به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، آیت الله علی اکبر رشاد، رئیس شورای حوزه های علمیه ی استان تهران در نخستین همایش «حوزه های علمیه و علوم انسانی اسلامی» که ششم اسفند‌ماه در محل دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد، به بیان راهبردهای حوزه های علمیه برای تحول در علوم انسانی پرداخت و گفت: برای تولید علوم انسانی اسلامی در حوزه، در سه ساحت باید اقدام و اهتمام شود:
۱٫ فرهنگ سازی،
۲٫ نظریه پردازی،
۳٫ نهادسازی (سیاست گذاری، برنامه ریزی و مهندسی فعالیت ها)
تولیت حوزه‌ی علمیه ی امام رضا(ع) فهرست اقدامات مربوط به این سه حوزه را به ترتیب زیر مطرح کرد:
۱٫ جلب توجه حوزه به جایگاه بی بدیل و فوق العاده تعیین کننده ی علوم انسانی در مهندسی حیات انسان معاصر، و معضلات خسارتبار ناشی از سیطره ی علوم انسانی وارداتی بر «ذهن»، «زبان» و «زندگی» مسلمین، و به حاشیه رانده شدن فلسفه، فقه و اخلاق اسلامی.
۲٫ ایجاد انگیزه و عزم جمعی مبادی امور و نخبگان حوزوی برای تحول در علوم انسانی و درک درست از تحول؛ با توجه به بدفهمی ها و بدفهمانی های خودآگاه و ناخودآگاهانه ای که از این آرمان عظیم در جامعه ی نخبگانی وجود دارد.
۳٫ تأسیس منطق تولید علوم انسانیِ اسلامی، با توجه به ظرفیت های دانش اصول.
۴٫ تأسیس و توسعه ی دانش انسان شناسی.
۵٫ تأسیس و توسعه ی فلسفه ی اسلامی علوم انسانی و فلسفه ی مضاف خاصِ یکان یکان علوم انسانی اسلامی.
۶٫ ارائه‌ی منطق طبقه بندی علوم و علوم انسانی، براساس تعریف و تلقی مختار از علم و علوم انسانی.
۷٫ اشراب مباحث علوم انسانی در سراسر نظام آموزشی حوزه. امروز علوم انسانی یا اجتماعی بمعنی الخاص، در نظام آموزشی حوزه غایب است که از رهگذر گرایشی‌کردن مدارس علمیه، در حاشیه و خارج از سازمان رسمی حوزه، به‌جای دائرکردن مراکز تخصصی سطح دو و سه (آن هم به شدت ضعیف و حقیقتاً غیرتخصصی) می‌توان به این مهم دست یافت.
۸٫ تأسیس مدارس عالی تخصصی (بمعنی الکلمه).
۹٫ دائرکردن کرسی های خارج فقه مضاف.
۱۰٫ تقویت مؤسسات پژوهشی که اکنون در حاشیه ی حوزه و بیرون از نهاد رسمی آن فعال هستند.
در ادامه رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به شرح راهبردهای پیشنهادی خود پرداخت.
صحنه گردان ذهن و زبان و زندگی ما علوم انسانی وارداتی است
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: علی‌رغم منزلت حکمت اسلامی میان نخبگان مسلمان، نفوذ سنتی فقه اسلامی در میان مؤمنین و تأثیر نسبی اخلاق اسلامی بر حیات مسلمانان، آنچه امروز «ذهن»، «زبان» و «زندگی» انسان آحاد جامعه ی ما را مهندسی می‌کند، مع الاسف علوم انسانی وارداتی است.
آیت الله رشاد، با بیان اینکه شاید یکی از اساسی ترین چالش ها در عصر ما تقابل علوم سیاسی وارداتی با معرفت سیاسی اسلامی است، تصریح کرد: علوم انسانی درحقیقت مجموعه داشته های زندگی آدمی با شئون انسانی است و صحنه های فردی و جسمی انسان توسط این علوم مدیریت می شوند؛ در حال حاضر نیز در تمام جهان، و حتی جهان اسلام و ازجمله کشور ما، این علوم انسانی است که ذهن و زبان زندگی و مردم و مسلمان را مهندسی کرده و جهت می دهد.
وی با اشاره به نقش پررنگ‌تر علوم انسانی وارداتی در زبان و گفتار جامعه پس از گذشت ۳۷ سال از انقلاب اسلامی و مهندسی و اداره زندگی مردم توسط آن در این مدت، اظهار کرد: اگر حوزه بداند که چگونه با حضور علوم انسانی وارداتی از صحنه پس زده شده است و اهمیت این مسئله، درک و معضلات ناشی از ورود علوم انسانی غربی تبیین شود، خودبه خود دغدغه ی تحول در علوم انسانی حوزه پدید خواهد آمد.
