به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، سومین جلسه از سلسله نشست‌های کرسی ترویجی واکاوی کودتای سال ۱۲۹۹ با عنوان «چالش‌ها و چشم‌انداز تحقیقات کودتا» روز دوشنبه ۲۶ آبان ماه جاری با ارائه آقای قاسم تبریزی برگزار شد.
در این نشست که آقایان دکتر جواد منصوری و رنجبر کرمانی ناقدان آن بودند، آقای تبریزی ضمن تشریح چگونگی وقوع کودتا ۱۲۹۹ و نقش انگلستان در آن، مهمترین چالش تحقیقات این حوزه را نادیده‌انگاری اسناد متعدد موجود و روند تطهیرسازی انگلستان و عوامل آن در ایران نامید. وی کودتای ۱۲۹۹ را موضوعی دانست که نه تنها ۵۷ سال حکومت پهلوی را بلکه یک قرن اخیر را تحت تاثیر قرار داده است بنابراین برای شناخت ماهیت و هویت پهلوی خاصه دوره رضا شاه باید زمینه‌های کودتا را بررسی نمود.
آقای تبریزی بروز کودتا در کشورهای مختلف را بعضاً از سوی ارتش مستقل یک کشور دانسته و از عدم وجود ارتش مستقل و نیروی نظامی غیروابسته در ایران خبر داد. ایشان وجود افراد متعدد سرآمدتر نسبت به رضا پهلوی و شواهد تاریخی متعدد برای اثبات نقش افراد مختلف باز طرف انگلستان را شاهدی برای غیرعادی بودن روند کودتای ۱۲۹۹ معرفی نمود. تبریزی ضمن اشاره به نامه پسر آیرونساید به اسدلله علم در ۵۰ سالگی استقرار حکومت پهلوی، دیدگاه زرین‌کوب در کتاب روزگاران درباره نقش سیاست سرحدات هند از سوی انگلستان برای اجرای کودتا و نقل‌قول مصدق و یحیی دولت آبادی از جلسه خود با رضاخان که وی بر نقش انگلستان بر روی کار آمدن خود تاکید نموده است، آنها را در ادامه مسیر و تائید اسناد موجود در نظر گرفت.
این مورخ برجسته تاکید نمود که اگر قرارداد ۱۹۱۹ تثبیت می‌شد کودتا صورت نمی‌گرفت و با شکست قرارداد ۱۹۱۹ انگلیس به فکر تغییر رژیم افتاد و این فلسفه اصلی کودتای ۱۲۹۹ بود. ایشان به نقش روزنامه‌ها که حاصل لژ بیداری بودند اشاره و از فضاسازی روزنامه‌ها با محوریت علی دشتی و زین‌العابدین رهنما برای هدایت افکار عمومی به عنوان عامل اثربخش نام برد.
تبریزی در ادامه این سوال را مطرح نمود که چرا با این میزان اسناد در وابستگی رضاخان، برخی از محققان داخلی و خارجی بی‌تفاوت به این اسناد، رضا پهلوی را به عنوان یک عنصر مستقل و ملی مطرح کرده‌اند. ایشان در پاسخ به این سوال، به سیاست تطهیر از سوی انگلستان اشاره می‌نماید و می‌گوید:«در دوره اخیر اهدافی برای تطهیر وجود دارد. یکی از اهداف تطهیر، جدا کردن انگلستان از ظلم‌های آشکار و برنامه‌های ضد ملی و اسلامی رضاخان در دوره حکومت خود بود زیرا در این موارد متهم اول انگلیس بود که باعث روی کار آمدن وی شده بود بنابراین انگلیس به دنبال تبرئه خود بود و نشست‌ها، کتاب‌ها و تاریخ‌های شفاهی متعددی را به اجرا گذاشت.»
تطهیر عوامل انگلیس در ایران از نظر آقای تبریزی، بخش دیگر سیاست تطهیر انگلیسی‌هاست تا حدی که برای اجرای این سیاست، بی‌بی‌سی فارسی از حوزه خبری به تاریخ‌نگاری رو آورد، دانشگاه کمبریج در یک بازه زمانی محدود، ۹۶ نشست تاریخی برگزار کرد، حتی جریانات چپ که قبلاً وابسته به شوروری، چین و کوبا بودنددر مسیر تاریخ‌نگاری برای تطهیر انگلیس و عوامل آن قرار گرفتند، نشریه ایران‌نامه با همکاری عناصر آمریکایی و انگلیسی راه‌اندازی شد، تاریخ شفاهی هاروارد، تدوین دایره المعارف ایرانیکا، تدوین دایره المعارف نوین اسلامی از سوی آمریکا و انگلیس تا از این طریق معرفی رجال معاصر ایران، رضا پهلوی را شخصیت نخبه و ملی معرفی نماید. آقای تبریزی از لشکر فرهنگی انگلستان به عنوان عوامل جاسوس بودند اما آنخها قوی تر عمل کردند و چپ ها را هم به خدمت گرفتند. نقش جریان‌های بهایی و صهیونیستی در تاریخ‌نگاری در راستای تبرئه جریان وابسته در ایران نیز قابل توجه است.
