به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی آزاداندیشی با عنوان «تحلیلی بر آینده انقلاب اسلامی» سه شنبه ۱۸ بهمن ماه جاری توسط گروه سیاست پژوهشگاه برگزار شد.
در این کرسی علمی، حجت الاسلام دکتر محسن مهاجرنیا و دکتر عبدالوهاب فراتی به عنوان ارائه‌دهنده و حجج اسلام دکتر سیدسجاد ایزدهی و دکتر سیدکاظم سیدباقری به عنوان ناقد، و حجت الاسلام دکتر محمد ملک‌زاده به عنوان دبیر علمی حضور داشتند.
در ابتدا حجت الاسلام ملک‌زاده ضمن تبریک فرارسیدن چهل و چهارمین سالگرد پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و ایام الله دهه مبارک فجر در مقدمه‌ای در خصوص برگزاری این نشست علمی توضیح داد:
از فردای پیروزی انقلاب اسلامی، موضوع آینده این انقلاب در میان سیاستمداران و پژوهشگران داخلی و بین المللی، همواره محل بحث و مناقشه و ارزیابی‌های مختلف و با اهداف متفاوت میان دوستان و دشمنان انقلاب بوده است. دشمنان و متولیان تبلیغات سازمان‌یافته علیه مردم ایران که همواره سعی داشته اند با به راه انداختن یک جنگ ادراکی بذر یأس و ناامیدی در افکار مردم ایران بکارند طبعا آینده این انقلاب همواره تیره و تار ترسیم شده، اما فارغ از این تبلیغات مسموم و جهت‌دار رسانه‌ای دشمنان انقلاب و ایران، باید دید آینده انقلاب اسلامی را چگونه می‌توان به صورت روشمند و بی‌طرفانه مورد ارزیابی قرار داد؟
در یک بررسی روشمند برای آینده انقلاب اسلامی می‌توان سه روایت را در مورد آینده انقلاب، محتمل دانست و مورد ارزیابی قرار داد:
روایت اول روایت استحاله است. این روایت ناظر بر فروکش کردن شور انقلابی و دور شدن از آرمانهای آن از سوی انقلابیون است. که برخی با استناد به نظریه «کرین برینتون» در کتاب «کالبد شکافی چهار انقلاب» آن را مطرح می کنند. وی با بررسی چهار انقلاب بزرگ دوره اخیر تاریخ جهان، به این نتیجه می‌رسد که در این انقلاب‌ها، انقلابیون و مردم انقلابی پس از مدتی نسبت به تحقق آرمانهای انقلاب دچار تردید شده و با سرخوردگی خواهان بازگشت به وضعیت عادی و غیرانقلابی می‌شوند که تداوم این روند به استحاله انقلاب و بازگشت به بسیاری از ارزشهای پیشاانقلابی می‌انجامد. جریان روشنفکری غربگرا بیشتر این روایت را تبلیغ می کنند. اما ارزیابی این روایت نشان می دهد پس از گذشت چهار دهه از پیروزی انقلاب این پیش بینی تاکنون قرین موفقیت نبوده است. صرفنظر از برخی نشانه‌های ضعف و ناکامی در حوزه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی، شواهد گوناگون نشان می‌دهد مردم ایران به‌رغم مشکلات و هجمه‌ها و گلایه‌های به‌حق از کاستی‌ها و کم‌کاری‌های برخی مسئولان، همچنان مستحکم و مقاوم از آرمانهای انقلاب اسلامی حمایت می کنند.
روایت دوم ناظر به تغییر رفتار سیاسی و اجتماعی مردم و مسئولان ایرانی پس از فشار‌های متعدد اقتصادی و سیاسی بین‌المللی از سوی نظام سلطه است که تلاش می کنند مردم و مسئولان ایران را از آرمانهای انقلابی پشیمان کنند و آنها را در چارچوب رفتار مطلوب نظام سلطه قرار دهند. این روایت هم مانند روایت اول ناکامی آن تاکنون به اثبات رسیده است.
اما روایت سوم ناظر به «تکامل انقلاب» و پویایی و سیلان مداوم انقلاب و رشد و پیشرفت پیوسته آن است. بر اساس این روایت انقلاب اسلامی نه تنها دچار استحاله نشده بلکه در مسیر تکاملی خود و با کذر از پستی و بلندی ها به صورت کاملاً پویا در حرکت است که شواهد گوناگون موید این روایت است.
