به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و به نقل از رسا، حجت‌الاسلام دکتر محسن مهاجرنیا عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشگاه در چهارمین نشست کرسی‌های آزاد‌اندیشی مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم که با موضوع «تبیین بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی» برگزار شد، گفت: این بیانیه موجز و غیرتمندانه از زوایای مختلف فقهی، کلامی، فلسفی و جامعه شناختی بیانگر عمق اندیشه سیاسی رهبر انقلاب اسلامی است. اگر کسی می‌خواهد اندیشه سیاسی مقام معظم رهبری را مطالعه کند، بیانیه گام دوم را بخواند.
وی در ادامه افزود: جلسه امروز ما راجع به این است که آیا بیانیه گام دوم را می‌توانیم از سنخ اندیشه سیاسی بدانیم یا خیر؟ اجمالاً عرض می کنم که جواب مثبت است و قطعاً بیانیه گام دوم اوج اندیشه سیاسی رهبری است. شاید شما متنی به جامعیت و کاملیت این بیانیه برای توضیح اندیشه سیاسی ایشان پیدا نکنید؛ یعنی اگر کسی می‌خواهد اندیشه سیاسی مقام معظم رهبری را مطالعه کند، باید این بیانیه را بخواند. چون این بیانیه به گونه‌ای است که همه ابعاد اندیشه در درونش وجود دارد؛ یعنی هم بنیادهای نظری دارد و هم به غایات و اهداف، آرمان‌ها، ساختارها،راهبردها و راهبری های عملیاتی عنایت دارد. بیانیه گام دوم هم اندیشه سیاسی است و هم الگویی از ساختار تفکر سیاسی اسلامی ایرانی است که از منظرهای معرفتی فلسفه سیاسی، فقه سیاسی ، کلام سیاسی ، جامعه شناسی ایران قابل مطالعه است.
عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشگاه با بیان این‌که برای روشن شدن قضیه باید توضیحی دربارۀ مفهوم اندیشه سیاسی و شاخه‌های اصلی آن ارائه شود، گفت: فلسفه سیاسی به تأملات و تفکرات عقلی کلی که به نحو قضایای حقیقی است، گفته می شود. منشأ انتزاع این معرفت سیاسی ممکن است واقعیت های خارجی ، باورهای دینی و یا معقولات ذهنی متفکر باشد. در کنار این دانش عقلی- سیاسی، ما دانش کلام سیاسی را داریم. کلام سیاسی هم آراء و تأملات اعتقادی در باب زندگی سیاسی است؛ به تعبیر دیگر آنچه را خداوند برای تدبیر و ربوبیت حیات سیاسی بشر در نظر گرفته است و به مثابه فعل الهی تلقی می شود اینها موضوع کلام سیاسی است و آنچه از ناحیه شرع مقدس به عنوان تکلیف شرعی و احکام دینی مربوط به وظایف انسان ها در نظر گرفته شده است فقه سیاسی نام دارد. اخلاق سیاسی هم به مجموعه آراء و تأملات هنجاری، عقلی و نقلی گفته می شود که به شایستگی ها و ناشایستگی‌های مرتبط با اصلاح و تنظیم فضایل و سجایای نیکو در زندگی سیاسی، اطلاق می گردد.
استاد حوزه و دانشگاه در ادامه اظهار کرد: بیانیۀ گام دوم از منظر دانش های سیاسی فوق قابل تبیین و تحلیل است .در این بیانیه، مقام معظم رهبری برداشت‌های چهل‌ساله و نگاه دینی که به چهل سال انقلاب اسلامی دارد و به امتیازات و فراز و فرودهای چهل ساله انقلاب اسلامی دارد را بیان کرده است. از آن طرف، نسبت به آینده، آرمان‌ها و غایات تفکر سیاسی صحبت کرده است؛ لذا بیانیه، هم خصلت فلسفه سیاسی دارد و هم جامعه شناسی سیاسی ایران را بیان کرده است. انقلاب اسلامی را در بوم و در محیط ایران تبیین کرده است. ارتباط آن را با نظام بین‌الملل و تأثیرات جهانی آن را نیز اشاره می کند. بنابراین، اجمالاً‌عرض می‌کنم با توجه به این پنج شاخه‌ای که شاخه‌های اصلی اندیشه سیاسی هستند، بیانیه می‌تواند از سنخ هر کدام از اینها تلقی بشود.
