به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت‌الاسلام محمد عابدی عضو هیات علمی گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه به مناسبت سالروز شهادت امام موسی کاظم (ع)، در یادداشتی با استمداد از مکتب قرآنی آن حضرت به چند شبهه کرونایی در رابطه تعطیلی بقاع متبرکه پاسخ داد.
شبهه مذکور تا حدی مورد پذیرش برخی قرار گرفت که حساسیت دینی آنان را برانگیخت و با شعارهایی هماهنگ به اقدامات گاه تندی دست زدند که نتیجه آن تهیه خوراک رسانه‌ای برای دشمنان مذهب و اعتقادات شیعه شد و البته اگر رنجیره ویروس بی‌بصیرتی قطع نشود، شاهد خسارت‌های اعتقادی بسیار فاجعه‌باری در کنار خسارت‌های جانی خواهیم بود.
فارغ از کاوش در انگیزه‌های اقدامات اخیر و اتهام قطع ارتباط مردم با ائمه معصوم و شخصیت‌های بزرگی چون حضرت فاطمه معصومه (س)، چه پاسخی به این شبهه می‌توان داد.
با توجه به اینکه شهادت حضرت موسی بن جعفر (ع) نیز مقارن ایام آغازین سال نو شده است، پاسخ به شبهه مذکور را با استمداد از مکتب قرآنی آن حضرت، ارائه می‌کنیم.
۱- پاسخ قرآنی امام کاظم (ع) به شبهه قطع رابطه نمازگزار با خدا
بهتر است ابتدا به این داستان مختصر به عنوان مقدمه پاسخ به شبهه کرونایی فوق، دقت کنید: روزی ابو حنیفه به حضور امام صادق (ع) آمد و سخنانی به این مضمون عرض کرد: «فرزندت موسی را دیدم که نماز می‌خواند و مردم از مقابل او عبور می‌کردند، ولی او مانع عبورشان نمی‌شد و به آنها اعتراض نمی‌کرد؛ با اینکه درست نیست کسی نماز بخواند و افرادی از مقابل او بگذرند». امام صادق (ع) فرمود: «موسی را صدا بزنید». وقتی حضرت آمد، امام صادق (ع) اشکال ابوحنیفه را مطرح کرد. حضرت کاظم (ع) پاسخ قرآنی به این شبهه داد و فرمود: آری! پدر جان، ولی کسی که من برای او نماز می‌خواندم، به من نزدیک‌تر از کسانی است که از برابرم می‌گذشتند و خداوند فرموده است: «و نحن اقرب الیه من حبل الورید» (قاف، ۱۶) «و ما به او از رگ گردن نزدیک‌تریم». وقتی امام صادق (ع) این پاسخ را شنید، موسی کاظم را در آغوش گرفت و به سینه چسباند و فرمود: «پدر و مادرم فدای تو باد ای گنجینه رازها» (وسائل الشیعه، ج ۳،ص ۴۳۶؛ بحار الانوار، ج ۴۸،ص ۱۷۱).
۲- پاسخ به شبهه قطع ارتباط مردم با اهل بیت با بستن حرم‌های مطهر
با توجه به منطق قرآنی که امام کاظم (ع) در پاسخ به ابو حنیفه به کار برد، می‌توان توضیح داد که قیاس ایجاد محدودیت برای ائمه توسط خلفای جور با ایجاد محدودیت به‌خاطر مسائل بهداشتی، مغلطه‌ای بزرگ است. و بین «ارتباط جسمی» و ارتباط معنوی و روحی» خلط شده است.
منطق قرآنی گویای این است که ارتباط بشر با خداوند «ارتباط جسمی» نیست تا با واسطه و فاصله شدن افرادی در برابر نمازگزار، این ارتباط قطع شود بلکه خداوند حتی از رگ گردن به انسان نزدیک‌تر است و ارتباط بشر با خدا ارتباطی فراجسمی است؛ حقیقتی که ابوحنیفه به آن توجه نداشت.
