به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت الاسلام والمسلمین سیدکاظم سیدباقری مدیر گروه سیاست پژوهشگاه با تحلیل شرایط زمانه امام حسن مجتبی (ع) گفت: صلح راهبردي و صبر حكيمانه در سیره امام حسن مجتبی(ع) نه تنها با مفهوم عزت در تعارض نیست، بلکه جلوه‌ای از تحقق عزت در شرایط دشوار و پيچيده است.
متن گفت وگوی شفقنا با مدیر گروه سیاست پژوهشگاه را در زیر بخوانید:
مهم‌ترین ابعاد شخصیت امام حسن (ع) که امروز بیش از همیشه نیاز به بازخوانی دارد چیست؟
امام حسن مجتبی (ع) با صلح حکیمانه خود نشان داد که عقلانیت و آینده‌نگری می‌تواند بر هیجان‌زدگی غلبه کند و عزت امت را در شرایط بحرانی حفظ نماید؛ او با بردباری در برابر دشنام‌ها و خیانت‌ها، الگویی از صبر عزتمندانه ارائه کرد که نه نشانه ضعف، بلکه بیانگر قدرت روحی و اخلاقی حضرت بود، لذا فرمود :« مَا أنَا بِمُذِلِّ المُؤمِنینَ ولکِنّی مُعِزُّ المُؤمِنینَ» (ابن شعبه، تحف العقول، ص ۳۰۸). در کنار آن، پایبندی به اخلاق سیاسی و پرهیز از ابزارهای نامشروع برای کسب قدرت و نیز حفظ کرامت انسانی حتی در رويارويي با دشمنان، سیمای جامع امام (عليه السلام) را ترسیم می‌کند. این ابعاد تعالي بخش، امروز بیش از همیشه مي تواند برای جوامع اسلامی الهام‌بخش باشد؛ زیرا در زمانه‌ای که بی‌عدالتی و سیاست ورزي هاي بی‌اخلاق رواج یافته، بازخوانی سیره امام حسن (ع) می‌تواند راهی برای بازسازی اخلاق فردی و سیاسی باشد.
آیا می‌توان ایشان را امامِ عقلانیت و آینده‌نگری در تاریخ اسلام دانست؟
امام حسن مجتبی(ع) را می‌توان به‌حق امام عقلانیت، دورانديشی و آینده‌نگری در تاریخ اسلام دانست. ايشان پس از شهادت امیرالمؤمنین(ع) به خلافت رسید و با جامعه‌ای مواجه بود که از یک‌سو گرفتار خستگی جنگ‌های پی‌درپی بود و از سوی دیگر، گرفتار نفوذ، خيانت فرماندهان، سستي لشكريان و خریداری وجدان‌ها توسط معاویه. در چنین شرایطی، امام (ع) با نگاهی واقع‌بینانه دریافت که ادامه جنگ نه‌تنها به پیروزی منجر نخواهد شد، بلکه موجودیت شیعه و اصل اسلام را در معرض نابودی قرار خواهد داد. از این‌رو با تکیه بر خرد سیاسی و آینده‌نگری، تصمیمی اتخاذ کرد که از آن به درستي با عنوان «نرمش قهرمانانه» یاد می‌شود.
آیا این صلح به معنای سازش با ظلم بود یا راهبردی حکیمانه برای حفظ اصل دین و امت؟
صلح امام حسن(ع) نه سازش با ظلم و ظالم، بلکه كنشي راهبردی برای حفظ جوهره دین و نگهداشتن سرمایه انسانی مسلمين بود. این صلح فرصتی ایجاد کرد تا چهره حقیقی معاویه و ماهیت حکومت اموی آشکار گردد و مسلمانان خود به ماهیت انحرافی آن پی ببرند.
