به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی علمی- ترویجی با موضوع “راهکارهای ارتقای سلامت معرفت به مثابه راهکارهای نهادینه سازی رکن اصلی معنویت در جامعه” شنبه مورخ ۱۴بهمن ماه سال جاری توسط گروه عرفان و معنویت پژوهشکده حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه با همکاری گروه فلسفه دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه قم به صورت حضوری برگزار شد.
در این کرسی علمی، خانم دکتر مهدیه السادات مستقیمی به عنوان ارائه دهنده، حجج اسلام و آقایان دکتر احمد بهشتی‌مهر و محمدعلی اسدی‌نسب به عنوان ناقد حضور داشتند.
جلسه پس از مقدمه ای کوتاه توسط آقای ولی الله عباسی دبیر جلسه، درباره جایگاه و اهمیت معنویت و نهادینه سازی آن شروع شد.
ابتدا خانم دکتر مستقیمی به تعریف مفاهیم کلیدی بحث اشاره کرد. از دیدگاه وی، مراد از معنویت، مواجهه مومنانه ومشتاقانه با عالم قدس ربوبی و عمل دین مدارانه به مقتضای آن است و مراد از راهکارها، راههای عملیاتی کارآمد و ناظر به حل مسئله و معطوف به کاربرد است و مراد از نهادینه‌سازی معنویت نوعی فرهنگ پذیر نمودن و رسمیت بخشیدن به آن ازطریق درونی سازی معنویت در قلب و گسترش و تثبیت رفتارهای معنوی و توسعه و تعمیق امور و شعائر و نمادهای معنوی در فرهنگ عمومی و فرهنگ خواص و خرده فرهنگ های اقشار گوناگون است.
از نظر دکتر مستقیمی بعد اصلی معنویت هر چند دارای هویتی معرفتی و ادراکی است ولی‌سریان این معرفت در جلوه های رفتاری و سبک زندگی و به تعبیر دیگر زیست معنوی و معنویت زیستاری نیز بعد دیگر معنویت است اما ایشان به جهت گستردگی بحث و ضیق مجال، فقط با رویکرد معرفت شناختی و با عطف نظر به هویت معرفتی معنویت و با هدف به دست آوردن راهکارهایی که بتواند از طریق ارتقاء سلامت معرفت، زمینه ارتقاء سلامت معنوی را فراهم نماید به تبیین پرداخت.
خانم مستقیمی در ادامه با اشاره به یافته های تحقیق، گفت یکی از مهمترین این یافته ها این است که برای معرفت افزایی در حیطه امور معنوی، باید همه مجاری معرفت وهمه قوای ادراکی انسان مورد توجه قرار گیرد و ملاک اولویت برای میزان سرمایه گزاری در برنامه ریزی ها و اقدامات مربوطه در هر یک از مجالی معرفت دایره وسعت و مخاطب شمولی آن است، بنابر این اولین ساحت معرفت، معرفت فطری است که مطابق نص صریح قرآن گسترده ترین قلمروها را داراست بیش از هر چیز در سیاست گزاریها و برنامه ریزی‌های آموزشی و فرهنگی و تبلیغی و به صورت مستقیم و غیر مستقیم باید تدابیری را اتخاذ نمود که شکوفایی معرفت فطری در صدر توجهات قرار گیرد و به کار گیری انواع روش های بازیافت مشهودات فطری نظیر روش سقراطی و روش های انگیزش نداهای درونی در این راستا موثر است، دومین مجلای معرفت، معرفت خیالی است و تحلیل های علم النفسی از دیدگاه فلاسفه اسلامی به همراه شواهد ربوبی و روایی، نشان می دهد که اکثریت مردم در مرحله تخیل زیست می‌کنند و وارد عالم حیات معقول و یا حیات قلبی نشده اند، بنابراین این ساحت پس از معرفت فطری در درجه والایی از اهمیت قرار دارد.
به کار گیری روش هایی نظیر انگاره پردازی در امور معنوی و سالم سازی پنداشت های خیالی و اصلاح ساختار معرفت تخیلی اذهان از طریق سالم سازی انگاره‌ها و کاربست روش هایی مشابهی نظیر روش های تمثیلی و انواع روش های تلطیف بیانی نیز با بهره گیری از قدرت تخیل و جذابیت های آن می توانند در ارتقاء سلامت این معرفت کارآمد باشند مجلای سوم معرفت، معرفت وحیانی است که دارای دو ویژگی خاص است یکی اینکه سرچشمه حصول این معرفت قلب انبیا است و دیگر آن که این معرفت تبیین کننده دین و شریعت است و دین، علاوه بر مباحث کلی، دارای گزاره ها و آموزه هایی در امور جزئی است که درک آنها هر چند عقل ستیز نیست ولی برای عقل هم در بسیاری از موارد راهی برای درک آنها وجود ندارد از این جهت برای این که بتوان مردم را در سطح جامعه آماده بهره‌برداری از این منبع معرفتی کرد (با توجه به تهاجم شبهات و گرایشات دین گریزانه و دین ستیزانه‌ای که به وجود آمده است) باید به دو راهکار اصلی بسیار بها داد: یکی آن که در یک جهاد تبیینی گسترده با زبانی عصری جذاب و مناسب و متناسب با هر مخاطبی به تبیین احکام دین پرداخت و دیگر آن که باید بر روی اثبات عقلانیت تعبد سرمایه گزاری کرد تا اگر روح تعبد نسبت به دین در جامعه کم شده با اثبات عقلانیت تعبد، انگیزش های عقلانی رابرای فرهنگ پذیر شدن امور دینی بالا برد.
