به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به نقل از خبرگزاری شبستان، نشست علمی «ادبیات مقاومت، راه‌های رفته و نرفته» از مجموعه سلسله نشست‌های داستان و آرمان (جریان‌شناسی داستان‌های بلند انقلاب اسلامی)؛ به همت گروه ادبیات اندیشه پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه با مشارکت فرهنگسرای اندیشه روز سه‌شنبه مورخ هفتم تیرماه جاری در این فرهنگسرا برگزار شد.
در این نشست علمی آقایان کامران پارسی‌نژاد نویسنده و منتقد ادبی، یوسف قوجق نویسنده و منتقد ادبی و محمد حسن شاهنگی دبیر گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه در این نشست به ایراد سخن پرداختند.
پارسی نژاد در ابتدای این جلسه گفت: محققان ادبیّات مقاومت را اینگونه تعریف کرده‌اند: شعرها، داستان‌ها، نمایشنامه‌ها، سروده‌ها، ترانه‌ها و تصنیف‌هایی که در دوران خاصّی از تاریخ ملّتی یا قومی به وجود می‌آید و هدف آن ایجاد روحیه‌ی مبارزه و پایداری در مردم است. معمولا این نوع آثار در دوره‌های خاصی به وجود می‌آیند و اگر هنرمندانه پرداخته شوند، از حیطه ادبیات قومی و ملّی بیرون می‌آیند و به صورت شاهکارهای ادبیّات، ماندگار می‌شوند. قبل از اینکه به موضوع ادبیات مقاومت بپردازیم باید به محورهای مهم نقش و ماهیت ادبیات داستانی در جهان معاصر توجه کنیم.امروزه داستان دیگر وسیله سرگرمی صرف نیست و در پس آن لایه‌های هویتی و معرفتی زیادی نهفته است.ما در داستان با مقوله‌های مهمی مثل خودشناسی و شخصیت شناسی مواجهیم.
این نویسنده پیشکسوت افزود: ادبیات مرتبط با جنگ اساسا بعد از انقلاب وارد ادبیات معاصر ایران شد و پیش از آن ردی از این ادبیات وجود ندارد؛به طور کلی ما ۲ گونه اصلی در این زمینه داریم؛ ادبیات جنگ، که در آن از محورهای مهمی مثل رشادت و حماسه و جانفشانی رزمندگان صحبت می شود و گونه دوم ادبیات ضد جنگ است که به سویه‌های منفی آثار جنگ بر زندگی می پردازد و عمدتا سیاه‌نمایی می‌کند. جنگ تحمیلی با جنگ‌های دیگر در جهان تفاوت‌های زیادی داشت؛ ما در عرصه دفاع مقدس شاهد پردازش مفهوم مهم شهادت‌طلبی هستیم، این مقوله برای مخاطب جهانی گنگ و مبهم است و نیاز به تبیین جدی دارد؛ چه بسا مخاطب جهانی، شهادت را نوعی دیوانگی تلقی کند. برخی اثار در حوزه دفاع مقدس، ضد ارزش‌های دفاع مقدس کار می‌کنند و هدفشان تخریب موضوع است؛ اما در مقابل، برخی آثار در حوزه ضد جنگ نوشته می‌شوند در حالی که رویکردشان مخالفت با جنگ است نه تخریب آن؛ در این رویکرد ممکن است نویسنده خرده انتقاداتی هم داشته باشد اما اساس موضوع را زیر سوال نمی‌برد.
پارسی نژاد در بخش دیگری از این جلسه گفت: باید در آثار داستانی مرتبط به حوزه دفاع مقدس اقتضائات مخاطب را در نظر گرفت و از حیث شکلی و فنی ارتقایی رخ دهد. این واقعیت اثبات شده که رمان‌خوان‌ها، انسان‌های موفق‌تری نسبت به سایر افراد هستند؛ دلیلش هم مشخص است چراکه رمان‌خوان از تجربیات زیسته نویسنده سود می برد و از این تجربیات در زندگی واقعی خود نهایت بهره برداری را می‌کند و درس می‌گیرد، راه خطا را نمی‌رود و الگوی موفقیت پیشنهادی نویسنده را مورد توجه قرار می‌دهد.
این منتقد ادبی ادامه داد: قبل از اینکه غرب به عراق حمله کند و صدام را سرنگون سازد، ۱۰ رمان شاخص نوشته شد تا اذهان عمومی را مهیای پذیرش این موضوع کند و به افکار عمومی بقبولاند که عراق دارای سلاح شیمیایی است و باید این کشور را خلع سلاح کرد؛ ظرفیت ادبیات داستانی بسیار مهم است. نمونه دیگری که می توان ذکر کرد در خصوص عملیات‌های انتحاری خلبان‌های ژاپنی در خلا جنگ جهانی و در مصاف با امریکایی‌هاست؛ امریکایی‌ها واقعا مستاصل شده بودند و مرتب ناوهای بزرگ خود را از دست می‌دادند، آنها آمدند و چاره‌اندیشی کردند و از داستان‌نویسان مشاوره گرفتند و آثاری را خلق کردند که جلوی این ماجرا را بگیرند و البته موفق شدند.