همین مسئله در مورد ائمه معصوم بعد از شهادت نیز صادق است و اتباط با ارواح آنان مرز نمی‌شناسد و اگر در زمان عادی بر سر مزار آنان حاضر می‌شویم، این به آن معنا نیست که در زمان‌های غیرعادی مانند نبود امنیت بهداشتی و … هم تنها راه ارتباط، حضور در حرم‌ها و بارگاه‌های آنان باشد، ارتباط با اراوح ائمه معصوم و بزرگان دین که ارتباطی معنوی است، منحصر در ارتباط مکانی نیست؛ بلکه ارتباطی فرازمانی و فرامکانی است.
برای همین در زیارت نامه حضرت معصومه (س) نیز به تک تک ائمه با ضمیر مخاطب سلام می‌دهیم و می‌گوییم سلام بر تو یا رسول‌الله …. در حالی که آنان از لحاظ جسمی در مدینه و … به خاک سپرده شده‌اند.
آری این ارواح مطهر آنان است که به شیعیان و محبانشان بسیار نزدیک است و بُعد زمانی و مکانی هرگز مانع ارتباط نیست. همانگونه که ارتباط با خداوند به واسطه حضور افراد در مقابل نمازگراز قطع نمی‌شود و در ایامی که مشکلاتی همچون نبود امنیت در کار است نیز ارتباط با آنان قطع نمی‌شود، مثلا در روایت توصیه می‌شود کسانی که امکان حضور در حرم را ندارند، در هر جایی بودند به سطح مرتفعی بروند و به حضرت ابا عبدالله (ع) سلام بدهند. این همه نشان از آن دارد که خود ائمه (ع) وجود موانع زیارت حضوری را به رسمیت شناخته‌اند و برای آن راهکارهایی داده‌اند که نشان می‌دهد ارتباط با آنان روحی و معنوی است؛ نه جسمی و فیزیکی.
۳- جایگزین‌های ارتباط حضوری با ائمه در کلام امام کاظم(ع):
حتی در زمان حضور هم ارتباط با ائمه منحصر در حضور فیزیکی و جسمی نبوده است. به این روایت از امام کاظم (ع) پدر بزرگوار امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س) – که این ایام حرم‌های مطهرشان بسته است – توجه کنید: «من لم یستطیع ان یصلنا فلیصل فقراء شیعتنا و من لم یستطیع ان یزور قبورنا فلیزر قبور صلحاء اخواننا»؛ «کسی که نمی‌تواند با ما دیدار کند، باید به دیدار فقیران شیعه برود و هر که نمی‌تواند قبور ما را زیارت کند، باید به زیارت قبرهای برداران صالح ما برود» (وسائل الشیعه، ج ۶، ص ۳۳۲)
منطق روایت این است که گاهی توان دیدار و زیارت حضوری ائمه وجود ندارد و برای این دوره جایگزینی قرار داده شده است. این جایگزین «دیدار و رسیدگی به شیعیان فقیر» و نیز «زیارت قبر افراد صالح» دارند. بر این اساس در وضعیت فعلی نیز که به‌جهت ملاحظات بهداشتی استطاعت ما برای زیارت از بین رفته است، وظیفه ماست که به فقرای جامعه و نیازمندان رسیدگی کنیم و اگر امکان عرض ارادت و خرج کردن برای حرم‌های اهل بیت وجود ندارد، جایگرین آن در این روزهای سخت رسیدگی به نیازمندان و گرفتاران است.
تاجری که در این ایام سرمایه خود را به درمان بیماران اختصاص می‌دهد، پزشکی که سرمایه علمی و حتی سرمایه جان خود را در مسیر پیشگیری یا درمان فدا می‌کند، همگی در مسیری گام برمی‌دارند که از منظر امام موسی بن جعفر مسیر جایگرین زیارت و عرض اردات حضوری به اهل بیت (ع) در این ایام است.