ساحت چهارم از مجالی معرفت، معرفت عقلی است که از طریق حصولی و اکتسابی و با شیوه تفکر به دست می آید. برای سلامت این معرفت در جامعه باید در همه سطوح و اقشار “متدولوژی فکر صحیح” را تقویت کرد و شیوه اندیشیدن را آموخت و با کاربست وسیع آموزش تفکر منطقی و اخلاق تفکر و مدل‌های اصلاح شده آموزش فلسفه به کودکان و فلسفه ورزی …. باید در پی ارتقاء سلامت معرفت عقلی بود.
پنجمین مجلای معرفت، معرفت قلبی است که به افراد خاصی اختصاص دارد و با تبیین و ترویج راههای تهذیب نفس و سلوک عارفانه و بیان الگوهای زیست معنوی قرآنی و اخلاق معنویت بنیاد می توان به آن دست یافت این معرفت همان نوری است که خدا در دل افراد باتقوا می گذارد و همان معرفت موعود قرآن است که در اثر عمل به دست می آید و پس از معرفت وحیانی ارزش مندترین و نادرترین معرفت است .ازنقاط عطف نهادینه سازی معرفت این است که عزم ملی درباره تحقق آن شکل گیرد و از این جهت علاوه برتقسیم کار بین دستگاهی این حرکت باید خود جوش و مردمی هم گسترش یابد و با ترسیم اطلس فرهنگی و احتساب پیوست ها باید سیاست ها و برنامه های اجرایی مربوطه را طراحی و اجرا نمود.
پس از اتمام ارائه خانم دکتر مستقیمی، حجت الاسلام دکتر محمدعلی اسدی نسب مدیر گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه به نقد و بررسی مطالب ارائه شده پرداخت.
از دیدگاه وی، راهکارهای ارائه شده کلیاتی هستند که جنبه عملیاتی شدن ندارند. همچنین تعریفی که از معنویت شده معلوم نیست پسینی است یا پیشینی و به چه دلیل این تعریف انتخاب شده است. وی همچنین به نقد دسته بندی خانم مستقیمی درباره انواع و مجلاهای معنویت پرداخت.
از دیدگاه حجت الاسلام اسدی نسب، اگر منظور از معرفت وحیانی، معرفت پیامبرانه است که انسان‌های دیگر فاقد آن هستند در این صورت از محل بحث خارج می‌شود. و اگر منظور از آن، معرفت حاصل از آموزه های وحیانی برای ماست که همان معرفت نقلی می‌شود و اگر منظور الهام است که همان معرفت قلبی می‌شود. یکی دیگر از اشکالات، این است که ضمن اینکه دسته بندی انواع معنویت، منطق خاصی ندارد، به معرفت حسی توجهی نشده است.
همچنین به مسأله ایمان هیچ اشاره ای نشده است. راهکارهایی هم که بیان شد با نیازهای انسان معاصر همخوانی ندارد.
در ادامه ناقد دوم حجت الاسلام دکتر بهشتی مهر به بررسی و ارزیابی دیدگاه دکتر مستقیمی پرداخت.
وی در ابتدا به نقاط قوت مقاله اشاره کرد و مسأله معرفت و معنویت را مهمترین مسائل عنوان نمود و اینکه خانم مستقیمی در صدد نهادینه سازی آن است.
وی سپس به نقد مقاله پرداخت و این سوال را مطرح کرد که فطرت چگونه می تواند معنویت را ارتقا ببخشد؟ یکی دیگر از اشکالات وارده، غفلت از موضوه «وهم» بود اینکه چه تفاوتی با خیال دارد، آیا یکی هستند یا تفاوت هایی باهم دارند، و نقش عقل در این بین چیست ؟
خانم دکتر مستقیمی پس از اتمام بررسی ناقدان به برخی سوالات آنها همچنین سوالات حاضرین پاسخ داد و ضمن تشکر از ناقدین و حضار، برخی از اشکالات را قبول نموده و برخی دیگر را ناشی از متن کوتاه مقاله در نزد ناقدان و همچنین ضیق وقت دانست.
