به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نشست علمی «تحول در حوزه گردشگری و دولت سیزدهم» با حضور اساتید و کاشناسان برجسته این حوزه به همت گروه فرهنگ‌پژوهی پژوهشگاه صبح روز یکشنبه مورخ ۲۰ تیرماه ۱۴۰۰ به صورت حضوری و مجازی در تهران برگزار شد.
در ابتدای جلسه آقای دکتر شهاب طلایی مدیر گروه گردشگری مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی اعلام کرد که پیش از فراگیری بیماری کووید ۱۹ درآمدی بین ۶ تا ۷ میلیارد دلار بود. البته به دلیل مشکلات اقتصادی و فرهنگی حدود ۴۰ درصد از مردم سفر را یک کالای لوکس تلقی می‌کنند و در زمان مشکلات اقتصادی اولین چیزی که از سبد مصرف خانواده حذف می‌شود سفر است. در آمریکا به صورت متوسط هر خانواده شش تا هفت بار سالانه سفر می‌رفتند. در چهاردهه گذشته صنعت گردشگری کشور با اینکه اولویت سیاستگذاران نبوده، اما این صنعت رشد کرده است. به طوری که ورودی گردشگران به ایران از ۵۰ -۶۰ هزار نفر در سال ۵۶ به ۸ میلیون در سالهای اخیر رسید. همچنین خروج گردشگران ایرانی از ۱۰۰هزار نفر به ۱۰ میلیون نفر رسیده است و این نشان‌دهنده رشد مثبت این صنعت در کشور است. با اینحال زیرساخت‌ها هنوز ضعیف است. متوسط عمر ناوگان جاده‌ای کشور ۱۵ سال است. کل هتل‌های کشور به اندازه هتل‌های یک شهر استانبول است. قوانین بروز نشده‌اند و آخرین قانون مربوط به سال ۱۳۷۰ است.
دکتر مسعود نصرتی رییس مجمع شهرهای اسلامی با اشاره به اینکه ۳۱ میلیون گردشگر گیلان و مازندران و ۲۱ میلیون زایر مشهد می‌توانست شغل و درآمد فوق‌العاده‌ای داشته باشد، این سوال را مطرح کرد که چرا با این همه این استان‌ها همچنان جزو استان‌های مهاجرفرست هستند و بی‌کاری در این استان‌ها فراوان است؟ صنعت گردشگری افق روشنی ندارد و حتی اگر بیماری کووید ۱۹ هم کنترل و برطرف شود، همچنان مشکلات این صنعت در دولت سیزدهم ادامه دارد. واقعیت این است که بخشی از مشکلات صنعت گردشگری به موضوع فرهنگ باز می‌گردد و باید با راه‌حل‌های کوتاه‌مدت تلاش کرد که فرهنگ رشد دهنده گردشگری شود. یک مثال ساده و ملموس به اردوهای راهیان نور بر می‌گردد. در سالهای ابتدایی زایران یادمان‌های دفاع مقدس، فقط برای اسکان از امکانات خوزستان استفاده می‌کردند. اما به تدریج این فرهنگ بین زایران رواج یافت که برای خوزستان هم آورده اقتصادی داشته باشد. بنابراین خرید سوغات و حتی خرید آب شرب از ساکنان این خطه باعث رونق اقتصادی و پذیرش بیشتر از سوی اهالی خوزستان شد.
دکتر علی‌اصغر شالبافیان عضو هیأت علمی دانشکده گردشگری دانشگاه سمنان با اشاره به دو عامل حجم سرمایه‌گذاری نسبتا کم و متکی بودن به آثار تاریخی و طبیعی موجود (و عدم نیاز به خلق دوباره آنها) تأکید کرد که مزیت صنعت گردشگری در ایران بسیار بالاست. امروز توجه به صنعت گردشگری به دلیل ویژگی‌های اقتصادی و نیز اجتماعی غیرقابل چشم‌پوشی شده است. یعنی اگر افرادی در بین سیاستگذران هم بودند که قائل به این امر نبودند امروز دیگر مجبورند که به سمت توسعه صنعت گردشگری روی بیاورند. مزیت‌های صنعت گردشگری در ایران عبارتند از:
۱) حوزه اقلیمی: اقلیم‌های طبیعی ایران هم در داخل و هم در سطح همسایگان و هم در سطح منطقه برای عده زیادی جذابیت دارد.
