به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نشست علمی- ترویجی با موضوع “بررسی و تحلیل عرضه دین جدید با ظهور حضرت مهدی (عج)” شنبه ۲۰ آبانماه سال جاری توسط قطب علمی فلسفه دین اسلامی پژوهشگاه به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
حجت‌الاسلام و المسلمین حسین عشاقی، عضو شورای هیأت علمی گروه فلسفه پژوهشگاه با بیان اینکه طبق روایات، مردم از انبیاء، دینی را دریافت می‌کنند که متناسب با مقدار عقلانیت دوران خود است، گفت: امام صادق(ع) فرمودند که پیامبر فرمودند: ما انبیاء مأمور هستیم که به اندازه قدر عقول مردم با آنان سخن بگوییم. البته عمدتاً مخاطبان پیامبر(ص) سطح بالایی از عقل و فهم را نداشتند و آیات قرآن کریم هم مؤید این مسئله است از جمله اینکه به صورت مکرر در آیات قرآن فرموده است: اکثر الناس لایعلمون؛ اکثر الناس لایعقلون و … سطح آگاهی و خردشان آنقدر پایین بود که حتی بسیاری از مردم، پیامبر(ص) را با تعابیری عامیانه مانند محمد صدا می‌زدند و این نشان می‌دهد نسبت به خود پیامبر و دین ایشان آگاهی نداشتند.
وی با بیان اینکه بنابراین پیامبر(ص) دین را به اندازه قدر عقل این مردم و نه متناسب با عقل خودشان به آنان آموختند، اظهار کرد: طبق این روایت، دینی که به مردم رسیده است شامل تمامی حقایق عمیق نیست؛ در قرآن کریم فرموده است: وَمَآ أَرۡسَلۡنَٰکَ إِلَّا کَآفَّهٗ لِّلنَّاسِ بَشِیرٗا وَنَذِیرٗا وَلَٰکِنَّ أَکۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا یَعۡلَمُونَ؛ مخاطب رسالت تو همه مردم هستند ولی اکثر مردم لایعلمون و فاقد آگاهی لازم برای دریافت عمق دین هستند. این تعابیر بیش از ۱۱ مورد در آیات به کار رفته است و نشان می‌دهد مخاطبان ایشان آگاهی لازم را ندارند و نخواهند داشت.
عضو شورای هیأت علمی گروه فلسفه پژوهشگاه با بیان اینکه در مورد همین مردم باز چند بار تعبیر لایعقلون را داریم، از جمله در سوره مبارکه حجرات «إِنَّ الَّذِینَ یُنادُونَکَ مِنْ وَراءِ الْحُجُراتِ أَکْثَرُهُمْ لایَعْقِلُونَ»، تصریح کرد: نتیجه بحث این است که آنچه از دین به مردم رسیده، محدود به ظرفیت عقلایی مردم و دین حداقلی بوده است و البته این به معنای عدم ابلاغ دین به صورت تمام و کمال نیست، بلکه مردم فهمشان از دین کامل نبود لذا برخی افراد و صحابه دریافت حداکثری از دین داشتند.
عرضه دین به صورت حداکثری در دوره ظهور
عشاقی اضافه کرد: در روایت داریم که اگر ابوذر آن معلومات دینی را که سلمان از پیامبر(ص) دریافت کرده بود، دریافت می‌کرد او را می‌کشت، یعنی دینی که به سلمان در سطح عالی ابلاغ شده، به ابوذر نشده است لذا دین هم به نحو حداکثری به مخاطبان خاص و هم در سطح حداقلی به توده مردم رسیده است. طبق روایات در زمان ظهور حضرت مهدی(ع)، عقلانیت انسان‌ها به شدت افزایش خواهد یافت لذا اینها مخاطبان رشدیافته‌ای هستند که پیام دین را دریافت خواهند کرد و چون عقلی در سطح عالی دارند، دین را هم در سطح عالی دریافت خواهند کرد.