رئیس شورای حوزه های علمیه‌ی استان تهران ادامه داد: اگر جذب حوزویان به علوم انسانی و مخاطراتی که ناشی از سلطه ی علوم انسانی وارداتی است، اتفاق نیفتد هیچ توفیقی برای تحول علوم انسانی نمی توان داشت.
ابتدا باید اهمیت علوم انسانی درک شود
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی عنوان کرد: ابتدا باید اهمیت علوم انسانی درک شود، سپس معضلات ناشی از سیطره ی علوم انسانی وارداتی تبیین گردد و پس از آن تغییر و تحول در علوم انسانی ایجاد خواهد شد.
آیت الله رشاد با انتقاد از نبود دغدغه نسبت به حضور نهادی حوزه در علوم انسانی و عدم حساسیت متن حوزه به آن عنوان کرد: مؤسسات و مراکز علمی و پژوهشی خوبی در حاشیه ی حوزه به وجود آمده‌اند که متأسفانه حوزه آنها را به عنوان جزئی از بدنه ی خود به رسمیت نمی شناسد.
ایشان در ادامه گفت: متن و خود نهاد حوزه ی علمیه، هنوز آن چنان که باید با این مسئله درگیر نیست و می توان گفت به‌صورت نهادینه هیچ گونه دغدغه و جدیتی در عرصه ی حوزه دیده نمی شود، اگر کسانی هم چیزی می‌گویند تنها دغدغه های شخصی آنهاست؛ در واقع درک اینکه تحول چیست، بسیار پیچیده است و این مسئله هنوز برای کسانی که خود متولی این امر هستند، روشن نشده است.
تولیت حوزه ی علمیه ی امام رضا(ع) با بیان اینکه مبانی ما غنی است، اما حکمت ما معطوف به کاربرد مورد مطالعه قرار نگرفته است، ادامه داد: اذعان داریم که حکمت ما غنی و عمیق است، اما این حکمت باید تبدیل به عرصه های خُرد شود و در ادامه تبدیل به مبانی برای هر عرصه شود تا در نهایت چیزی که از آن به فلسفه ی مضاف تعبیر می شود، به دست آید.
چهار لایه ی ضروری فعالیت حوزه در علوم انسانی
آیت الله رشاد با اشاره به چهار لایه‌ی ضروری فعالیت برای تولید علوم انسانی در حوزه، در مرحله ی معرفت پردازی و تولید علم گفت: لایه ی اول، تأسیس مبانی است و دومین قدم، تأسیس منطق روش شناسی است و جز با تأسیس و تحول در مبنا و منطق، هیچ اتفاقی در قلمرو معرفت نخواهد افتاد.
آیت الله رشاد سومین گزینه را تولید گزاره دانست و افزود: ما باید گزاره های علوم انسانی را تولید کنیم، اما تا زمانی‌که تولید گزاره به تولید نظام منجر نشود، کارایی لازم را به جامعه منتقل نمی‌کند.
رئیس شورای حوزه های علمیه‌ی استان تهران گزینه چهارم را نظام پردازی دانست و ابراز کرد: باید در این چهار لایه در قلمروی علوم انسانی کار کنیم.
مغفول ماندن دانش زیرساختی انسان شناسی
آیت الله رشاد ازجمله دانش های بسیار کلیدی که مغفول مانده را دانش انسان شناسی دانست و ابراز کرد: لازم است مبانی این دانش در فهم سازی لحاظ شود.
رئیس شورای حوزه های علمیه‌ی استان تهران با اشاره به برخی اقدامات مدیریتی که در تحول انسانی ظرفیت سازی می‌کند و از سوی حوزه باید اتفاق بیفتد، افزود: در نظام آموزشی حوزه های علمیه ی ما علوم انسانی غایب است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با انتقاد از نبود دغدغه نسبت به حضور نهاد حوزه در مباحث علوم انسانی و عدم حساسیت متن حوزه به آن، عنوان کرد: مؤسسات و مراکز علمی ـ پژوهشی خوبی در حاشیه ی حوزه به وجود آمده‌اند که متأسفانه حوزه آنها را به عنوان جزئی از بدنه خود به رسمیت نمی شناسد.
