آموزه‌ای نورانی از امام کاظم علیه السلام
هزینه مهریه همسر، خرج سفر حج و هزینه تهیه کفن از بهترین و پاکترین مال خود
نوشتاری از حجت الاسلام دکتر غلامرضا پیوندی مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشگاه
آخرین باری که امام کاظم علیه السلام توسط هارون الرشید زندانی شد، حضرت را تحویل سِنْدی بنِ شاهِک داد. سندی فردی خشن و سنگ‌دل و از سرسپردگان هارون بود. وی امام را در زیرزمین مخوف منزل خویش زندانی کرد. به روایت شیخ مفید (الإرشاد، ج۲، ص۲۴۳)، چون رحلت حضرت ابو الحسن علیه السلام نزدیک شد، از سندى بن شاهک درخواست کرد براى تغسیل و تکفین او فلان دوست مدنى او را که مجاور خانه عباس بن محمد در شارع قصب، منزل دارد حاضر نماید او هم خواسته امام ع را پذیرفته نامبرده را حاضر کرد. سندى بن شاهک می‌گوید من پیشنهاد کردم بمن اذن دهید تا شما را خود کفن نمایم امتناع کرده و فرمود:
« إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ مُهُورُ نِسَائِنَا وَ حَجُ صَرُورَتِنَا وَ أَکْفَانُ مَوْتَانَا مِنْ طَاهِرِ أَمْوَالِنَا وَ عِنْدِی کَفَنٌ وَ أُرِیدُ أَنْ یَتَوَلَّى غُسْلِی وَ جِهَازِی مَوْلَایَ فُلَانٌ فَتَوَلَّى ذَلِکَ مِنْهُ؛
ما اهل بیتی هستیم که کابین (مهریه) زنان و خرج سفر حج و کفن‌هاى مردگان ما از پاکترین پولهاى ما انجام مىشود و من خود کفن دارم و می‌خواهم تغسیل و تکفین من بعهده فلان دوست من باشد و چنان هم شد.
ر.ک: کشف الغمه فی معرفه الأئمه، ج۲، ص۲۳۴
وَ رُوِیَ: أَنَّهُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ لَمَّا حَضَرَتْهُ اَلْوَفَاهُ سَأَلَ اَلسِّنْدِیَّ أَنْ یَحْضُرَهُ مَوْلًى لَهُ مَدَنِیّاً یَنْزِلُ عِنْدَ دَارِ اَلْعَبَّاسِ بْنِ مُحَمَّدٍ فِی مَشْرَعَهِ اَلْقَصَبِ لِیَتَوَلَّى غُسْلَهُ وَ تَکْفِینَهُ فَفَعَلَ ذَلِکَ. قَالَ اَلسِّنْدِیُّ بْنُ شَاهَکَ : وَ کُنْتُ سَأَلْتُهُ فِی اَلْإِذْنِ لِی أَنْ أُکَفِّنَهُ وَ أَبَى وَ قَالَ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ مُهُورُ نِسَائِنَا وَ حَجُّ صَرُورَتِنَا وَ أَکْفَانُ مَوْتَانَا مِنْ طَاهِرِ أَمْوَالِنَا وَ عِنْدِی کَفَنٌ وَ أُرِیدُ أَنْ یَتَوَلَّى غُسْلِی وَ جِهَازِی مَوْلاَیَ فُلاَنٌ فَتَوَلَّى ذَلِکَ مِنْهُ .
ار حدیث چند نکته قابل استفاده است:
۱. در خصوص مهریه همسر دو مطلب قابل برداشت است: یکی اهمبت دادن به مهریه همسر و طفره نرفتن از دادن آن؛ و دوم از بهترین و پاکترین اموال خود مهریه همسر خود را بدهیم.
ائمه اطهار علیهم السلام درباره مردی که به خواستگاری خانمی برود و برای ازدواج با او مهریه‌ای را معین کند، اما بعدها از دادن آن شانه خالی کند، رویکردی همانند دزدان دارند.
خدای متعال در آیه چهارم سوره مبارکه نساء می‌فرماید: «وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَه؛ و مهرهای زنان را با میل قلبی و به عنوان هدیه به آنها بدهید.» نکته مهم در آیه شریفه این است که کلمه «نحله» به معنی هدیه است و نشان می‌دهد که مهریه درواقع هدیه و عطیه‌ای برای زن است که بر عهده مرد گذاشته شده است.
با این توضیح به نظر می‌رسد مهریه در قالب هدیه داده می‌شود تا دوستی و محبت را بین زن و شوهر افزایش بدهد، نه اینکه خودش وسیله و واسطه‌ای برای ایجاد تنش و مشاجره میان آنها باشد.
۲. اهمیت هزینه‌ای که برای زیارت خانه خدا در نظر گرفته می‌شود؛ مال اگر طیب و طاهر نباشد و وظایف واجب مثل خمس و زکات و … انجام نشده ارزشی ندارد در راه زیارت و اعمال حج مصرف شود؛ به نظر می‌رسد زیارت خانه خدا خصوصیتی ندارد و شامل هر سفر زیارتی نیز می‌شود. از بهترین و پاک ترین اموال برای زیارت عتبات استفاده کنیم.
