به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت‌‌الاسلام والمسلمین سیدسجاد ایزدهی، رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه، در گفت‌وگو با ایکنا، درباره نگاه به قیام امام حسین(ع) از منظر تلاش برای اصلاح حکمرانی و تحقق حکمرانی مطلوب اسلامی گفت: ماجرایی مانند قیام امام حسین(ع) را نمی‌توان تک‌علتی دانست و صرفاً بر آن اساس درباره این قیام اظهار نظر کرد. برخلاف زمان‌های گذشته، که به طور عمده حرکت امام حسین(ع) را براساس منطق تلاش برای حاکمیت تعبیر نمی‌کردند، در فضای پس از انقلاب اسلامی عمده تحلیل‌های نهضت امام حسین(ع) بر این منطق استوار شد.
شأن امام اجازه بیعت با یزید را نمی‌داد
وی افزود: بررسی و بازخوانی این حرکت نشان می‌دهد اساس نهضت امام حسین(ع) در تقابل با منطق بیعت با حاکمی است که به لحاظ اخلاقی و فردی صلاحیت بیعت ندارد و فاسد و شارب‌الخمر است و از طرفی شأن امام جامعه به گونه‌ای است که نمی‌تواند با شخصی مانند یزید بیعت کند.
ایزدهی اظهار کرد: اگر امام حسین(ع) قرارداد صلح امام حسن(ع) با معاویه را زیر پا نگذاشت به خاطر مفاد آن بود که قرار بود حکومت از معاویه به یزید منتقل نشود و لذا یک دلیل عدم بیعت امام حسین(ع) با یزید این است که خلاف آن قرارداد صلح بود. بر این اساس اعلام آشکار رسمی عدم بیعت امام حسین(ع) به این معناست که در قبال حاکم موجود یک موضع‌گیری جدی انجام داده است. اما اینکه این حرکت از اساس برای از بین بردن حکومت یزید است قابل بحث است.
آگاهی‌بخشی مردم؛ گام ضروری امام حسین(ع) برای مقابله با یزید
رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه، بیان کرد: وضعیت جهان اسلام در آن زمان به نحوی بود که با آموزه‌های حکومت اموی گره خورده بود و به طور طبیعی سرنگونی حکومت یزید نمی‌توانست اتفاق بیفتد. لذا تنها راهکار امام حسین(ع) این بود که مردم را نسبت به این قضیه آگاه کنند و برای این کار به جایی می‌روند که بتوانند پیام خود را به گوش جمع زیادی از مردم برسانند و آن نقطه نیز مکه و مراسم حج است که محل تجمع مسلمانان از نقاط مختلف است و در آنجا گفت‌وگوهای جدی میان امام با سران قبایل و بزرگان عرب برای تشریح وضعیت اسفناک جهان اسلام شکل می‌گیرد.
وی اضافه کرد: در عین حال چون محور و پایه هر حرکت سیاسی و اجتماعی مردم هستند و اگر مردم همراهی نکنند آن حرکت شکل نمی‌گیرد لذا مردم کوفه با شنیدن منطق امام حسین(ع) از یکسو و نارضایتی از یزید و علاقه به اهل بیت(ع) از سوی دیگر، به امام حسین(ع) روی می‌آورند و اعلام همراهی می‌کنند و در اینجا اصل منطق تقابل نظام عادلانه و نظام جور پدیدار می‌شود.
ایزدهی اظهار کرد: امام حسین(ع) به منزله حق مطلق و یزید به منزله طاغوت مطلق رو در روی هم هستند و حتماً وظیفه امام حسین(ع) تقابل با این طاغوت است، اما در مرحله اول این کار نیازمند آگاهی‌بخشی مردم و در ادامه فراهم کردن نیرو و امکانات و در نهایت همراه کردن جمعیت یک منطقه برای استقرار حاکمیت خود است. این فرصت با استقبال کوفیان از امام حسین(ع) اتفاق افتاد و حجت بر امام تمام شد و ایشان به سمت کوفه حرکت می‌کنند تا بتوانند در عمل حاکمیت طاغوت را نابود کرده یا محدود سازند و یا در مقابل آن بایستند.
الزامات استقرار حاکمیت الهی
رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه اظهار کرد: در این فرایند حضرت از یک طرف با یزید به منزله یک حاکم بی‌صلاحیت که به طور غیرقانونی انتخاب شده، مشکل دارد و از طرف دیگر مسئله امام حسین(ع) فقط با شخص یزید نیست و فراتر از آن است و امکان دارد یزید برود و شخصی مانند او به قدرت برسد. لذا امام حسین(ع) به مردم بیان می‌کنند که به دنبال استقرار حاکمیت الهی و احیای سنت پیامبر(ص) است.
وی یادآور شد: فرایند تحقق حاکمیت الهی یکباره نیست، بلکه یک جریان است که باید از بیداری و آگاهی مردم شروع و به همراهی مردم با جریان حق منتهی شود تا بتوان حاکمیت الهی را عملیاتی کرد و امام حسین(ع) همه این مراحل را طی کرد. حال اینکه در نهایت این فرایند به هدف مدنظر منجر شود یا نشود تابع رفتار مردم، قدرت سلطان و عوامل متعدد دیگر است، اما در این فرایند چون مردم امام را تا پایان حرکت همراهی نکردند و زیر پیمان خود زدند. لذا در عمل کاری از امام حسین(ع) برنیامد و واقعه عاشورا رقم خورد.