۲) مزیت‌های فرهنگی: زایران از سراسر کشور و دنیا به شهرهای مذهبی ایران می‌آیند. توقف سفرها به دلیل بیماری کووید ۱۹ به صورت مشهودی باعث افزایش بی‌کاری در قم و مشهد شده است.
۳) مزیت‌های تاریخی: بناهای تاریخی بسیار جذابی در ایران وجود دارد.
۴) مزیت‌های پزشکی: تقاضا برای سفر درمانی به ایران به اندازه‌ای زیاد است که وزارت خارجه ویزای درمانی را سهمیه‌بندی کرده است
ناهماهنگی باعث عدم رشد صنعت گردشگری در ایران شده است.
در ادامه دکتر طلایی عضو هیأت علمی دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق علیه السلام تحول صنعت گردشگری در دولت سیزهم را منوط به اجرای این بخش از بیانیه گام دوم انقلاب کرد که «جوانان باید پیشگام در شکستن محاصره تبلیغاتی دشمن باشند». به بیان وی صنعت گردشگری خود یک رسانه است و می‌تواند آگاهی ناب و غیرتحریف‌شده از ایران را در اختیار شهروندان دنیا قرار دهد. به عنوان مثال رسانه‌های عربی و غربی تلاش بسیار زیادی کردند که بین مردم ایران و عراق همچنان دشمنی را حفظ کنند. اما اربعین و تبادل زوار باعث شد که ملت‌ها به هم نزدیک شوند. دولت سیزهم باید با مدیریت اثرات محیط زیستی، امکان توسعه گردشگری سواحل مکران و کویرهای داخل ایران را فراهم کند. در سال آینده جام جهانی فوتبال در قطر برگزار می‌شود. این کشور بهترین روابط را با ایران دارد. چقدر ایران برای اسکان و جذب سه و نیم میلیون گردشگر جام جهانی برنامه‌ریزی کرده است؟ تقریبا هیچ! در سیاستگذاری برای توسعه صنعت گردشگری لازم است کل دولت بسیج شوند نه فقط وزارت میراث فرهنگی. زنجیره گردشگری سه بخش دارد: اقامت، حمل و نقل، و جاذبه‌های گردشگری. فقط بخش آخر بر عهده وزارت میراث فرهنگی است. آیا وزرات راه برای توسعه بزرگ‌راه‌ها به پیوست گردشگری پروژه‌ها توجه دارد؟آیا در احداث جاده‌ها به توسعه گردشگری توجه دارد؟ وزارت بهداشت آیا به گردشگری توجه دارد؟ وزارت خارجه چقدر به وحدت سیاستگذاری گردشگری پایبند است؟کشور ترکیه با خیلی از کشورها از جمله روسیه و ایران اختلاف سیاسی دارد. اما وزارت خارجه این کشور به نوعی مدیریت می‌کند که این اختلاف‌ها به حوزه گردشگری آسیب نزند. اما وزارت خارجه ایران چقدر موفق شده که بحران سیاسی را مدیریت کند که به گردشگری آسیب نرساند. در سال ۹۴ دویست هزار گردشگری که هر سال از عربستان به ایران می‌آمدند در نتیجه یک بحران سیاسی صفر شد. این یعنی وحدت سیاستگذاری در این زمینه وجود ندارد. امروز از دولت سیزدهم همه توقع مسکن و … دارند. در حالی که اگر صنعت گردشگری راه بیافتد مشکلات اقتصادی را برطرف می‌کند.