دکتر مهاجرنیا با بیان این‌که باید دربارۀ این بیانیه فکری، سنخ‌شناسی داشته باشیم، گفت: به‌نظر ما، چهار نوع می توان به اندیشه سیاسی دینی نگاه کرد. در بحث علوم انسانی اسلامی، ما الان درگیر این مسائل هستیم. سال‌هاست که با این ادبیات سروکار داریم و مقام معظم رهبری طراح همین تفکر بودند؛ یعنی از زمانی که ایشان بحث نهضت نرم افزاری را از حدود ده سال پیش مطرح کردند، این بحث را به‌صورت جدی دارند مطرح می‌کنند. بیانیه گام دوم را در همان راستا به مثابه یک نوع الگوی اسلامی ایرانی از تفکر سیاسی باید تلقی کرد.
حجت‌الاسلام دکتر محسن مهاجرنیا در ادامه گونه های اندیشه سیاسی را به این صورت بیان کرد که نوع اول اندیشه سیاسی آن است که مستقیماً پیام دین است؛ خواه به صورت اعتقادی و کلام سیاسی باشد و خواه به صورت عملی و فقه سیاسی باشد و گونه دوم از اندیشه سیاسی آن است که مستقیم از منشأ الهی اخذ نشده است بلکه تجربه عرفی و عقلایی بشر بوده است و ما به دلیل ضرورت نیاز آن را بومی سازی کرده ایم و یا به قصد اسلامی سازی آن را در اختیار گرفته ایم. آن بخش دینی اصیل اندیشه سیاسی اسلام در جامعه امروز ما، خودش به سه نوع گرایش دسته بندی می شود. یک گرایش، اندیشه سیاسی دینی ظاهرگرایی است. به‌تعبیر امروزی‌ها، متحجر و مقدس‌مآب که به ظواهر شریعت تمسک می‌کند.
عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشگاه با بیان این‌که در مقابل ظاهرگرایان، یک اندیشه سیاسی باطن گرایی وجود دارد، افزود: گروه دوم عملاً دنبال باطن شریعت رفته‌اند. و در وادی کشف و شهودهای عرفانی وارد شده اند. بخشی از این ها، همان چیزی است که امروزه تحت عنوان عرفان‌های نوظهور در جامعه خیلی برجسته شده است. اینها تأویلگرا هستند؛ یعنی هر آیه و روایتی و هر مسئله و گزاره دینی دست‌شان بیاید، یک جورهایی تأویلش می‌کنند و یک برداشت‌های باطنی از آن دارند.
استاد حوزه و دانشگاه گفت: در مقابل، گروه سوم حقایق‌گرا هستند؛ یعنی نه صرفاًً باطن گرا هستند و نه دنبال رو، ظواهر نصوص دینی هستند. بلکه دنبال حقایق سیاست و واقعیت های زندگی سیاسی هستند؛ یعنی می‌خواهند بدانند که اصلاً سیاست چیست؟ اصلاً فلسفه سیاست چیست؟ و برای چی ما باید زندگی سیاسی داشته باشیم. انقلاب اسلامی حرف حسابش چیست و در این چهل سال دنبال چه بوده است. با این توضیح اجمالی بیانیه گام دوم را می توانیم از سنخ این نوع اندیشه حقایق‌گرا معرفی بکنیم.
وی در ادامه شش ویژگی برای اندیشه حقایق‌گرا برشمرد و گفت: یکی این‌که این گونه از اندیشه سیاسی اسلامی ارزش‌مدار است؛ یعنی پیش‌فرض دارد. ببینید وقتی مقام معظم رهبری در گام دوم انقلاب اسلامی می گوید چه کارهایی می‌خواهیم بکنیم، آن دست قدرت‌مند خدا را کنار خودش دارد حس می‌کند. دارد می‌گوید نصرت الاهی پشت سر این انقلاب است. دومین ویژگی واقع‌گرا بودن آن است؛ یعنی اندیشه دینی تخیلی نیست؛ موهومی نیست؛ بلکه دقیقاً به‌گونه‌ای دارد طراحی می‌کند که با واقعیت‌های خارجی کاملاً مماس است. ویژگی سومش این است که در عین آن‌که واقع گرا است، آرمان‌گرا نیز هست.
عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشگاه با اشاره به دو بعد آرمان گرایی و واقع گرایی گفت: در متن بیانیه بر جمع میان این دو ویژگی تصریح شده است، آنجا که می گوید؛ ما بین بایدها و واقعیت ها جمع کرده‌ایم. خیلی حرف قشنگی است. معمولاً در حوزه تفکر سیاسی، کسانی که آرمان‌گرا شده اند، دیگر واقع‌گرا نیستند. از افتخارات تفکر دینی است که ضمن این‌که آرمان‌های متعالی دارد، دنبال حیات طیبه و سعادت و کمال است. در همان حال به مبارزه و مقاومت و فرصت ها و تهدیدها هم توجه دارد.
استاد حوزه و دانشگاه گفت: نکته بعدی که باز عرض کنم، دربارۀ شعارهای انقلاب‌اسلامی است. ایشان از هشت شعار انقلابی اسم آورده اند. می گویند: آزادی، اخلاق، معنویت، عدالت، استقلال، عزّت، عقلانیّت، برادری. که مجموعه اینها شعارهای اصلی انقلاب‌اسلامی است. شعارهایی هستند که ریشه در فطرت دارند و انقلاب با اینها پیروز شده و با اینها باید ادامه پیدا بکند؛ لذا در بخش دوم بیانیه، همین‌ها مجدداً در قالب توصیه هایی برای آینده انقلاب اسلامی، تکرار شده است.
وی افزود: نکتۀ آخر دربارۀ دو رویکرد واقع‌گرایی و آرمان‌گرایی، در متن بیانیه، گویا این احساس قابل فهم است که ما در مقابل دشمنان یک نقطه ضعف داریم و آن هم در بخش واقعیت زندگی اقتصادی است. لذا راهبرد اقتصاد مقاومتی هم در گام اول و هم در گام دوم مورد توجه قرار گرفته است. امروزه در بخش قدرت دفاعی حقیقتاً ما فوق العاده هستیم؛ یعنی کاری که مستقیماً مقام معظم رهبری انجام دادند.
حجت‌الاسلام دکتر محسن مهاجرنیا در بخش پایانی سنخ شناسی اندیشگی بیانیه گام دوم گفت: بر خلاف رویکرد اقتصادی و کاستی هایی مانند فساد و تبعیض های موردی در آن، بیانیه در رویکرد اندیشه دفاعی و راهبرد مقاومت با افتخار به بیان برند مقاومت و ایستادگی ملت ایران اشاره می کند. حقیقت آن است که ما امروز کاری کردیم که همه قدرت‌های استکباری غربی در مقابل ما کم آورده اند. یک روزی وقتی هواپیمای مسافربری ما را آمریکائی های ظالمانه ساقط کردند و دویست و نود نفر مسافر ما را در دریا غرق کردند، هیچ کاری از دست ما برنیامد، هیچ کشوری از ما حمایت نکرد. هیچ سازمانی شکایت ما را نپذیرفت. ایستادیم و نگاه کردیم وحتی مجامع بین المللی هم شکایت ما را نمی‌پذیرفتند. جلوی چشم ما آمریکا به جنایت‌کاری که هواپیما را ساقط کرد، مدال تشویق داد. امام راحل (ره) ما در پیام پذیرش قطعنامه فرمود:« فرزندان انقلابی ام بغض و کینه انقلابى تان را در سینه ها نگه دارید، با غضب و خشم بر دشمنانتان بنگرید و بدانید که پیروزى از آن شماست.» و با اشاره به هواپیمای ساقط شده توسط آمریکا فرمودند: « و همیشه اینگونه نیست که هواپیماهاى مسافربرى ما توسط ناوهاى جنگى شما سرنگون شود» امروز شرایط برعکس شده است، فرزندان انقلاب اسلامی پیشرفته ترین پهباد جاسوسی و نه مسافربری آمریکا را زدند و آنها هیچ کاری نتوانستند بکنند. ایستادند و نگاه کردند. این اندیشه دفاعی انقلاب اسلامی است که در بیانیه به عنوان راهبرد مقاومت بر آن تأکید شده است.