یوسف قوجق نیز در این نشست گفت: ادبیات داستانی مقاومت و دفاع مقدس دارای مولفه‌های مهمی هستند؛ از جمله این مولفه‌ها شناساندن فرهنگ خودی به مخاطب و مقابله با تهاجم فرهنگی دشمن است؛ این ادبیات، خواننده را به اندیشیدن وا می دارد و عنصر خیال در آن به شدت پر رنگ است. در این ادبیات مخاطب یاد می‌گیرد تا دچار استحاله فرهنگی نشود. آثار شاخص حوزه ادبیات دفاع مقدس که پیشنهاد می‌کنم مخاطبان آنها را بخوانند،«آواز نیمه شب» نوشته داوود غفارزادگان، «برخورد» نوشته محمود اکبرزاده و «پل معلق» نوشته محمد رضا بایرامی هستند. در ابتدا نویسندگانی که در حوزه دفاع مقدس داستان می نوشتن،د احساسی‌نویس بودند؛ اما آرام‌آرام به سمت تعقلی‌نویسی پیش رفتیم. مثلا رمان«شطرنج با ماشین قیامت»؛ نوشته حبیب احمدزاده نگاهی فلسفی به دفاع مقدس دارد و جهان‌بینی افراد نسبت به جنگ را در کانون توجه قرار می دهد.
این نویسنده پیشکسوت تأکید کرد: رمان «وقت جنگ، دوتارت را کوک کن» که بنده نوشته ام، کتابی تاریخی است که بخشی از مقاومت‌های ترکمن ها در مقابل سلطه‌طلبی قشون تزار روسیه در زمان ناصرالدین شاه را ترسیم می کند. این جنگ باعث شد بخشی از شمال ایران از کشورمان جدا شود. در این رمان شاهد بی توجهی دولت وقت قاجار یعنی ناصرالدین شاه هستیم. کل رمان در بین دو زخمه اتفاق می افتد و با ترنم خوشی پیش می رود.. مفهوم مقاومت، پای فشردن و دفاع نمودن از تمام چیزهایی است که انسان با معیارهای گوناگون آنها را مفید می‌شمارد و احساس می‌کند با حذف آنها، زندگی بی ارزش خواهد شد. در این مفهوم، انسان، یافته‌ها و داشته‌های خود را حق می‌یابد و برای حفظ آنها، هر گونه سختی‌ای را به جان می‌خرد و بعضا بدون این که خود را درگیر مبارزات فیزیکی و جسمانی سازد؛ با رفتار و منش خود در تلاش بر می‌آید تا با ترویج فضیلت‌ها و کمالات معنوی، زمینه همدلی دیگران را با خود فراهم سازد. آثار تولید شده در حوزه دفاع مقدس با مخاطب توانسته ارتباط خوبی برقرار سازد ؛ «زمین سوخته» نوشته احمد محمود نخستین رمان جنگی است که یکی از پرفروش‌ترین آثار حوزه دفاع مقدس در دهه ۶۰ به شمار می‌آید، داستانی درباره سه ماه نخست تجاوز رژیم بعث به خاک ایران و مقاومت جانانه مردم را روایت می‌کند. این رمان زنده است و مخاطب را با خود همراه می سازد.
محمد حسن شاهنگی دبیر گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: برای ادبیات مقاومت نمی‌توان جغرافیای خاصی را در نظر گرفت چراکه این ادبیات ملهم از فطرت و ذات انسانی است و مختص به ملت، طایفه و نژاد خاصی نیست. شاخص‌ترین و پرآوازه‌ترین اثر داستانی با موضوع جنگ در جهان، رمان «جنگ و صلح» تولستوی است که با الهام از جنگ‌های روسیه و فرانسه نوشته شده است. این رمان دفاع و مقاومت مردم شهر مسکو را مقابل لشکر ناپلئون به‌تصویر می‌کشد.«جنگ و صلح» را نیز می‌توان نوعی سند تاریخی دانست که تولستوی بخشی از تاریخ جنگ را به‌صورت داستانی روایت کرده است. این ظرفیت در داخل ایران کمتر مورد توجه قرار گرفته است به عبارت دیگر آثار داستانی حوزه دفاع مقدس کمتر به عنوان مرجع فرهنگی برای مخاطب امروز مورد توجه قرار گرفته شاید یکی از دلایل اصلی این موضوع عدم اشراف ذهنی نویسنده از حقایق دفاع مقدس باشد. این موضوع چه بسا انحرافات فکری در یک اثر ایجاد کند و حتی واقعیت‌‌ها را واژگونه روایت کند.
