بی تردید عید غدیرخم بزرگ ترین عید اسلامی شیعی است که در روایات مورد اهتمام بسیاری قرار گرفته و فضیلت بی شماری برای آن ترسیم شده است. در چنین روزی پیامبر اکرم(ص) برای بار دیگر و این بار در برابر جمع انبوهی از حج گزاران خانه خدا که از سراسر مناطق اسلامی گرد آمده بودند، حضرت علی(ع) را که از سوی خدا برای وصایت و جانشینی بعد از او انتخاب شده بود به مردم معرفی کرد و فرمود: «فلیبلغ الحاضر الغائب والوالد الولد إلی یوم القیامه»: پس بایسته است این سخن را حاضران به غایبان و پدران به فرزندان تا برپایی رستاخیز برسانند. بنابراین وظیفه همه ماست که بکوشیم این واقعه بزرگ و سرنوشت ساز را در حد توان خود به گوش همگان برسانیم. در واقعه غدیرخم که طی آن حضرت علی(ع) به جانشینی و وصایت و امارت بعد از پیامبر اکرم(ص) معرفی شد، پیامبر(ص) سخنرانی غرایی ایراد کردند که انباشته از نکات مهم و راهگشاست. این خطبه نسبتا طولانی در احتجاج و برخی منابع دیگر و فرازهایی از آن در انبوهی از منابع شیعه و سنی گزارش شده است که علامه امینی(ره) بسیاری از آنها را در کتاب بسیار ارزشمند الغدیر گرد آورده است.
به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، خطبه یادشده که به لحاظ ادبی بسیار فاخر و بلیغ است، مشتمل بر نکات مهم و ارزشمند است که روزنامه جام جم در گفت وگو با حجت الاسلام والمسلمین محمدحسن جواهری، عضو هیأت علمی گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه به مهم ترین آنها اشاره نموده‌است که در متن آن در ادامه می‌آید:
درس اولی که از مطالعه و دقت در خطبه غدیر حضرت رسول(ص) می گیریم به نظرم این است که پیامبر اکرم(ص) مطیع محض خداوند است. آن حضرت ابتدا با بیانی آهنگین و گاه مسجع و با تفصیلی نسبی به حمد و ثنای الهی پرداخته، در فرازی از آن عرضه می دارد: «احمده کثیرا واشکره دائما علی السراء والضراء والشده والرخاءواومن به و بملائکته وکتبه ورسله. اسمع لامره واطیع وابادر إلی کل مایرضاه واستسلم لماقضاه، رغبه فی طاعته و خوفا من عقوبته، لانه الله الذی لایومن مکره ولایخاف جوره؛ او را ستایش فراوان و سپاس جاودانه می گویم بر شادی و رنج و بر آسایش و سختی و به او و فرشتگان و نبشته ها و فرستاده هایش ایمان داشته، فرمان او را گردن می گذارم و اطاعت می کنم و به سوی خشنودی او می شتابم و به حکم او تسلیمم؛ چرا که به فرمانبری او شائق و از کیفر او ترسانم. زیرا او خدایی است که کسی از مکرش در امان نبوده و از بی عدالتیش ترسان نباشد (زیرا او را ستمی نیست).»
حضرت پس از حمد و ثنای الهی به موضوع مورد نظر که به خاطر آن اجتماع بسیار عظیم حاجیان در غدیرخم گرد آمده بود، پرداخته، می فرماید: «خدا به من وحی کرد: «بسم الله الرحمان الرحیم، یا ایهاالرسول بلغ ما انزل إلیک من ربک – فی علی یعنی فی الخلافه لعلی بن ابی طالب – وإن لم تفعل فما بلغت رسالته والله یعصمک من الناس»: ای فرستاده ما! آنچه از سوی پروردگارت [درباره علی و خلافت او] بر تو فرود آمده، بر مردم ابلاغ کن، وگرنه رسالت خداوندی را انجام نداده ای و [در این خصوص نگران نباش؛ زیرا] خدا تو را از آسیب مردمان نگاه می دارد. آنگاه می فرماید: جبرئیل سه مرتبه بر من فرود آمد از سوی سلام، پروردگارم که تنها او سلام است فرمانی آورد که در این مکان به پا خیزم و به هر سفید و سیاهی اعلام کنم که علی بن ابیطالب برادر، وصی و جانشین من در میان امت و امام پس از من بوده. جایگاه او نسبت به من بسان هارون نسبت به موسی است، لیکن پیامبری پس از من نخواهد بود او (علی)، صاحب اختیارتان پس از خدا و رسول است.
