به گزارش اداره روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، دومین روز از همایش “بازخوانی آرا و اندیشه‌های دکتر شریعتی” به همت کانون اندیشه جوان وابسته به این پژوهشگاه، روز دوشنبه مورخ ۷ اسفندماه جاری در سالن ابن خلدون دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.
در این نشست حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر علیرضا قائمی‌نیا عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با تأکید بر اینکه بازخوانی شریعتی و روشی که در فهم مبانی اسلامی دارد مهم است، به ارائه بحث خود درباره دین‌شناسی شریعتی پرداخت و گفت: امروزه مباحث دین‌شناسی سرعت و دقت بیشتری یافته است و در مکان مختلف و دیدگاه‌های جدیدی نیز مطرح شده است، در حالی که در عصر شریعتی اینها چندان وجود نداشته است.
وی با اشاره به اینکه بحث شریعتی دین‌شناسی بیرونی است، افزود: شریعتی با یکسری از مبانی تلاش می‌کند فهم جدیدی از مفاهیم دینی ارائه کند، جدید به این معنا که نسبت به فضای ایران جدید است، در حالی که چنین قرائت‌های در غرب سابقه داشت.
حجت الاسلام و المسلمین دکتر قائمی‌نیا سه رویکرد برای دین‌شناسی شریعتی توصیف کرد و بیان داشت: روش ایشان را ترکیبی از سه مؤلفه می‌دانم، یک اگزیستانسیالیسم است که چهره جامعه‌شناختی دارد، مؤلفه دوم رویکرد جامعه‌شناسی است و سومین رویکرد هم متافیزیکی است که من اسم آن را متافیزیک رازورانه می‌گذارم.
عضو هیات علمی گروه معرفت‌شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان داشت: شریعتی این کار را نکرده و بنا به تناسب بحث‌های مختلف از اینها استفاده می‌کند؛ یعنی گاهی از رویکرد اول و گاهی از رویکردهای دوم و سوم، بنابراین روش شریعتی نظام‌مند نیست و با یک بحث کاملاً آکادمیک مواجه نیستیم.
دکتر قائمی‌نیا با اشاره به اینکه انتقادهایی که شهید مطهری به اندیشه‌های شریعتی داشت بیشتر برداشت وی از عنصر اگزیستانسیالیسم و متافیزیک بود، خاطرنشان کرد: نگاهی که شریعتی به متافیزیک داشت و تأثیر متافیزیک بر اندیشه‌های دینی او، جایگاه و بازخوانی این اندیشه‌ها و رویکرد اگیزیستانسیالیستی قابل طرح است، در واقع اگزیستانسیالیسم یک نوع جریان فلسفی است که مقابل رویکرد متافیزیک است.
وی افزود: اگزیستانسیالیست بر خود انسان متمرکز می‌شوند و مسائل انسان را تحلیل می‌کنند و دنبال متافیزیک نیستند که از دریچه انسان به متافیزیک برسند، لذا آن مفاهیم اگزیستانسیالیستی که شریعتی به آن پرداخته است مانند «تنهایی»، «از خود بیگانگی» که در مارکسیست مطرح بوده است و بسیاری از مفاهیم اگزیستانسیالیستی ریشه‌اش در کتاب مقدس است، ولی بار فلسفی به آنها داده‌اند.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه با اشاره به دیگاه شریعتی به متافیزیک گفت: شواهدی از آثار شریعتی می‌آورم در کتاب اسلام‌شناسی و در ذیل بحث توحید، نگاه وی به توحید اینگونه است که توحید یک عقیده می‌تواند باشد و یا یک اعتقاد به یکانگی خدا و یا جهان‌بینی به این معنا که جهان را به صورت واحد تلقی کنید، نه اینکه جهان را به دنیا و آخرت تقسیم کنید.
حجت الاسلام و المسلمین دکتر علیرضا قائمی‌نیا اظهار داشت: قرائتی که خودم از نظام فکری شهید مطهری با شریعتی دارم به این دوگانگی بر می‌گردد که آیا شما مفاهیم اسلامی را آن بار متافیزیکی خاصش را بگیرید و صرفاً به صحنه اجتماع ببرید؛ آن هم با یکسری قرائت از مفاهیم اگزیستانسیالیستی که از بیرون می‌گیرید؟ شهید مطهری این را نمی‌پذیرفت.
عضو هیات علمی گروه معرفت‌شناسی پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پایان خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد که اسلام بار اگزیستانسیالیستی دارد، اما این بار باید با توجه به مفاهیمی که در کتاب و سنت است با توجه به آن مفاهیم استخراج شود و آن زمینه متافیزیک خاص اسلام نادیده گرفته نشود.