حجت الاسلام دکتر محسن مهاجرنیا عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشگاه در ابتدای این نشست گفت: موضوع آینده این انقلاب در طول چهاردهه گذشته در میان سیاستمداران و پژوهشگران داخلی و بین المللی، همواره محل بحث و مناقشه و ارزیابی‌های مختلف بوده است. اما کمتر به عنوان یک دانش آینده پژوهی مطرح بوده و بیشتر در قالب آینده نگری و دوراندیشی بحث شده است. در بحث آینده پژوهی بدون هیچ پیش فرضی به بررسی و مطالعه آینده پرداخته می شود. سه بحث استحاله، پسرفت و پیشرفت را در مورد انقلاب اسلامی بر اساس آینده پژوهی می توان طرح کرد. اما در نگاه هنجاری به دلیل نگاه ایدئولوژیکی با پیش فرض آینده انقلاب مورد مطالعه قرار می گیرد و یک آینده پژوه معتقد به انقلاب طبعا قائل به استحاله انقلاب نیست بلکه مطلوب او تکامل انقلاب است و به این سمت حرکت می کند.در اینجا پدیده انقلاب به آرمانها و ارزشها ارجاع داده می شود.
وی افزود در اینجا دو رویکرد گسستی و خطی قابل طرح است تفکر گسستی مطلوب یک آینده پژوه انقلابی نیست بلکه مطلوب او به صورت خطی است. زیرا وی معتقد است انقلاب اسلامی گسست نداشته و در آینده نیز با تداوم و پیوستگی استمرار خواهد داشت. این همان دیدگاه مقام معظم رهبری است که رویدادهای آینده انقلاب را بر اساس وضعیت فعلی و مبانی دینی و پیش فرض های اسلامی مورد مطالعه قرار می دهد. بیانیه گام دوم رهبری نیز بر همین اساس تنظیم شده است.
عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشگاه در ادامه بحث خود به یکسری پیشران‌ها و راهبردها در آینده پژوهی اشاره کرد. راهبردهای تدبیری، تعلیمی، تنظیمی، تهذیبی، تامینی، ارصادی، ترمیمی و اصلاحی از جمله راهبردهای مورد اشاره ایشان بود و تاکید نمود در کنار عنصر نصرت الهی و توجه به عاملیت الهی در آینده پژوهی اسلامی بکار گرفته می شوند.
در ادامه نشست آقای دکتر فراتی دیگر عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشگاه نیز بیان داشت: در پاسخ به این پرسش که آینده انقلاب به کجا خواهد انجامید سه محور مورد بحث قرار می گیرد:
۱_ ابتدا باید به این سوال پاسخ داد که انقلاب یک پدیده موقتی است یا مستمر؟ برخی معتقدند انقلاب یک رخداد سیاسی است که نقطه آغاز و پایان دارد. بر اساس این دیدگاه می توان گفت انقلاب در بهمن ۵۷ شروع شد و تا فتح خرمشهر ادامه یافت در این مرحله نیروهای برانداز از بین می روند و انقلاب به مرحله تثبیت می رسد در اینجا نظام تشکیل می شود و انقلاب از بین می رود. بر اساس این ددیگاه بحث از آینده انقلاب دیگر جایی ندارد.
۲- دیدگاه دوم معتقد است انقلاب یک رخداد نیست مانند یک کلاف است که همواره در حال باز شدن است و تا به تمام ارمانهایش نرسد تمام نمی شود. مثلا انقلاب فرانسه بر اساس این دیدگاه هنوز تمام نشده زیرا به تحقق کامل ارمانهایش که گسترش دموکراسی و آزادی است هنوز دست نیافته و یا انقلاب اسلامی هم هنوز به تحقق کامل ارمانهایش دست نیافته پس استمرار خواهد داشت. اما در اینجا نباید جمهوری اسلامی را عین انقلاب اسلامی توصیف کرد زیرا ممکن است روزی جمهوری اسلامی به آرمانهای انقلاب وفادار نماند.
۳- دیدگاه سوم ناظر به این است که انقلاب اسلامی بر اساس چه پتانسیل هایی تداوم می یابد که به برخی از آنها اشاره می شود:
۱-۳. انقلاب اسلامی نظامی در ایران تاسیس کرد که با وجود تمام تهدیدات تداوم یافته است.
۲-۳. انقلاب در ایران به یک پدیده زنده تبدیل شده و لذا دشمنان بر آن تمرکز دارند.
۳-۳. انقلاب موجب باز شدن یک دریچه در ایران شد که مورد توجه پست مدرنها قرار گرفت لذا دشمن تلاش میکند این دریچه را ببندد.
۴-۳. انقلاب اسلامی موقعیت دین را در ایران و جهان تغییر داد و از حالت انفعال و انزوا به حالت مدعی تبدیل کرد.