وی اضافه کرد: امام صادق(ع) فرمودند آگاهی‌های علی، ۲۷ جزء و مرتبه دارد و قبل از ظهور دو مرتبه آن کشف شده است و وقتی امام زمان بیایند ۲۵ مرتبه دیگر آن هم بر مردم کشف خواهد شد؛ این علوم در بین توده پخش خواهد شد زیرا میزان عقلانیت همه مردم رشد کرده است لذا در دوره امام مهدی(ع) دین جدیدی نیامده است بلکه دین متناسب با عقول مردم به آنان ارائه می‌شود.
عشاقی اضافه کرد: به تعبیر دیگر، دین جدیدی نیامده است بلکه با شکوفایی عقلانیت مردم حاکم و عقاید متناسب با این عقلانیت هم بر مردم عرضه خواهد شد و مردم تصور می‌کنند دین جدیدی آمده است، در حالی که این مسائل در دوره پیامبر هم برای امثال سلمان بیان شده است.
وی به ذکر نمونه‌ای در این باره پرداخت و گفت: به عنوان نمونه بحث اتصاف خدا به اسماء و صفات را در متون دینی داریم و در قرآن و روایات بیان شده است؛ وقتی این صفات را به مردم بگوییم مثلاً گفته شود خدا علیم، حکیم، خبیر و … است آنان فهم کلی از این اوصاف دارند ولی مهم فهم عمیق از اسماء و صفات است.
وی تأکید کرد: مردم از قدرت و علم فهم معمولی دارند ولی امیرمؤمنان(ع) می‌فرماید: کمال توحید در این است که صفات را از خدا بزدایی؛ در آیه شریفه فرمود: قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالْإِثْمَ وَالْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَأَنْ تُشْرِکُوا بِاللَّهِ مَا لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ؛ خداوند حرام کرده است که شما چیزی را شریک خدا قرار دهید که دلیلی برای آن ندارید(مَا لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا).
شرک خفی برای افراد والامرتبه شرک جلی است
عضو شورای هیأت علمی گروه فلسفه پژوهشگاه اظهار کرد: یکسری مسائل وجود دارد که چون مردم قدرت فهم بیش از آن را ندارند، ممکن است برای برخی افراد بلندمرتبه شرک محسوب شود، مانند شرک خفی که مردم متوجه آن هم نمی‌شوند لذا دلیلی هم بر حرمت آن در احکام بیان نشده است، به تعبیری عامه مردم اصلاً تشخیص نمی‌دهند که فلان کار شرک است لذا مسئولیتی هم ندارند. ولی امام علی(ع) می‌فرماید: توحید واقعی این است که خدا را از صفاتش منزه کنی که این موضوع اصلاً برای مردم عادی قابل فهم نیست.
عشاقی با تأکید مجدد بر اینکه عموم مردم خدا را با اسماء و صفات می‌شناسند ولی علی(ع) توحید کامل را در نفی اینها از خدا می‌داند، اظهار کرد: اعتقادات دینی و احکام هم اینطور است، یعنی در یک سطح به صورت عوامانه برای همه مردم و در سطح والا برای امثال سلمان مطرح می‌شود لذا احساس جدیدبودن دین برای مردم در زمان ظهور به واسطه رشد عقلانی ایجاد خواهد شد.
وی با بیان اینکه اسلام در مقایسه با دین موسی(ع) و عیسی(ع) اکمل است، افزود: ولی چون سطح پیروان موسی(ع) و عیسی(ع) پایین‌تر بوده، بخش اندکی از دین به آنان عرضه شده است؛ البته در دوره پیامبر(ص) در کمال خود بیان شد ولی فهم مردم از آن تابع عقلانیتشان بود لذا از سوی پیامبر(ص) دین حداکثری برای کسانی چون حضرت علی(ع) و سلمان و … ارائه شد ولی مردم عادی به اندازه عقلشان درک از دین داشتند.
