به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نشست علمی با موضوع “فیزیک جدید و نقش خدا در جهان ” روز شنبه ۱۸ آذرماه سال جاری توسط قطب علمی فلسفه دین اسلامی و گروه منطق فهم دین پژوهشگاه با همکاری موسسه فرهنگی هنری حکمت بالغه به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
حجت الاسلام دکتر حمید رضا شاکرین مدیر گروه منطق فهم دین پژوهشگاه در این نشست به ارائه مطالب خود پرداخت که در ادامه می خوانید:
وقتی از علم به طور کلی یا علمی خاص صحبت می‌کنیم باید توجه داشته باشیم که در علم، تک صدایی حاکم نیست بلکه شاهد نوعی پلورالیزم بسیار قوی هستیم؛ مخصوصا در مباحث عمده‌ای که در فیزیک کوانتومی وجود دارد چنین چیزی جدی‌تر و شدیدتر است. نکته دیگر اینکه دو جریان همواره با علم همراهی کرده‌اند که شامل جریان طبیعت‌گرا و دیگری جریان خداباور هستند و اگر گذشته‌ها را هم دنبال کنیم متوجه می‌شویم که مثلا نیوتون به شدت خداباور است و مباحث الهیاتی زیادی دارد.
نتیجه مهم فیزیک کوانتوم
هر دو جریان، از ریشه‌های فلسفی استفاده می‌کنند یعنی مبانی را مقدم بر علم پذیرفته‌اند و از آنها در جهت تقویت دیدگاه خودشان استفاده می‌کنند اما اگر بخواهیم از نگاهی بیرونی، قضاوتی نسبت به این دو جریان داشته باشیم به نظر می‌رسد یافته‌های علمی، تلازم بیشتری با دیدگاه خداباوران دارد تا طبیعت‌گرایان. جریان طبیعت‌گرا در فیزیک، به انحای مختلفی تلاش دارد جهان را خودبسنده تصویر کرده و نقشی برای خدا قائل نباشد.
بنده در بررسی‌هایی که داشتم، چه بر اساس نظریه کوانتوم و چه بدون لحاظ آن، چندین جریان و مسیر را پیدا کردم که تلاش کرده‌اند جهان را خودبسنده تلقی کنند که هر کدام از این دیدگاه‌ها، میتواند موضوعی برای یک نشست مستقل باشد. بنابراین بنده در این جلسه فقط به یک نظریه که همان نظریه کوانتوم و مسئله عدم تعیّن است می‌پردازم. امروزه کسانی‌همانند ویکتور استنجر یا دنیل دنت، معتقدند قائمه برهانِ جهان‌شناختی، قاعده علیت است و اگر این قاعده را از این برهان برداریم دیگر اساساً برهانی باقی نمی‌ماند. آنها می‌گویند کارِ مهم نظریه کوانتوم این بود که نشان داد چیزهایی می‌توانند بدون علت پدید بیایند و اگر چنین شد دیگر ضرورت وجود خداوند نفی می‌شود چراکه اگر قرار باشد چیزی بدون علت به وجود بیاید آن چیز میتواند جهان، ذرات سازنده این جهان یا هر چیز دیگر باشد.
دستاوردهای فیزیک کوانتوم در زمینه خداشناسی
در آن سوی ماجرا، کسانی به میدان آمدند که معتقدند اتفاقاً این عدم قطعیت کوانتومی، نه تنها به ضرر دیدگاه الهی و نقش خدا در جهان نیست بلکه بهتر از فیزیک کلاسیک در این زمینه به ما کمک میکند چراکه فیزیک کلاسیک، نقشی محدود برای خدا در نظر می‌گیرد اما فیزیک کوانتوم میتواند این نقش را گسترده‌تر کند. برای روش‌تر شدن این بحث باید نگاهی کلی به نقش خدا در جهان داشته باشیم.
در بررسی‌هایی که بنده داشتم چند نوع نقش‌آفرینی خداوند در جهان را می‌توانیم در نظر بگیریم که اول شامل خالقیت خداوند و آفرینش نخستین توسط وی، دوم، اینکه خداوند مقوم جهان است، سوم ربوبیت خداوند و چهارم فعل خاص الهی همانند معجزات است. طبیعتاً فیزیک جدید در مورد آفرینش نخستین، مباحث زیادی دارد که الان جای بحث درباره آن نیست اما پای نظریه کوانتوم که به میان می‌آید این فیزیک میتواند در امر آفرینش نخستین و همچنین افعال الهیِ پس از آن، بهتر نظریه‌پردازی کند.
در بحث ربوبیت عام، اگر سراغ فیزیک کلاسیک برویم، این فیزیک با قواعد و اصولی که دارد ما را دچار مشکل میکند چون بحث ما منحصر به این می‌شود که خداوند از اول چگونه جهان را خلق کرده است و دیگر جایی برای دخالت بعدی خداوند و در نتیجه چیزی همانند معجزه باقی نمی‌ماند اما بر اساس فیزیک کوانتوم و اصل عدم تعیّن، برخی فیزیکدانان به این نتیجه رسیده‌اند که فیزیک کوانتوم، به شکل بهتری تداوم فاعلیت خداوند در جهان را به ما نشان می‌دهد چون علاوه بر اینکه آفرینش‌گر بودن خداوند را ثابت میکند معتقد است که اراده الهی میتواند عدم تعیّن‌ها و عدم قطعیت‌های فیزیکی را در جهانِ ذرات، تعیّن ببخشد بنابراین خداوند، دائما با این جهان ارتباط دارد.