دکتر نصرتی دبیر کل مجمع جهانی شهرهای راه ابریشم و قائم مقام سازمان شهردای‌های کشور، شرط موفقیت دولت سیزدهم در تحول صنعت گردشگری را منوط به اتفاق نظر همه بخش‌های دولتی، خصوصی و حاکمیتی دانست. کلید واژه اصلی مدیریت متحد گردشگری است. همه پاسخگو باشند و در یک برنامه منظم برای تحقق میزان مشخص گردشگری تلاش کنند. مهمترین چالش در صنعت گردشگری عدم وجود زیرساخت‌هاست و عدم وجود سیاستگذاری بلند مدت. این موضوع باعث شده که با تغییر افراد، سیاست‌ها به راحتی تغییر می‌کند. تا وقتی اتفاق نظر ملی وجود نداشته باشد و همه خود را مسئول و ذی نفع ندانند کشور پیشرفت نمی‌کند. مثلا ترکیه با یک کلیدواژه به نام عضویت در اتحادیه اروپا تمام قوای خود را جمع کرد که استانداردها رابالا ببرد. ترکیه هیچوقت عضو اتحادیه اروپا نشد. اما این حرکت جمعی باعث شد که در سال ۲۰۱۵ تعداد گردشگران استانبول از پاریس بیشتر شود!
مزیت‌های نسبی ایران به اندازه کافی بالاست. باید در همین چارچوب ظرفیت‌ها را بالفعل کرد. گردشگران اروپایی اگر به ایران بیاید و به سواحل ایران برود انتظار ندارد که به شیوه اروپایی سواحل را استفاده کند. او از مقررات ایران آگاه است و آگاهانه به دنبال استفاده از جذابیت‌های طبیعی سواحل است. پس در این جهت باید تلاش کرد نه اینکه قوانین را تغییر دهیم.
بیش از هر چیز لازم است که تبلیغات رسانه‌ای و به خصوص رسانه ملی افزایش یابد. در کنار این دولت سیزدهم باید هدف‌گذاری مشخصی برای افزایش تعداد گردشگران داخلی و خارجی داشته باشد.
کاهش ارزش پول ملی ایران، یک تهدید است. اما همین موضوع می‌تواند تبدیل به یک فرصت شود و باعث جذب گردشگران شود. قطر زحمت کشیده و جام جهانی را به منطقه آورده است. باید رسانه‌های ایران بسیج شوند و این گردشگران را ترغیب کنند که بیشتر زمان اسکان خود را در ایران بگذرانند و با اشاره به قیمت ارزان خدمات و اسکان در ایران آنها را به کشور بیاورند. این یک مثال است. می‌توان با برجسته کردن این مزیت نسبی گردشگران زیادی به ایران جذب کرد
دکتر شالبافیان عضو هیأت علمی دانشکده گردشگری دانشگاه سمنان تمام سیاست‌های تحولی در گردشگری را در دو کلمه خلاصه کرد: «اجماع و مفاهمه». همه کشورهایی که موفق به توسعه صنعت گردشگری شده‌اند بدون شک به یک اجماع ملی رسیدند و مردم و مسئولین علیرغم تمام اختلاف‌ها مفاهمه داشتند. در این چارچوب چند گزاره را می‌توان مطرح کرد:
تبیین نگاه حاکمیت در این حوزه: رهبر انقلاب نکات و مسائل مهمی در زمینه سیاستگذاری صنعت گردشگری مطرح کرده‌اند. این سیاست‌ها باید به عنوان ابزاری برای اجماع ملی استفاده شود.
برنامه‌ریزی برای مقابله با ایران‌هراسی: صنعت گردشگری علاوه بر تحریم و بیماری کووید ۱۹، موضع ایران‌هراسی به این صنعت آسیب زده است. به تناسب این تبلیغات پرحجم، تلاشی برای مقابله با ایران‌هراسی انجام نمی‌شود. سرانه هزینه مقابله با ایران هراسی ۱۵ سنت است!
