی ۵ سال بعد از شهادت امام حسین(ع) هنوز زنان بنی هاشم عزادار بودند. حضرت زینب(س) یکسال بعد از شهادت امام(ع) زنده بود و همیشه عزادار و حضرت ام‌البنین هم همینطور در بقیع عزاداری کرده و مرثیه می‌سرود و اشک می‌ریخت.
عضو هیأت علمی گروه فرهنگ‌پژوهی پژوهشگاه با بیان اینکه امام سجاد(ع) بنیانگذار عزا برای عاشورا بود و بعدا نهادینه شد، تصریح کرد: کمیت، دعبل، سید حمیری، از مهمترین شاعرانی هستند که برای امام حسین(ع) شعر سرودند. ابوهارون مکفوف از دیگر شاعرانی است که مرثیه می‌خوانده است و امام(ع) او را تشویق فرمودند. امام صادق(ع) هم به او فرمودند شنیده‌ام تو درباره امام حسین(ع) خوب مرثیه می‌گویی یا ابوالفرج اصفهانی نقل کرده که سیدحمیری از امام صادق(ع) اذن دخول خواست و شعر در رثای امام حسین(ع) سرود. شاعر دیگر سفيان بن مصعب عبدی، است که امام صادق(ع) فرمودند اشعار عبدی را به اولادتان یاد دهید. عبدالله بن غالب، ابوعماره و … هم از دیگر مرثیه‌سرایان بودند.
محرمی افزود: همچنین دعبل خدمت امام رضا(ع) رسید و امام را محزون دید. امام فرمودند مرحبا به دعبل، می‌خواهم مرثیه‌ای برای ما بگویی که ایام حزن ما اهل بیت(ع) و ایام سرور دشمنان ماست. ای دعبل هر کسی بر مصیبت ما بگرید و یا بگریاند، حتی یکنفر را، اجرش با خداست؛ ای دعبل هر کسی چشمش بر مصیبت ما اشک بریزد و بگرید همراه ما محشور خواهد شد؛ هر کسی بر مصیبت جدم حسین(ع) بگرید خدا گناهانش را خواهد آمرزید.
وی اضافه کرد: در زمان امام کاظم(ع) تقیه شدیدی وجود داشت لذا گزارشات چندانی در مورد مرثیه‌سرایی آن امام نداریم، ولی امام رضا(ع) فرمودند که وقتی ایام حزن اهل بیت(ع) و محرم فرا می‌رسید پدرم شاد دیده نمی‌شد و غمگین بود تا اینکه ده روز از محرم می‌گذشت و روز اندوه ایشان بود و می‌فرمود این روزی است که جدم حسین(ع) در آن روز شهید شد.
عزاداری دهه اول سیره اهل بیت(ع) است
وی با اشاره به شبهه‌ای درباره زمان عزاداری محرم گفت: به نظر می‌رسد رسمی که الان وجود دارد و ما شهادت امام حسین(ع) را در ده روز ابتدای محرم برپا می‌کنیم و معمولا بعد از عاشورا هم مجالس پراکنده است، برگرفته از همین روایت باشد که در حقیقت سیره و عمل اهل بیت(ع) است. البته ماه محرم به صورت کلی ماه عزاست؛ امام رضا(ع) در روایتی فرمودند که محرم ماهی است که در جاهلیت هم آن را ماه حرام می‌دانستند ولی بنی امیه در این ماه خون ما را مباح دانسته و حرمت خاندان ما را شکستند؛ در این ماه فرزندان و زنان ما را اسیر کرده و آتش در خیمه‌های ما زدند و هر چه در آن بود به غارت برده و حرمت رسول خدا را رعایت نکردند. روزی که امام حسین(ع) به شهادت رسید چشمان ما مجروح و اشک‌های ما سرازیر شد؛ یعنی گاهی خود ائمه(ع) هم مرثیه‌سرایی برای عاشورا می‌کردند.
محرمی با تاکید بر اینکه یکی از مهمترین منابع مرثیه ما زیارتنامه‌هاست و علما و بزرگان و مرثیه‌خوانان از آنها استفاده می‌کنند، افزود: مهمترین نقش را در نهادینه کردن عزاداری برای امام حسین(ع) را خود ائمه(ع) و اهل بیت(ع) داشتند و به واسطه ولایت تکوینی و تشریعی خودشان آن را تحکیم کردند. الان هم ولایت اهل بیت(ع) و امام زمان(عج) در مسئله اربعین و پیاده‌روی آن تجلی و بروز و ظهور دارد.