۵-۳. انقلاب اسلامی با به هم ریختن تصورات کهنه، دین را از حالت اپوزیسیون به غیر اپوزیسیون تبدیل کرد.
۶-۳. انقلاب اسلامی تحلیل های دین شناسی جدیدی را در جهان مطرح کرد.
ناقد اول این کرسی حجت الاسلام دکتر سیدسجاد ایزدهی رئیس پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه به ایراد سخن پرداخت و گفت: باید توجه داشته باشیم که ما به دنبال تحلیل آینده انقلاب اسلامی هستیم نه جمهوری اسلامی. البته گرچه تحلیل انقلاب بیگانه از تحلیل نظام جمهوری اسلامی هم نیست اما عین یکدیگر نیست. جمهوری اسلامی اما القرای انقلاب اسلامی است تدوین کننده و راهبرد آن است؛ تمام کسانی که در فضای انقلاب اسلامی زندگی می کنند چشمشان به جمهوری اسلامی است و لذا نمیتوانند این دو را از یکدیگر تفکیک کنند. در اینجا ما باید آینده انقلاب را خودمان تدوین کنیم این مساله با انقلاب فرانسه یا انقلاب روسیه فرق دارد آنها بیشتر انقلاب داخلی و ملی بودند اما انقلاب اسلامی فراملی است. انقلاب روسیه اگر هم قدری در شرق فراگیر شد به پشتوانه قدرت نظامی گسترش یافت اما انقلاب اسلامی به پشتوانه قدرت ایمان گسترش یافت با آرمانهایش که استقلال و آزادی و مبارزه با ظلم بود گسترش یافت. لذا انقلاب اسلامی دشمنان بیرونی زیادی دارد همانند انقلاب پیامبر اسلامی در حجاز که وقتی شکل گرفت با مخالفتها و دشمنی های زیادی مواجه شد و علیرغم آن همه دشمنی استمرار یافت گرچه انقلاب پیامبر در قالب حکومتهای اموی و عباسی نمایان گردید اما انقلاب پیامبر اسلام و ارزشهای اسلامی فارغ از این تحریفات ادامه یافت. تا قبل از انقلاب اسلامی مبارزات بر محور مبارزه با امپریالیسم شکل گرفت اما بعد از انقلاب این منطق عوض شد و با محوریت مخالفت با استکبار و نظام سلطه و حمایت از مستضعفان تداوم یافت.
دکتر ایزدهی ادامه داد: درباره آینده پژوهی انقلاب اسلامی به این نکته باید توجه داشت که وظیفه ما آینده نگاری است زیرا تمدنها نوشته می شوند بطور تصادفی شکل نمی گیرند نقشه راه آنها توسط صاحبان اندیشه تدوین می شود. در اینجا نیز باید برای آینده انقلاب اسلامی نقشه راه تعیین کنیم. باید آینده را خود تعیین کنیم و اقتضائات آن را تولید نماییم.
حجت الاسلام سیدباقری مدیر گروه سیاست پژوهشگاه و ناقد این جلسه به عنوان ناقد دوم اظهار داشت: حرکت امام خمینی(ره) حرکت ضداستبدادی و ضد استعماری بود ایشان در جستجوی وحدت جهان اسلام و وحودت ملی بود. هدف آرمانی امام عدالت و رسیدن جامعه به سعادت بود و برای رسیدن به این هدف نظام اسلامی را تاسیس کرد و به مردم نقش اساسی بخشید. البته بنده معتقد نیستم تفاوت انقلاب اسلامی با انقلابهای دیگر در جهانشمولی آن باشد. انقلاب فرانسه نیز جهانشمول بود. آرمانهای برابری، برادری، آزادی و عدالت خواهی و دموکراسی خواهی جهانی شدند کما اینکه آرمانهای انقلاب اسلامی نیز در کشورهای اسلامی دنبال می شود. همچنین به نظرم آینده را ما نمی توانیم بسازیم تمدن ساختنی نیست بر اساس اقتضائات موجود شکل می گیرد. لذا آینده انقلاب اسلامی بر اساس نکاتی شکل می گیرد:
۱- ما باید در روند یک جامعه آزاد حرکت کنیم چون تمدن بدون آزادی شکل نمی گیرد. آزادی تمدن محور در گام دوم باید مورد توجه قرار گیرد.
۲- مساله عدالت باید به طور جدی مورد توجه قرار گیرد. تمدن در مسیر عدالت ساخته می شود. کما اینکه شهید مطهری به این نکته تاکید دارد.
۳- ما زمانی می توانیم الگوی دیگران باشیم که ارمانهای انقلاب را جامعه عمل بپوشانیم.
