به گزارش اداره روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت الاسلام و المسلمین عبدالکریم بهجت‌پور عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و همچنین معاون پژوهشکده دانشنامه‌نگاری پژوهشگاه بوده که به تازگی ریاست مرکز تخصصی مطالعات قرآن‌پژوهی پژوهشگاه را نیز بر عهده گرفته است. از این رو گفت و گویی در خصوص فعالیت‌های این مرکز قرآنی با ایشان ترتیب دادیم که در ادامه از منظرتان خواهد گذشت.
ü مرکز در چه زمانی راه‌اندازی و شروع به کار کرده است؟
در واقع از اواخر سال ۱۳۹۵، گفت و گوهایی بین ریاست پژوهشگاه و اینجانب برقرار شد و بحث شد که یکی از مزیت‌های نسبی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در مطالعات تخصصی قرآن پژوهشگاه تجلی می‌کند. گروه مطالعات قرآنی تعدادی از شخصیت‌های علمی را مستقیما به عنوان عضو هیات علمی در اختیار دارد و با جمع قابل توجهی از پژوهشگران در خارج از پژوهشگاه ارتباط دارد. پروژه‌هایی که قابل توجه بوده و در حوزه مطالعات قرآنی دارای ارزش ویژه‌ای است در این مرکز در دست اجرا است. برخی از این پروژه‌ها عبارتند از: “تفسیر اثری جامع”که ادامه تفسیر مرحوم معرفت است، “آیات الاحکام”که چند سالی است پژوهشگاه در حال انجام آن است و “دانشنامه”که حایز اهمیت بوده و تولیدات آن شاید به چهل جلد تخصصی برسد.
پژوهشگاه در زمینه علوم قرآن و هر یک از علوم همراه با قرآن مثل: هنر و قرآن، فلسفه و قرآن، معرفت‌شناسی و قرآن، علوم تجربی و قرآن، مدیریت، عرفان و هر یک از رشته‌های علوم انسانی با قرآن، در حال کار جدی است و توانسته با استفاده از ظرفیت‌های داخلی و خارج از پژوهشگاه جمع زیادی از متخصصین را پای فعالیت‌های قرآنی و تخصصی و بنیادین قرآنی قرار دهد. افزون اینکه گاه در فعالیت‌های تخصصی پژوهشگاه گروه‌هایی چون مدیریت و اقتصاد، فعالیت‌هایی را انجام می‌دهند که رویکرد آن در قرآن است. مثل اقتصاد مقاومتی در قرآن. این ظرفیت‌‌ها دیده نشده بود و ارتباط آن با بدنه تخصصی کشور فراهم نشده بود، لذا به نظر رسید تا این مرکز تاسیس شده و این قابلیت‌ها معرفی شود و از دستگاه‌هایی که علاقمند به اینگونه پروژه‌ها بوده و یا حتی می‌توانند به پژوهشگاه سفارش دهند؛ استفاده شود و این ظرفیت در خدمت نیازها و برنامه‌های نظام قرار گیرد. البته صرفا موضوع برای پژوهش نبوده و در آینده برنامه‌های متفاوتی در بخش‌هایی مثل آموزش، تاسیس بخش‌های تخصصی، دوره‌های تخصصی و مباحثی از این دست هم پیش‌بینی شده که به زودی این موارد را پی خواهیم گرفت.
ü هدف از راه‌اندازی این مرکز چیست؟
مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، اصرار زیاد و هوشمندانه‌ای مبنی بر مجموعه مطالعات تخصصی نظام دارند، که این مطالعات باید قرآن‌بنیان باشد. ما باید از این منبع و ظرفیت بزرگ استفاده کرده و آنرا شکوفا کنیم، ذهن‌های متخصصین را به سمت استفاده از این منبع متوجه کرده و به توانایی‌های خودمان در این بخش بپردازیم.