همانطور که خداوند متعال در قرآن می فرماید: یَا أَیُّهَا الرُّسُلُ کُلُوا مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا إِنِّی بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ؛ اى پیامبران از پاکیزه‌ها بخورید و کار صالح و شایسته کنید که من به آنچه انجام مى‌دهید دانایم. (مومنون، آیه ۵۱)
عده‌ای از مردم کار‌های خیر می‌کنند، ولی به دلیل آنکه حرام در زندگی آنان راه یافته این کار‌های خیر بی‌ارزش خواهد بود و هیچ تاثیری در زندگی دنیوی و اخروی آنان نخواهد گذاشت. رسول خدا (ص) در این باره فرموده است: کسی که کسبش حرام است خداوند هیچ کار خیری را از او نمی‌پذیرد، چه آن کار، صدقه باشد، چه آزاد کردن بنده، حج باشد یا عمره و خداوند متعال به عوض پاداش این کارها، گناه برای او ثبت می‌کند و آنچه پس‌از مرگش باقی می‌ماند. توشه دوزخ او خواهد بود. (ثواب الاعمال، ص ۲۸۲)
پیامبر اکرم (ص) فرمود: خدا را فرشته‌ای است که هر شب بر بیت‌المقدس بانگ برمی‌دارد که: هر کس حرام بخورد، خدا نه نماز نافله او را می‌پذیرد نه نماز واجب را (عده الداعى، ج۳، ص ۱۵۲)
پیامبر (ص) در سخن دیگری عبادت را با لقمه ناپاک بی‌ثمر دانسته و می‌فرماید: الْعِبَادَهًْ مَعَ أَکلِ الْحَرَامِ کالْبِنَاءِ عَلَی الرَّمْلِ وَ قِیلَ عَلَی الْمَاءِ؛ عبادت با خوردن حرام، همچون بنا کردن ساختمان بر روی ریگ یا آب است که هر لحظه ممکن است نابود شود. (بحارالانوار، ج ۸۱، ص ۲۵۸)
همچنین آن بزرگوار فرمود: هر کس مالی حرام کسب کند، خدا نه صدقه او را می‌پذیرد و نه بنده آزاد کردن و نه حج گزاردن و نه عمره گزاردن او را، و به اندازه پاداش این اعمال برای او گناهانی سنگین می‌نویسد؛ و آنچه از وی پس از مرگش بر جای بماند، توشه راه جهنّم او خواهد بود و هر کس بر حرام دست یابد و از ترس خدا آن را رها کند، خداوند او را مورد دوستی و رحمت قرار می‌دهد و دستور می‌دهد تا او را به بهشت ببرند.
ر.ک: وسائلالشیعهْ، ج ۱۱، ص ۱۴۵
امام علی (ع) به کمیل می‌فرماید: یا کمَیلُ لَیسَ الشَّأْنُ أَنْ تُصَلِّی وَ تَصُومَ وَ تَتَصَدَّقَ الشَّأْنُ أَنْ تَکونَ الصَّلَاهًْ بِقَلْبٍ نَقِی وَ عَمَلٍ عِنْدَ اللَّهِ مَرْضِی وَ خُشُوعٍ سَوِی وَ انْظُرْ فِیمَا تُصَلِّی وَ عَلَی مَا تُصَلِّی إِنْ لَمْ یکنْ مِنْ وَجْهِهِ وَ حِلِّهِ فَلَا قَبُول؛ای کمیل مهم آن نیست که فقط نماز بگزاری و روزه گیری و صدقه دهی، مهمّ آن است که نماز با دلی پاک و کرداری خدا پسندانه و خشوعی درست همراه باشد و بنگری که در چه مکان و لباسی نماز می‌گزاری و بر چه زمین و سجده گاهی پیشانی می‌گزاری که اگر از راه درست و حلالش نباشد پذیرفته نیست.
ر.ک: بحارالأنوار، ج ۷۴، ص ۴۱۷
۳. روایت امام کاظم علیه السلام در مورد کفن و خلعت آخرت بر دو مطلب دلالت دارد :
الف) انسان باید از قبل کفن برای خود آماده کند؛ روایتی در وسایل الشیعه است که می فرماید: اگر کسی کفن را تهیه کند و هر از گاهی به آن نگاه کند جزو غافلین نیست و هر موقع به آن نگاه کند اجر و ثواب به او می دهند.
ضمن این که برخی فقیهان در کتابهای فقهی خود آورده‌اند که مستحب است روی کفن خود آیاتی از قرآن و برخی دعاها نیز بنویسد و آن را آماده کند. از جمله برخی فتوی داده‌اند که دو بیتی که امیر المومنین روی کفن سلمان نوشته را روی کفن خود بنویسند:
«وفدت علی الکریم بغیر زاد من الحسنات و القلب السلیم
و حمل الزاد أقبح کل شی‌ء إذا کان الوفود علی الکریم».
بدون هیچ توشه‌ای از حسنات و قلب سلیم بر شخص کریمی وارد شدم؛ زیرا بردن زاد و توشه برای رفتن به مهمانی کریم، زشت‌ترین کار است.
ر.ک: مهذب الاحکام؛ ج۴، ص۶۶؛ موسوعه الامام الخویی؛ ج۹؛ صص۱۵۲ و ۱۵۳.
ب) از بهترین و پاکترین مال خود هزینه آن را بدهد؛ در باره شرایط و آداب کفن؛ بر اساس برخی روایات که در منابع فقهی به آنها استناد شده در مورد کفن و خلعت آخرت به اموری سفارش شده است که یکی از آن موارد عبارت است از این که : مستحب است کفن از مال پاک و بدون شبهه تهیه شود.
ر.ک: بحرانى، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، ج ۴، ص ۶۷؛ امام خمینى، تحریر الوسیله، ج۱، ص ۷۵.