تبیین، مفاهمه و تأکید بر یک نگاه منسجم و برنامه ریزی شده: بین دستگاه‌های اجرایی و دولتی و خصوصی باید مفاهمه وجود داشته باشد و دولت مسیر خودش را نرود و بخش خصوصی مسیری دیگر.
تبیین مزیت‌های درون‌زای گردشگری: باید به مزیت‌های گردشگری که از تکانه‌های بیرونی کمترین ضربه را می‌خورند توجه ویژه داشت. ما برنامه منسجمی برای این موضوع نداریم. اگر تحریم‌ها باعث ضربه به گردشگری شده، باید بر گردشگری داخلی تأکید ویژه‌تری داشت.
گردشگری متناسب با آمایش کشوری: ایلام و خراسان شمالی محرومترین استان‌های کشور هستند. اما این دو استان در مسیر میلیون‌ها زایری هستند که به مشهد یا عتبات می‌روند. از این مزیت‌ها چقدر استفاده شده است؟
دکتر طلایی در بخش جمع بندی تأکید کرد که باید بر اساس معیارهای بومی به توسعه گردشگری پرداخت. مثلا هتل‌های مشهد مقدس برای دریافت ستاره به ساخت استخر و سونا روی می‌آورند در حالی که زایران مشهد اغلب از این امکانات استفاده نمی‌کنند. رویکرد درونی این است که به جای استخر، اتاق بازی برای کودکان ساخته شود و بر این اساس ستاره بدهند. از الزامات دیگر برای توسعه گردشگری مقابله با ایران هراسی است. چون ایران هراسی باعث تضعیف صنعت گردشگری می‌شود. تهیه پیوست‌های گردشگری اهمیت زیادی دارد. روادید بین ایران و چین و ایران و روسیه حذف شده است. اما به دلیل عدم وجود پیوست گردشگری سهم چندانی از صد و پنجام میلیون گردشگر چینی نداریم.
دکتر نصرتی در جمع‌بندی تأکید کرد که باید آرمان بزرگی برای تحول گردشگری انتخاب کرد و برای رسیدن به آن گام‌های کوتاه برداشت. تمام استانداران، فرمانداران و دهیاران خلاقانه به دنبال افزایش گردشگری در منطقه خود باشند. شوراهای شهر که در سراسر کشور اکنون در حال انتخاب شهردار هستند، باید به مؤلفه گردشگری توجه داشته باشند. به خصوص در شهرهای دارای جاذبه‌های گردشگری باید شهردارانی انتخاب شوند که توان و خلاقیت برای جذب گردشگر داشته باشند. مثلا در دوره‌ای در شهر قزوین شهردار خلاقی وجود داشت که با برقراری خطهای رایگان جابجایی گردشگران باعث وورد گردشگران به این شهر شد. یا شهر رشت جذابیت خاصی نسبت به سایر شهرهای گیلان نداشت. اما با برنامه ریزی درست برنامه ای تحت عنوان شبهای رشت برگزار کرد که گردشگران گیلان و مازندران را با هتل و موسیقی محلی و بازارهای شبانه و… به رشت جذب می‌کرد.
دکتر نصرتی توجه به گردشگران خارجی را هم لازم دانست. در بین گردشگران خارجی، اولویت اول ۵۸ کشور مسلمان جهان است که بتوان گردشگرانی از این کشورها جذب کرد. ورود گردشگران فقط آورده مالی و اقتصادی ندارد. بلکه نشاط و امید اجتماعی به وجود می‌آورد. نکته مهم اینکه شهرها و روستاها منتظر برنامه ریزی مرکز نباشند. بلکه خود رأسا برای افزایش گردشگر برنامه‌ریزی کنند و اجرا کنند. از دولت سیزدهم انتظار می‌رود که خلق ثروت و اشتغال را با گسترش گردشگری پیگیری کنند.
دکتر شالبافیان مجددا تأکید کرد که شاه‌کلید توسعه گردشگری تفاهم ملی است و همه باید در این زمینه تلاش کنند.