صلح راهبردي و صبر حكيمانه در سیره امام حسن مجتبی(ع) نه تنها با مفهوم عزت در تعارض نیست، بلکه جلوه‌ای از تحقق عزت در شرایط دشوار و پيچيده است. در نگاه قرآنی، عزت حقیقی تنها از آنِ خدا، پیامبر اسلام (ص) و مؤمنان است، كه فرمود: «وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِينَ» (منافقون: ۸). عزت همواره با حفظ دین، کرامت انسان و پاسداری از حقیقت معنا پیدا می‌کند، نه صرفاً در قالب پیروزی نظامی یا ظاهری. لذا امام حسن (ع) درباره عزت بخشي به مومنان به صراحت فرمود: «من خوارکننده مؤمنان نیستم، بلکه عزّت بخش آنانم. وقتى دیدم شما در برابر دشمن قدرتى ندارید، کار را به معاویه واگذاشتم تا من و شما بتوانیم در میان آنان زندگی کنیم.» (ابن شعبه حرانی، تحف العقول عن آل الرسول صلی الله علیه و آله، ص۳۰۸) بنابراين امام (ع) در برابر خلافت غاصبانه معاویه، با نبود یاران صادق و استوار و شرایط اجتماعی شكننده، تصمیمی عقلانی و عزتمندانه گرفت؛ یعنی صلحی که دین را نگاه داشت، خون مسلمانان را حفظ کرد و چهره نفاق اموی را برملا ساخت.
آموزه‌های امام حسن(ع) چگونه می‌تواند به عنوان الگویی برای بازسازی اخلاق سیاسی و دینی در جهان پرتنش امروز به کار رود؟
امام حسن(ع) با صبر و بردباری مثال‌زدنی، در تحمل سختی‌ها برای پاسداری از حقیقت نمونه‌ای برجسته است. یکی از جلوه‌های روشن اخلاق نیکوی آن حضرت، رفتار ایشان با مردی شامی بود که با جسارت به ایشان ناسزا گفت؛ امام نه تنها پاسخی تند نداد، بلکه او را به خانه دعوت کرده و با اطعام و نیکی، دشمنی را به محبت تبدیل ساخت و او را مشتاق آن حضرت كرد. (ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۳۱). این رفتار نشان می‌دهد که اخلاق کریمانه و بردباری، ابزار مؤثری برای بازسازی جامعه بر مبنای رحمت و محبت است و خشم خود را فروخوردن، می‌تواند به مهار تعارض و تبدیل آن به تعامل منجر شود.
از منظر روان‌شناسی سیاسی-اجتماعی، رفتارهای مبتنی بر کرامت و محبت قادرند چرخه خشونت را بشکنند و دشمنی را به دوستی بدل سازند. امام حسن (ع) با مهربانی، مهار هیجان و جایگزینی آن با همدلی فعال و رفتار محبت‌آمیز، الگویی از اخلاق اجتماعی ارائه داد؛ الگویی که امروز جامعه اسلامی بیش از هر زمان دیگری به آن نیازمند است تا بداخلاقی‌های سیاسی و سیاست‌ورزی‌های غیر اخلاقی کاهش یافته و فضائل اخلاقی بر جامعه چیره گردد. این رویکرد، از منظر اخلاقی و جامعه‌شناسی سیاسی، افزایش سرمایه اجتماعی، تقویت اعتماد، انسجام و همدلی را به دنبال دارد و جایگزین خشونت می‌شود.
آموزه‌های امام حسن(ع) می‌تواند الگویی برای اخلاق سیاسی و دینی معاصر باشد؛ اخلاقی مبتنی بر حکمت در تصمیم‌گیری، صبر راهبردی در بحران‌ها، مدارا و همدلی با مردم و صلح‌جویی همراه با حفظ عزت و ارزش‌ها. چنین رویکردی، سیاست دینی را به الگویی تمدن‌ساز تبدیل می‌کند و در جهان پرتنش امروز، بازخوانی سیره ايشان می‌تواند ما را به اخلاق سیاسی مبتنی بر کرامت انسانی و آینده‌نگری هدایت کند.
