شاخصه های راهبردی راهپیمایی عظیم اربعین
نوشتاری از حجت‌الاسلام دکتر سیدکاظم سید باقری، مدیر گروه سیاست پژوهشگاه منتشر شده در روزنامه قدس
هنگامی که از راهبردهای سیاسی اربعین صحبت می‌کنیم باید چند نکته را مورد توجه قرار دهیم. اول آنکه همه این تلاش‌ها و تکاپوهایی که در مراسم و آیین اربعین انجام می‌شود باید گامی باشد برای زنده نگهداشتن هدف قیام امام حسین(ع).
در میان انبوه این رفت و آمدها فلسفه اصلی قیام که مبارزه با ظلم، ناعدالتی و بدعت بود را نباید فراموش کنیم و اینکه جامعه اسلامی باید به سمت آرمان‌ها و ارزش‌های الهی و انسانی حرکت کند. از سوی دیگر به یاد داشته باشیم که اربعین باید زمینه‌های فکر و اندیشه و تأمل هر چه بیشتر در پرتو شناخت فلسفه قیام امام حسین(ع) را فراهم کند. البته امام حسین(ع) به انحراف و گمراهی در زمان خود هشدار داده بود و دینداری آن دوران را آسیب شناسی کرده بود. آن حضرت(ع) خطاب به همه جوامع بشری و البته مسلمانان می‌فرماید که آیا نمی‌بینید به حق عمل نمی شود و از باطل دست بر نمی دارند؟ «اَلا تَرَوْنَ اَنَّ الْحَقَّ لایُعْمَلُ بِهِ، وَ اَنَّ الْباطِلَ لایُتَناهی عنه». بعد از آن امام(ع) می‌فرماید در این شرایط، مؤمن حق دارد به مرگ و دیدار خدای متعال مشتاق گردد. سپس امام(ع) آن جمله مشهور را می‌فرماید که «إنّی لَا أرَی المَوتَ إلاّ سَعادَةً وَ لَا الحَیاةَ مَعَ الظّالِمینَ إلاّ بَرَماً» به راستی که من مرگ را جز سعادت نمی‌دانم و زندگی با ستمکاران را جز ملالت و سرزنش.
سیدالشهدا(ع) در ادامه می فرماید: «إِنَّ اَلنَّاسَ عَبِیدُ اَلدُّنْیَا وَ اَلدِّینُ لَعْقٌ عَلَی أَلْسِنَتِهِمْ یَحُوطُونَهُ مَا دَرَّتْ مَعَایِشُهُمْ فَإِذَا مُحِّصُوا بِالْبَلاَءِ قَلَّ اَلدَّیَّانُونَ» یعنی «مردم بندۀ دنیایند و دین لقلقه زبانشان است و تا وقتی زندگی‌هاشان بر محور دین بگردد، در پی آنند، اما وقتی که به بلا و گرفتاری دچار و آزموده شوند، دینداران اندک می‌گردند».
با توجه به این کلمات راهبردی امام حسین(ع) باید تلاش کنیم تا از مراسم اربعین آسیب شناسی کنیم و آسیب‌هایی که توسط ایشان برای جامعه آن زمان بیان شده است را برای جوامع امروزی و جهان اسلام یادآوری کنیم. هشدارها و آسیب‌هایی که امام(ع) در جامعه خود دید و برای رفع آنها به پا خاست و جان خود را فدا کرد. باید آن آسیب‌ها را ناظر به جوامع امروزی خود، بشناسیم و برای رهایی از آن تلاش کنیم. عمل به حق، دوری از باطل، دینداری واقعی، دوری از دنیاپرستی و تلاش برای سربلند شدن از آزمایش‌های الهی؛ اصول اساسی است که باید در مراسم و گفتمان اربعین مورد توجه قرار بگیرد.
از کلام امام حسین(ع) این نکته نیز قابل برداشت است که جامعه آن روز در مسیر پایداری برای حق، دچار دوگانگی و دنیاپرستی شده و به همین دلیل به حق عمل نکرده و دل در گرو باطل گذاشته بودند و برای مطامع دنیوی دست از دین کشیده بودند چرا که جامعه منسجم اسلامی و امت که به معنای همفرهنگی، همآهنگی و همراهی جامعه اسلامی است؛ اگر وجود داشت، جامعه دچار دنیازدگی و دوری از حق و گرفتار در باطل نمی‌گردید اما فراموشی ارزشها و دنیاگرایی موجب می شود تا آن مردم، به سادگی اصول اساسی و ارزش های اصیل خود را فراموش کنند و البته دچار اختلاف و دوگانگی شوند و هر کس برای خود، برای «من» و برای منافع شخصی‌اش تلاش کند. اما اگر به این هشدار امام حسین(ع) توجه کنیم، باید از اربعین درس بگیریم تا از «من» و منافع شخصی گذر کرده و و به «ما» و منافع جمعی برسیم.