وی در سخنانی تأمل برانگیز، گفت: حوزه به سرعت از هویت اصیل، تاریخی و سنتی خود در حال فاصله گرفتن و تهی شدن است، مجموعه مدارس ما به دبیرستان ها یا دبستان هایی تبدیل شده اند که جمع هایی از نوجوان ها بدون وجود نظم و انسجام مطلوب وارد آنها شده، مطالبی را طوطی وار فرا گرفته و خارج می شوند.
ضرورت جلب توجه حوزه به معضلات علوم انسانی وارداتی
آیت الله رشاد ضمن یادآوری مجدد فرهنگ سازی، معرفت پردازی، سیاست گذاری و مدیریت به‌عنوان راهبردهای اصلی یا اصول راهبردها برای تحول در علوم انسانی، توضیح داد: اولین قدمی که در حوزه ی فرهنگ سازی باید برداشته شود، جلب توجه حوزه و اصحاب آن به معضلات علوم انسانی وارداتی در عرصه های مهندسی ذهن و زندگی مردم است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اساسی ترین چالش در عرصه ی سیاست را تقابل علوم سیاسی وارداتی با معرفت سیاسی اسلامی دانست و افزود: بسیاری از نزاع های سیاسی که در جامعه وجود دارد مربوط به مواجهه‌ی تحصیل‌کرده های علوم سیاسی غربی یا افراد متأثر از آن، با کسانی است که می‌خواهند اصول سیاسی را از متن دین، صورت بندی کنند.
وی با بیان اینکه نظام آموزش حوزه باید آمیخته به علوم انسانی باشد و تا وقتی که علوم انسانی در حاشیه است چیزی رخ نمی دهد، ادامه داد: مراکز مختلف علوم انسانی که به شکل تخصصی دایره شده اند اکثراً بی رمق هستند، اگر هم موفق بوده اند در برخی از رشته ها و خارج از بدنه ی حوزه است.
حوزه در عرصه‌ی بین المللی حضور جدی داشته باشد
آیت الله رشاد با بیان اینکه علوم انسانی از جانب حوزه متحول نمی شود، گفت: ما متأسفانه جهانی نمی اندیشیم، اما در نگاه دیگران، اسلام در صحنه است و در همه ی عرصه‌های جهانی با کفر و استکبار در چالش و رودررو ایستاده است که این هویت اسلام به شمار می رود، اما معرفت اسلامی و حوزه غایب است، درواقع حوزه در عرصه ی بین المللی حضور ندارد و گاهی تنها به دادن اطلاعیه ای بسنده می شود.
رئیس شورای حوزه های علمیه ی استان تهران با بیان اینکه علوم انسانی به سه قسمت تقسیم می شود، ادامه داد: بایدها و نبایدها، شایدها و نشایدها و هست ها و نیست ها سه دسته گزاره های علوم انسانی هستند.
آیت الله رشاد افزود: در واقع چون علوم انسانی از ماهیت جامعه سخن می گویند باید سه لایه از معارفمان را که در فقه، اخلاق، و معرفت است وارد مسائل علوم انسانی کرده و تولید گزاره کنیم.
عضو هیأت علمی و رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: انقلاب اسلامی این چالش را در علوم انسانی ایجاد کرد، اما حوزه هنوز در این تقابل پیروز نشده است، از همین رو اگر دیر بجنبیم مغلوب خواهیم شد.
اهمیت تأسیس منطق و روش شناسی تولید علم
مؤسس و رئیس حوزه‌ی علمیه ی امام رضا(ع) تهران در توضیح اهمیت تأسیس منطق و روش‌شناسی اظهار کرد: هیچ اتفاق قابل توجهی در قلمرو معرفت نمی تواند بیفتد جز با تأسیس یا تحول در مبنا و منطق؛ اگر در این حوزه تحول ایجاد شود، در سایر حوزه ها و لایه های زیرین تحول به صورت قهری ایجاد می شود.
آیت الله رشاد با بیان اینکه فقه در زندگی ما پررنگ است و مهم ترین به شمار می رود، ابراز کرد: در ابعاد مختلف مانند فقه تربیتی، اداری، سیاست و دیگر موارد زندگی با فقه مواجه هستیم و باید در سطح بالایی دروس خارج فقه دایر شود.
رئیس شورای حوزه های علمیه ی استان تهران ابراز کرد: مثلاً فقه هنر را باید بشناسیم که لوازم شناخت آن در ابتدا شناخت خود هنر است، وقتی طلبه ی ما فقه را در عرصه های مختلف بداند و در این زمینه متخصص شود، خودبه خود علوم انسانی تولید و به دنبال آن متحول می شود و در این حالت متخصص علوم انسانی را تربیت کرده ایم.