به نظر می‌رسید مجموعه‌هایی هستند که از طرفی پیرامون علوم انسانی و مسایل اجتماعی کارکرده و از طرف دیگر برروی این داشته‌ها سرمایه گذاری کرده‌اند و اولین مخاطب این دستور العمل و فرمان خاص حضرت آقا باشند. قاعدتا پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در این میان جزء اولین‌ها بوده ولی برای اینکه این ظرفیت بخوبی مدیریت شود باید ارتباطش را با شبکه‌های توانای علمی و پژوهشی و فرهنگی کشور برقرار می‌کرد و لذا مرکز تخصصی قرآن‌پژوهی با این هدف تشکیل شد که خود را در متن جریان‌های پاسخگو به فرمان حضرت آقا قرار داده و تلاش کند با هماهنگی دستگاه‌ها دقیقا در حوزه مرتبط با مباحث تخصصی قرآن قرار گیرد، تا نیاز بالفعل و واقعی دستگاه‌ها را مرتفع کند. ما باید توجه داشته باشیم که مطالعات نظری ابعاد گسترده‌ای می‌تواند داشته باشد، اما اینکه دقیقا نیاز روی میز نظام را حل کنیم و بتوانیم با این قابلیت نقشی در پیشرفت سریع و مدل‌سازی تامین نیازهای نظام بازی کنیم و فکر می‌کنم مرکز تخصصی قرآن‌پژوهی می‌تواند این رسالت را بر دوش گیرد.
ü ساختار مرکز چگونه بوده و شامل چند گروه علمی خواهد بود؟
این مرکز با دو گروه آغاز به کار کرد. یک گروه مطالعات و تفسیر ترتیبی و یک گروه مطالعات و تفسیر موضوعی، که اینها قبلا به نحوی در گروه قرآن‌پژوهی و در حلقه تفسیر موضوعی پژوهشگاه فعال بودند. گروه اول شامل متخصصانی است تا مباحث نظری حوزه‌های مختلف قرآنی را ارزیابی و نگارش تفسیرهای ترتیبی تخصصی و حتی موضوعی را انجام دهند، که این بخش اول کار بوده و انشاالله ادامه پیدا خواهد کرد. برونداد ما باید تفسیرهای اجتماعی باشد. تفسیر با رویکرد سیاسی، با رویکرد حقوقی و سبک‌های جدید تفسیر مثل تفسیر تنزیلی که باید قرآن از منظر سیر نزولی دیده شود و اینها همه در این گروه مورد توجه قرار می‌گیرد.
گروه دوم مطالعات و تفسیر موضوعی است که در این مطالعات عمدتا نگاه ما بینارشته‌ای بوده یعنی در یک رشته علوم انسانی به انضمام متخصصین در حوزه علوم تفسیر استفاده می‌شود و این دو رشته دانش سعی می‌کنند تولید یک رشته ثالثی کرده که از ترکیب این دو علم باشد و اگر حد و مرزها و استاندارهای دانش در کنار حد و مرزها و استانداردهای قرآن و تفسیر قرآن قرار گیرد و با هم ترکیب شوند، از این ترکیب یک شیوه مطالعه در قرآن متولد می‌شود. حال این علوم انسانی هرچه که باشد، چون بسیاری از این حوزه‌های علم می‌توانند جای خود را در این بحث پیدا کنند و در کنار قرآن‌پژوهان خود پژوهشگاه و همکاران خارج از پژوهشگاه، از تعدادی شخصیت‌های علمی و متخصص در رشته‌های دیگر هم دعوت به عمل آید تا به‌خوبی این جریان را مدیریت کرد و بنده فکر می‌کنم که این ترکیب آن بخشی است که قابلیت لازم برای پاسخگویی به نظام را دارد.
این دو گروه فعال بوده و بنا داریم تا بعد از یک دوره تولید و پژوهش اگر زمینه دوره‌های آموزشی با این موضوعات فراهم شد، انشاالله چه به شکل دوره‌های آموزشی دکتری و چه به شکل پودمانی این مهم را انجام دهیم.
