جهاد تبیین در مدار قرآن کریم
نوشتاری از دکتر رمضان علی‌تبار عضو هیأت علمی گروه منطق فهم دین پژوهشگاه
رهبر معظم انقلاب، به خاطر شرایط خاصّ کشور، بارها تبیین را از عموم مردم و بویژه از نخبگان و خواص، مطالبه کرده‌اند و تصریح فرموده‌اند با تبیین و به شکست‌رساندن نقشه تحریف، ان‌شاءالله تحریم نیز شکست خواهد خورد. به اعتقاد ایشان، از مهم‌ترین رویکردها و شیوه‌های حرکت انقلاب اسلامی، تبیین است: «در مبارزات اسلامی، در همه حال تبیین خیلی اهمیت دارد.» (۱۴/۲/۱۳۸۷) «کار انقلاب از اساس با تبیین، روشنگری، بیان منطقی، مستدل و دور از جنجال بود…. جزو راهبردهای اساسی کار ما از اول، مسئله‌ی تبیین بوده است» (۱۳/۴/۱۳۹۰) و «بدون تبیین و تبیین بلیغ، قطعا هیچ فکری و هیچ اندیشه‌ی متقنی، توفیق رواج و اعتقاد عمومی را پیدا نخواهد کرد.» (۱۴/۴/۱۳۸۹)؛ لذا «خیلی از حقایق هست که باید تبیین بشود…. امروز همه ما بایستی در میدان تبیین حرکت بکنیم» (۵/۷/۱۴۰۰). «اصل قطعی در این باب این است که بایستی از شیوه‌ی اخلاقی در این کار پیروی کرد.» (۵/۷/۱۴۰۰). جهاد تبیین به مثابه فرمان عمومی، الزامات و قواعد خاصی را اقتضا می‌کند که بیشتر آن از سنخ اخلاق بوده و ریشه در آموزه‌های قرآن کریم دارد از جمله اینکه:
- با زبان نرم، روشنگری کنیم: «فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَیِّنًا لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشَى» (طه/۴۴). قاعده مهم در اثربخشی تبیین ، بیان نرم است. به عبارت دیگر، تبیین و روشنگری باید با زبان نرم و بر مبناى محبّت باشد: «فَبِمَا رَحْمَهٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ» (آل‌عمران/۱۵۹).
- با آگاهی و عقلانیت، روشنگری کنیم: «لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ» (اسرا/۳۶)؛ لذا تبیین، باید براساس علم واطلاعات صحیح و منطق درست باشد.
- در تبیین و روشنگری، منصف باشیم و عدالت را رعایت کنیم: «وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا» (انعام/۱۵۲).
- تبیین باید مستند و متقن باشد: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِیدًا» (احزاب/۷۰) «قول سدید» سخنى است که در آن سستى، لغو، دروغ و نفاق نباشد. سخنى که همچون سدّى محکم، جلو شکّ و شبهه و فساد را بگیرد.
- با زبان سادہ و روان، روشنگری کنیم: «فَقُلْ لَهُمْ قَوْلًا مَیْسُورًا» (اسرا/۲۸).
- تبیین باید رسا و بلیغ باشد: «وَقُلْ لَهُمْ فِی أَنْفُسِهِمْ قَوْلًا بَلِیغًا» (نسا/۶۳). نسبت برخی افراد (به ویژه منافقین) باید با صراحت، آنان را نسبت به عواقب کار و سرنوشتشان هشدار داد.
- با ادبیات زیبا و نیکو، تبیین کنیم: «قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا» (بقره/۸۳)
- در تبیین، بهترین کلمات را انتخاب کنیم: «یَقُولُ الَّتی هِیَ أحْسَن» (اسرا/۵۳)