ایزدهی تصریح کرد: مهم آن است که فرایند حرکت امام حسین(ع) در جهت تقابل با طاغوت و تحقق حاکمیت الهی شکل گرفت و اگر این ظرفیت برای سایر ائمه(ع) نیز وجود داشت آن‌ها نیز در این مسیر گام برمی‌داشتند و به همین دلیل هر مقدار که ائمه به این هدف نزدیک می‌شدند طاغوت‌ها سکوت نمی‌کردند و ائمه را تحت فشار قرار داده و در نهایت شهید می‌کردند. در واقع امام حسین(ع) تنها به دنبال شهادت یا انجام یک حرکت تاریخی بدون هیچ پیام و تأثیری نبود.
چرا همراهی مردم با امام حسین(ع) تداوم نیافت
وی درباره ریشه انحرافاتی که جامعه را از تداوم همراهی با امام حسین(ع) باز داشت، گفت: در این رابطه امام حسین(ع) تعبیر لقمه حرام را به کار می‌برند که منظور تغییر قلوب و باور مردم به واسطه تغییر سبک زندگی، تأثیرپذیری از حاکمیت طاغوت، سکوت نسبت به ظلم و ستم و بی‌تفاوتی نسبت به حقانیت امام(ع) است. بر اساس روایت «اَلنّاسُ بِاُمَرائِهِمْ اَشْبَهُ مِنْهُمْ بِآبائِهِمْ»، مردم به خاطر تأثیر محیط، تبلیغات، فریب‌کاری حاکمان و عدم حضور فعال اجتماعی و سیاسی نخبگان به حکمرانان شبیه‌تر از خانواده خود می‌شوند. در زمان امام حسین(ع) عمده نخبگان منفعل هستند و وظیفه روشنگری مردم را انجام نمی‌دهند و در چنین فضایی توده مردمی که تحت تأثیر حاکمیت هستند و گاه به لحاظ مالی هم تطمیع شده‌اند، با امام حسین(ع) همراهی نمی‌کنند.
ایزدهی تأکید کرد: در واقع به خاطر چنین مؤلفه‌هایی است که جامعه از حق‌مداری دور می‌شود و دغدغه‌مندی خود را از دست می‌دهد و به جز مؤمنان در دوگانه «دین و دنیا» و «عزت و ذلت» کس دیگری دین و عزت را انتخاب نمی‌کند. این وظیفه نخبگان، روحانیت و اندیشمندان است که مردم را به انتخاب درست در چنین فضایی سوق دهند، در غیر این صورت با حاکم شدن دنیازدگی بر جامعه، مردم در مسیر دلخواه حاکمان حرکت خواهند کرد و به مرور زمان به این سبک زندگی لذت محور و بی‌دغدغه عادت می‌کنند.
تأثیر منفی دنیامداری نخبگان و خواص بر انحراف جامعه
ایزدهی درباره ضرورت تلاش نظام جمهوری اسلامی برای نهادینه کردن امر به معروف و نهی از منکر حاکمان برای مبتلا نشدن به خطر انحراف از ارزش‌های انقلاب اسلامی گفت: هر زمان خواص و نخبگان نقش خود را ایفا نکنند و نسبت به شرایط جامعه بی‌تفاوت شوند و خودشان اهل دنیا شوند طبیعی است که منطق زر، زور و تزویر کار خود را انجام می‌دهد و جامعه را به سمت سبک زندگی لذت‌جویانه، فردی و بی‌دغدغه در برابر وضعیت اجتماعی و سیاسی می‌برد تا حاکمان مورد تهدید قرار نگیرند.
وی بیان کرد: واقعه کربلا نیز در یک یا دو سال اتفاق نیفتاد، بلکه زمانی که سبک زندگی مردم از زمان خلفا تغییر پیدا کرد و دنیامداری خواص و خلفا به مردم تسری پیدا کرد اهمیت حق‌طلبی نیز در بین مردم از بین رفت. امروز نیز اگر مردم، خواص و کارگزاران بی‌تفاوت شوند و وظیفه نصیحت و نقد حاکمان و امر به معروف و نهی از منکر را کنار بگذارند احتمال اینکه کارگزاران نظام به انحراف بیفتند وجود دارد و چراغ راه این مسیر نخبگان و عالمان هستند که می‌توانند مردم و حاکمان را به مسیر صحیح بکشانند و جریان‌‌سازی کنند.
ایزدهی در پایان اظهار کرد: خداوند با هیچ فرد و حکومتی عقد اخوت نبسته و هر کسی در این مسیر منحرف شود نتیجه‌اش این می‌شود که امام معصوم به شهادت می‌رسد. جریان حق و طاغوت در طول تاریخ همیشه بوده و خواهد بود و انحراف از جریان حق به سمت جریان طاغوت نیز همیشه رخ داده، اما مهم آن است که بازیگران این صحنه چگونه رفتار کنند و چگونه با روشنگری خود مردم را به سمت جریان حق بکشانند.