ü برنامه‌های آینده مرکز تخصصی مطالعات قرآن‌پژوهی چیست؟
هدف اصلی این بود که ما باید دقیقا در متن مطالبات نظام و رهبری قرار گرفته و اینها را پاسخ دهیم، این وظیفه ما بوده و این دستگاه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اصولا در خدمت تحقق نیازهای نظام است و در مطالبات رهبری خود را مخاطب می‌داند. عمدتا سهم قرآن در پژوهش‌ها و مطالعات و راهبردها دیده نشده. به رغم اینکه همه ما به قرآن ارادت داریم و همه ما قرآن را در فهم و تلقی‌های عمومی مورد تکریم قرار می‌دهیم و به شکل عام به آن توجه داریم، اما توجه تخصصی به قرآن هنوز جای خود را پیدا نکرده است و ما از تجارب غیر قرآنی و تجربیات اجرایی در حوزه و مقولات قرآنی بشتر بهره می‌بریم تا از خود متن اصلی قرآن. آرزوی ما این است که بتوانیم نظام را بر پایه گفتمان قرآنی شکل داده و طراحی کنیم و قرآن در همه ابعاد زندگی مردم حضور و نفوذ داشته باشد. تا نخبگان این حضور را نپذیرفته و برای آن کاری نکنند، این مطلب به دامنه زندگی مردم نخواهد رسید. هدفی که به نظر بنده در این مرکز باید مورد توجه باشد این است که بتوانیم ذهنیت متخصصین و مدیران کشور را معطوف به این مطلب کنیم که می‌شود صنعت‌هایی را بر پایه قرآن تولید کرد. صنعت فکری و دیگر صنایعی که پاسخگوی نیازهای آنها در پدیده تربیت، جامعه‌سازی، سبک زندگی، مدیریت فرهنگی و امثال هم باشد. اگر به این نقطه برسیم که قرآن حضور شاداب و جدی در عرصه‌های پژوهش‌های تخصصی و تدبیرهای نظام پیدا کند، فکر می‌کنیم که کار خود را انجام داده‌ایم.
ü به عنوان مطلب آخر اگر نکته خاصی به ذهنتان خطور می‌کند بفرمایید.
به نظر بنده قرآن متنی است که برای هیچکس نیست و همه باید به آن افتخار کنند. این فقط کلام خدا بوده و برای یک عمر سعادت بشر آمده است. بزرگترین افتخار دستگاه‌ها و بزرگترین افتخار نظام این است که خودش را خدمتگذار این نفع قرار داده و قیام کند برای یاری خدا و برای یاری دین خدا از طریق کلام خدا. همه ما این حس و حال را داشته باشیم که امروز رسالتی به بزرگی میدان‌دار کردن قرآن و حضور و نفوذ دادن آن در عرصه‌های زندگی مردم مهم است و کاری مهمتر از این وجود ندارد و افتخارمان باید این باشد که نام و کارمان در کنار قرآن و با قرآن مطرح شود. هیچ نام و اسم و شهرتی زیباتر از این نیست که طرحی را به نام قرآن سکه بزنند. افرادی بر فرض مثال که تعبیر حضرت امیر(ع) را عنایت دارند که می‌فرمایند: “قبل از قرآن هیچ غنا و ثروتی نیست و بعد از قرآن هیچ فقری وجود ندارد” یعنی همه برنامه‌ها و دانش‌های اسلامی و انسانی ما تا در پرتو قرآن ورز نخورند، تعبیر اینکه اینها نیازها را برطرف کرده و خودشان ثروتی هستند، غلط است و مطابق فرمایش حضرت امیر(ع) ثروتی وجود ندارد قبل از قرآن.
فلسفه‌ای که قرآن کنارش نباشد و از کوثر قرآن سیراب نشده باشد قرآنی نیست و کلامی که از کوثر قرآن ارتزاق نکرده باشد کلام اسلامی نیست. مدیریت، سیاست، تربیت و اقتصاد نیز همینطور است. همه ما باید بدانیم ثروت واقعی ما که با آن می‌توانیم بر دنیا فاعق شویم، ثروتی است که در پرتوی قرآن حاصل می‌شود و اگر بتوانیم این قرآن را به‌عنوان متنی توانا و با ظرفیت بالا برای طراحی زندگی قرار دهیم، به آن راه میانبر برای جلو افتادن در عرصه‌های مختلف از دیگران خواهیم رسید که حضرت آقا فرموده‌اند و این اتفاق خواهد افتاد. ولی تا تعارف کنیم و احساس کنیم که رفتن به سمت قرآن کم نتیجه است، کار ما آن جایگاه لازم را پیدا نخواهد کرد. بنده آرزو می‌کنم انشاالله مرکز تخصصی مطالعات قرآن‌پژوهی زمینه را برای توجه به قرآن و غنی و پربار کردن همه اقداماتمان در ابعاد مختلف تخصصی در نظام فراهم کند.