مورخ تاریخ معاصر ایران در جمع‌بندی مطالب خود از تهاجم گسترده در تاریخ‌نگاری و جوسازی از سوی عناصر وابسته به انگلستان و در مقابل انفعال دانشگاه‌ها و بعضاً همراهی با تاریخ‌نگاری غربی‌ها بویژه کمبریج خبر داد. وی از فعالیت پرحجم و موفق جریان انقلابی و تاریخ‌نگاری مستقل برای به تصویر کشاندن ماهیت پهلوی و حامیان یاد کرد و نیاز این جریان را ورود دو مرکز علمی دانشگاه و حوزه دانست. وی ضمن تاکید بر تداوم جنگ روایت‌ها از جوانان، محققان و هنرمندان دعوت نمود تا با استفاده از ابزارهای جدید و نو بویژه ابزارهای هنری، در برابر جبهه عظیم جاعلان تاریخ از سرویس‌های اطلاعاتی دشمن تا عوامل داخلی صف‌آرایی نمایند.
دکتر جواد منصوری که به عنوان ناقد در این نشست حضور داشت، محور سخنان خود را طراحی‌ها، برنامه‌ها و ابزار نظام سلطه برای تداوم سلطه خود قرار داد و تاریخ‌نگاری را نیز جزئ مهمی از این طراحی‌ها معرفی نمود. ایشان تاکید کرد:«استعمار فقط بر سلطه نظامی و سرزمینی اکتفا نمی‌کند بلکه به گونهای عمل می‌کند که نسل‌های بعد نه تنها گذشته خود را فرموش کنند بلکه آنچه نظام سلطه می‌خواهد بدانند و در این مسیر رسانه‌ها و مراکز متعددی فعالیت می‌کنند.»
این مورخ تاریخ معاصر ایران به شرایط ایران در ایام کودتا ۱۲۹۹ اشاره نمود که وجود اوضاع آشفته، فقر شدید، تجزیه‌طلبی و ناامنی بود اما مهم این بود که همه عوامل انگلیس تقریباً تمام سرخط‌های مملکت را در اختیار داشتند. وی برای پاسخ به چرایی کودتا، به انتظار انگلستان از ایران اشاره نمود که بعد از جنگ اول جهانی و مشکلات روس‌ها بعد از انقلاب اکتبر، به قدرت اول جهان تبدیل شده بود. وجود نفت در ایران و موقعیت جغرافیایی ایران بویژه قرار گرفتن یران در حدفاصل روسبه و مستعمرات انگلستان به نظر دکتر منصوری عامل موثر جدی در سیاست انگلستان برای سلطه بر ایران بودند. دکتر منصوری بهترین سیاست برای انگلستان را بکارگیری نیروهای ایران برای تحقق سیاست‌ها خود دانست و اعتراف سید ضیاء طباطبایی در سال ۱۳۲۲ در مجلس را که گفته بود «همه ما عامل بودیم و سیاست‌های انگلیس را اعمال می‌کردیم» شاهدی بر این سیاست بود. ایشان از سوی دیگر به ضربات متعدد ایران به استعمار انگلستان طی قرن ۱۳ مانند لغو امتیاز رویتر، تنباکو، مشروطه و شیخ فضل الله و ۱۹۱۹ اشاره و سیاست انگلستان را برای ضربه به شیعه و رهبران ان و جلوگیری از پیوند ایران و عراق دانست. ایشان همچنین به برنامه بلندمدت انگلیس در ایران برای مدیریت روند تاسیس اسرائیل اشاره و روی کار آمدن دولت دست‌نشانده در ایران را بستری برای تاسیس دولت رژیم جعلی صهیونیستی دانست. این استاد برجسته تاریخ معتقد است لازمه مخفی‌سازی این اقدامات از سوی انگلستان را تاریخ‌نگاری هدفمند و جعل تاریخ است که از همان مقاطع اولیه آغاز شده بود. وی تاکید نمود:«مثل روز روشن است که کودتا با انگلیس بوده اما این امر واضح تاریخی را به عمد انکار کردند و برای آن تاریخ‌سازی کردند. و از این ابزار برای جنگ با جمهوری اسلامی ایران استفاده نمود.»
آقای رنجبر کرمانی از تاریخ‌نگاران معاصر که ناقد دیگر این جلسه بودند، تاریخ معاصر ایران عرصه مهم جنگ نرم غرب بر ضد جمهوری اسلامی ایران معرفی نمود. وی در آغاز سخن با ذکر این نکته که امروز شرایط جامعه به نحوی است که به خاطر مشکلات موجود، فرصت را برای عناصر انگلیس و ضد نظام فراهم ساخته تا پهلوی را تطهیر نمایند، چرایی این اقدام را مشروعیت‌زدایی از جمهوری اسلامی و مشروعیت‌سازی برای پهلوی معرفی نمود. رنجبر کرمانی مقاومت مردم ایران برابر نقشه‌های دشمن را عاملی دانست که بیگانگان را به سوی تحریف تاریخ و تخریب نظام در اذهان مردم و بالتبع تطهیر پهلوی هدایت نمود. وی بیان نمود:« بهترین روش مشروعیت‌زدایی از یک نظام سیاسی این است که به جوان بگویی گذشته از الان بهتر بود.»
این مورخ تاریخ مقابله با استناد برخی از افراد به راه‌اندازی ارتش مدرن، دانشگاه و مدرن‌سازی کشور از سوی رضاخان را مهمتر از اثبات وابسته بودن پهلوی دانست و بیان نمود:«در اینکه پهلوی وابسته است و کودتا با حمایت انگلستان بر روی کار آمده است شکی نیست اما باید عملکرد پلهوی را نقد کرد تا مشخص گردد که دیکتاتوری ۲۰ ساله رضاخان ایران را پیش برد یا ۱۵۰ سال عقب انداخت.»
