دومین فرزند فاطمه(س) در سوم یا پنجم شعبان سال چهارم هجری در مدینه به دنیا آمد. رسول خدا(ص) او را «حسین» نامید و در گوش راست او اذن و در گوش چپش اقامه خواند. کینه حسین‌بن‌علی(ع)، ابوعبدالله و لقب‌های او الطیب، الرشید، الوفی، السید و السبط بود.
رسول خدا، او و برادرش حسن را دو گل خوشبوی دنیا و سرور جوانان بهشت خوانده است (ارجاع به مقاله حسن‌بن‌علی(ع)). حسین در کودکی به همراه خانواده خود، در جریان مباهله با مسیحیان نجران حضور داشت (ارجاع به فاطمه(س) در کنار پیامبر(ص)). او در خردسالی صدای جبرئیل را می‌شنید و از پیامبر(ص) نقل شده: «حسین از من است و من از حسینم». مدت بارداری فاطمه(س) به حسین(ع) شش ماه بود و او هنگام شهادت مادرش، شش‌ساله بود.فاطمه(س) پس از تولد حسین(ع)، برای او عقیقه کرد، موی سرش را تراشید و هم‌وزن موی او صدقه داد. از حسن‌بن‌علی(ع) روایت شده که برادرش حسین(ع)، شبیه‌ترین فرد به مادرش فاطمه(س) بود.
حسین(ع) از شاهدان فاطمه(س) در ماجرای فدک بود (ارجاع به مقاله فدک). محدثان شیعه و سنی، او را از راویان مادرش، فاطمه(س) دانسته‌اند. اینکه فاطمه(س) در دعا کردن، دیگران را بر خود مقدم داشته و نیز، آموزش ذکر مخصوص به فاطمه(س) از سوی پیامبر(ص) را امام‌حسین(ع) روایت کرده است (ارجاع به مقاله تسبیح فاطمه(س))، حسین‌بن‌علی(ع) با واسطه پدرش، از رسول خدا(ص) نقل کرده که خداوند با خشم فاطمه(س) خشمگین و رضایت فاطمه(س)، راضی می‌شود (ارجاع به فاطمه(س) در کنار پیامبر(ص)).
درباره امام حسین(ع) در دوران خلفا گفته شده که در زمان خردسالی، هنگامی که ابوبکر را بر منبر رسول خدا(ص) دید، با اعتراض به او گفت: «از منبر پدرم پایین بیا». همین رفتار را با عمربن‌خطاب نیز تکرار کرد. در زمان عثمان نیز، به همراه برادرش، از مشایعت‌کنندگان ابوذر در هنگام تبعید به ربذه و نیز از مدافعان خلیفه در هنگام هجوم مخالفان به خانه او بوده‌اند. حسین(ع) در دوران امام‌علی(ع) و امام‌حسن(ع)، در همه صحنه‌های حساس و سرنوشت‌ساز، همچون جنگ‌های صفین، جمل و نهروان و نیز صلح امام‌حسن(ع) با معاویه حضور داشت.
پس از امام‌حسن(ع)، امام‌حسین(ع) به مدت ده سال، امامت شیعیان را بر عهده داشت و در این دوران به مفاد صلحنامه امام‌حسن(ع) با معاویه پایبند بود. پس از مرگ معاویه در رجب سال شصت هجری، بزرگان شیعه و اشراف کوفه، طی نامه‌ای خواستار حضور حسین‌بن‌علی(ع) در کوفه به‌عنوان خلیفه شدند. امام نیز پس از فرستادن مسلم‌بن‌عقیل، راهی کوفه شد و در روز دوم محرم سال ۶۱ هجری به سرزمین کربلا رسید و در دهم محرم (عاشورا) پس از نبردی نابرابر با سپاه عبیدالله‌بن‌زیاد، والی کوفه، به همراه ۷۲ تن از یارانش به شهادت رسید.حسین‌بن‌علی(ع) در شیوایی گفتار، جود، کرم و شجاعت بی‌مانند بود و بنا بر برخی گزارش‌ها ۲۵ بار پیاده به حج رفت.
امام‌حسین(ع) سه همسر و شش فرزند (چهار پسر دو دو دختر) داشت که دو فرزند ایشان علی‌اکبر و عبدالله (علی‌اصغر) در واقعه عاشورا در کربلا شهید شدند و نسل امام پس از ایشان از طریق علی‌بن‌حسین(ع)، امام‌زین‌العابدین(ع)، ادامه یافت.