پیامبر(ص) یکی از مهم ترین صفات امام علی(ع) را عالم ترین امت بعد از خودش معرفی می کند. پس معلوم می شود عالم بودن اولین و نخستین ویژگی ولایت و امامت است. همان طور که حضرت در نهج البلاغه می فرماید: «سلونی قبل ان تفقدونی»: از من بپرسید، پیش از آن که مرا از دست بدهید. پیامبر(ص) می فرماید: حلال نیست، مگر آنچه خدا و رسول او و امامان حلال بدانند و حرام نیست مگر آنچه آنان حرام دانند.خدای عزوجل حلال و حرام را به من آموخت و من نیز آنچه پروردگارم از کتاب خویش و حلال و حرامش به من آموخته در اختیار علی قرار دادم. مردم! او را برتر بدانید؛
چرا که هیچ دانشی نیست مگر این که خداوند آن را در جان من گرد آورده و من نیز آنچه را آموختم در جان پیشوای پرهیزکاران، علی به ودیعه نهادم. او (علی) پیشوای روشنگر است که خداوند او را در سوره یاسین یاد کرده است: «و دانش هر چیز را در امام مبین برشمرده و ثبت کرده ایم. علی(ع) مدار حق و هدایت است. مردم! از علی رو برنتابید و از او نگریزید و از ولایت و سرپرستی اش رو برنگردانید؛ او [شما را] به درستی و راستی هدایت کرده و [خود نیز] بدان عمل می نماید؛ او باطل را نابود کرده و از آن بازدارد و در راه خدا نکوهش گران او را از کار باز ندارد.
پیامبر اکرم(ص) در ادامه با بیان بخشی از فضایل امیرالمومنین علی(ع) که در قرآن آمده است، فرمودند: «معاشرالناس، إن فضائل علی بن ابیطالب عندا…
عزوجل و قد انزلهافی القرآن اکثر من ان احصیها فی مقام واحد، فمن انباکم بها و عرفها فصدقوه»: مردم! فضایل علی بن ابیطالب نزد خداوند عزوجل که در قرآن نازل فرموده بیش از آن است که من یکبا ره برشمارم. پس هر کس از مقامات او خبر داد و آنها را شناخت، او را تصدیق و تایید کنید.» پیامبر اکرم(ص) در ادامه با مبالغه در بیان پند و اندرز و هشدار از کجر وی و انحراف و دعا برای پیروی کنندگان از اهل بیت(ع) و نفرین مخالفان و دشمنان به همه دستور می دهند با علی(ع) بیعت کنند.
«الا إنه لا «امیرالمومنین» غیر اخی هذا، الا لاتحل إمره المومنین بعدی لاحد غیره» هشدار که هرگز به جز این برادرم کسی نباید امیرالمومنین خوانده شود. هشدار که پس از من، امارت مومنان برای کسی جز او جایز نیست.
طبق آیه اکمال، چرا غدیر مایه اکمال دین است که می فرماید: «الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الإسلام دینا» (مائده/۳)
واقعه غدیر مایه اکمال دین است. پیامبر(ص) در خطبه غدیر می فرمایند: «اللهم إنک انزلت الآیه فی علی ولیک عندتبیین ذالک ونصبک إیاه لهذا الیوم: الیوم اکملت لکم دینکم واتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الإسلام دینا»: بارالها! تو خود هنگام برپاداشتن او و بیان ولایتش نازل فرمودی: «امروز [با نصب علی بن ابیطالب به ولایت، امامت، حکومت و فرمانروایی بر امت] دینتان را برای شما کامل، و نعمتم را بر شما تمام کردم، و اسلام را برایتان به عنوان دین پسندیدم.»
پیامبر اکرم(ص) با اشاره به جانشینان پس از خود، آخرین جانشین را نیز با تفصیلی تامل برانگیز معرفی کرده، می فرماید: آگاه باشید! همانا آخرین امام، قائم مهدی از ماست. هان! او بر تمامی ادیان چیره خواهد بود.
هشدار! که اوست انتقام گیرنده از ستمکاران. هشدار! که اوست فاتح دژها و منهدم کننده آنها. هشدار! که اوست چیره بر تمامی قبایل مشرکان و راهنمای آنان. هشدار! که او خونخواه تمام اولیای الهی است. آگاه باشید! اوست یاور دین خدا. هشدار! که از دریایی ژرف پیمانه هایی افزون گیرد. هشدار! که او به هر ارزشمندی به اندازه ارزش او و به هر نادان و بی ارزشی به اندازه نادانی اش نیکی کند. هشدار! که او نیکو و برگزیده خداوند است. هشدار! که او وارث دانش ها و حاکم بر ادراک هاست.