همین نکته را امام صادق(ع) در زیارت نامه اربعین نیز یادآور می شود که بار خدایا! گواهی می دهم که آن حضرت، جان خویش را برای رهایی و نجات بندگانت از نادانی و سرگردانی گمراهی فدا کرد: اللّهُمَّ إنّی أشهَد أنَّهُ … بَذَلَ مُهجَتَهُ فیکَ لِیَستَنقِذَ عِبادَکَ مِنَ الجَهالَةِ وحَیرَةِ الضَّلالَةِ» اما در برابر ایشان، «کسانی که دنیا آنان را گول زده بود و بهره خویش از آخرت را به دنیای پست فروختند، علیه او همدست شدند:«و قَد تَوازَرَ عَلَیهِ مَن غَرَّتهُ الدُّنیا و باعَ حَظَّهُ بِالأرذَلِ الأدنی».
با توجه به این نکات، مهم آن است که گفتمان اربعین گرفتار آسیب دنیاگرایی و دنیازدگی نگردد.
از دیگر سو، به یاد آوریم که در مراسم اربعین، هویت جمعی اسلامی، همراهی، همدلی و هماهنگی برجسته شود. آسیب شناسی که امام حسین(ع) از جامعه ارائه می‌کند، عدم عمل به معیارهای حق است چرا که دچار دوگانگی است. امروزه باید با وحدت و همدلی بر گرد محور قرآن و سنت بر اساس آموزه های نبوی و حسینی حرکت کنیم. آموزه هایی که در پی خود، عزت، عدالت، آزادی و رهایی از دوگانگی می آورد. باید بر گرد این ارزشها جامعه اسلامی را منسجم کرد و از دوگانگی رهایی داد چرا که هویت اسلامی به دنبال خود علقه، همبستگی و هماهنگی به وجود می آورد.
گلارک و استارک دو جامعه شناس دین هستند که پنج ویژگی را برای دین بیان کرده‌اند. بعد باوری یا اعتقادی است که آموزه‌ها و آیین‌های دینی را به وجود می آورد؛ بعد مناسکی و اعمال دین است که خود را در شعائر، مناسک و آداب و رسوم نشان می دهد؛ بعد عاطفی که ناظر به عواطف و احساسات پیروان یک دین است؛ بعد فکری یا دانشی که شامل اطلاعات و دانسته های بنیادین درباره آن دین است و بعد پیامدی که تاثیر و انعکاس دین در رفتارهای روزمره است. وقتی این پنج مرحله را رصد می‌کنیم در می‌یابیم که تمام این مراحل به نحوی در مراسم و گفتمان اربعین حضور دارد و تمام آنها را باید افرادی که راهبر و راهبردنویس اربعین هستند در نظر داشته باشند.
این روزها میلیون‌ها انسان مسیر نجف تا کربلا را طی می کنند. این مسیر باید زمینه رسیدن به راهی فراتر و برتر را فراهم کند و آن حرکت در سمت و سوی سبک زندگی حسینی است. این سبک زندگی؛ عزت آور، عدالت آور، حق طلبانه و اعتماد آفرین است. همگرایی اسلامی را به وجود می آورد و البته آزادی و مبارزه با ظلم را که ما در جهان اسلام بیش از هر چیز به آن نیاز داریم.
همچنین به یادآوریم که امام حسین(ع) می فرماید: من برای اصلاح در امت جدم خروج کرده و اراده به امر به معروف و نهی از منکر کرده‌ام و به راه و روش سیره جدم و پدرم علی بن ابیطالب(ع) حرکت کنم. این سخنان نیز مسئله و مسیر جامعه و گفتمان اربعین را مشخص می‌کند. جامعه اسلامی باید به این سمت حرکت کرده تا جامعه قدرتمند شود، امر به معروف و نهی از منکر کند و بکوشد تا جامعه به سمت و سوی ارزش ها و آرمان‌های مطلوب نبوی و علوی حرکت کند.
طبیعی است که اربعین و گفتمان اربعین می‌تواند برای جامعه اسلامی مسیرساز باشد و هم راه همگرایی و همدلی را در جامعه اسلامی به وجود بیاورد. زمینه‌های تقویت قدرت نرم را در جهان اسلام به وجود بیاورد که موجب تقویت همدلی و انسجام میان مسلمانان باشد و البته این امر را می توان از طریق دیپلماسی فرهنگی و رسانه ای، گفتگو و تعامل با همه مسلمانان، تبیین و ترویج فرهنگ اربعین و حسینی بدور از دغدغه های فرقه‌ای مطرح کرد و زمینه های تعامل فکری میان همه مسلمانان را آهسته آهسته به وجود آورد.
