مستدركات نهج‌البلاغه

 «استدراك» در لغت به معناى طلب دريافتن چيزى است، و واژه «مستدرك» در عنوان برخى از كتاب ها، «استدراك مافات» را مى رساند. ابن نديم در فهرست خود دو كتاب را با عنوان «استدراك» معرفى مى كند. دانشمندان شيعى نيز كتاب هايى با عنوان «مستدرك» نگاشته اند.

 مستدرك كتابى است كه آن چه را از مؤلفِ كتابى فوت شود، در آن گرد مى آورند. عالمان شيعى كوشيده اند تا با نگارش مستدركات نهج البلاغه، به هدف جانبى سيد رضى از گردآورى آن كتاب، يعنى نشان دادن فضايل على(ع)، نزديك تر شوند. سيد رضى، خود، پس از فراغت از گردآورى نهج البلاغه، تكمله اى به آن افزوده است. براساس برخى از گزارش ها، نخستين مستدرك نهج البلاغه، كتابى است با عنوان تاريخ الشهور والدهور كه اكنون اثرى از آن در دست نيست. تذييل نهج البلاغه، كتاب ديگرى است كه ابن جلى، از دانشمندان قرن پنجم هجرى، آن را نگاشته و اثرى از آن به دست نيامده است. ملحق نهج البلاغه، اثر ابن ناقه، درميانه سده هاى پنجم و هشتم هجرى نوشته شده كه نسخه اى از آن موجود است. النهج القويم فى كلام اميرالمؤمنين(ع)نيز كتاب ديگرى در همين زمينه است كه تاكنون نسخه اى از آن شناخته نشده است. شيخ هادى كاشف الغطاء، دانشمند قرن سيزدهم و چهاردهم هجرى، كتابى با عنوان مستدرك نهج البلاغه نگاشته كه دو بار در نجف و بيروت به چاپ رسيده است.

 سيد حسن ميرجهانى طباطبايى نيز كتابى با عنوان مصباح البلاغة فى مشكوة الصياغه نگاشته و سخنان على(ع)را از مآخذ فريقين در آن گردآورده است. اين كتاب در سال ۱۳۸۸ ق به طبع رسيده است. نهج الفصاحة فى مستدرك نهج البلاغه، اثر ديگرى در همين زمينه است كه مؤلف الذريعه از آن نام برده است. نهج السعادة فى مستدرك نهج البلاغه، اثر محمدباقر محمودى، در سيزده جلد به گردآورى سخنان على(ع)پرداخته و از استدراك نهج البلاغه، فراتر رفته است. نهج البلاغه ثانى، اثر شيخ جعفر حائرى، نيز كتابى است كه به همان ترتيب نهج البلاغه، سخنان على(ع)را گردآورده است. تمام نهج البلاغه، اثر سيد صادق موسوى، جديدترين كتابى است كه در اين زمينه نگاشته شده است. سبك ابداعى اين كتاب در ميان مستدركات نهج البلاغه، منحصر به فرد است. البته مؤلف با تغيير دادن ترتيب مطالب نهج البلاغه، از ارزش سبك خود كاسته است.