مرجعیت شیعه از تصدی تا انصراف
نوشتاری از حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصفر جبرئیلی عضو هیأت علمی گروه کلام پژوهشگاه به بهانه کناره گیری آیت‌الله حائری از مقام مرجعیت
درنظام فکری، سیاسی واجتماعی شیعه امامیه «مرجعیت» جایگاه بلند و رفیعی دارد، مرجعیت مقام شامخ وفاخری است که مسئولیت سنگین «نیابت» از امام معصوم علیه اسلام را بر دوش صاحبش می گزارد ، به همین جهت سنت عالمان بزرگوار «فرار» ازمرجعیت بوده است هرچند درمواردی تصدی وپذیرش آن به صورت تعیینی یاتعینی براشخاصی واجب ولازم شده ومی شود.
تاریخ شیعه از سال۳۲۹ق تاکنون مراجع عظام زیادی مانند حضرات آیات : شیخ مفید (۴۱۳ق) ،علامه حلی (۷۲۶ق) ، شیخ مرتضی انصاری (۱۲۸۱ق) ،آیت الله سیدحسین بروجردی ۱۳۸۰ وآیت الله امام خمینی(۱۴۰۹ق) قدس الله اسرارهم به خود دیده است، چنانکه نام شخصیت های زیادی که به عناوین و عذر های مختلف از تصدی این مسئولیت خود داری کردند را هم به یاد دارد. عالمانی که علیرغم برخورداری ازشرائط لازم نه برای فرار از زیربار مسئولیت و نه برای گریز از انجام وظیفه، بلکه به دلیل روحیه مسئولیت پذیری وتشخیص درست وظیفه و رعایت جهات اخلاقی ازپذیرش آن خود داری می کردند چراکه دیگران را ازخود شایسته تر می دیده و خود را موظف به ترویج وتقویت آن شخص محترم می دانستند.
برخی نیز علیرغم پذیرش تصدی مرجعیت در میان راه خود را فاقد شرائط دانسته و از آن مسئولیت انصراف داده اند. تاریخ نام آیت الله حاج آقا رضا همدانی (۱۳۲۲ق) صاحب کتاب ارزشمند «مصباح الفقیه» رابه یاد دارد که به بهانه نسیان وفراموشی رسما تقلید ازخود را غیرمجاز اعلام کرد. محقق اصفهانی(۱۳۶۱ق) صاحب «نهایه الدرایه» شرح کفایه (۶ج) و «حاشیه المکاسب» (۸ج) وتالیفات ماندگار دیگر به دلیل تقویت مرجعیت آقاسید ابوالحسن اصفهانی (۱۳۵۵ق) دستور داد تا رساله چاپ شده اش را درهمان چاپخانه خمیر کنند.
امروز هم آیت آلله سید کاظم حائری «دام ظله« شاگرد نامدار آیت الله شهید محمدباقر صدر (۱۴۰۰ق) و تربیت یافته حوزه نجف اشرف ومعتقد به نظام اسلامی مبتنی بر ولایت فقیه که سال ها مرجع فعال برای شیعیان عراق بود به دلیل کهولت سن وضعف مزاج از ادامه مسئولیت عذرخواسته ومقلدان خود رابه آیت الله سید علی خامنه ای ارجاع داده است. امید آنکه دراین وانفسای حیات الگویی باشد برای همه مسئولان در نظام فکری اهل بیت علیهم السلام، حوزه های علمیه و کارگزاران نظام اسلامی.
سلمه الله تعالی وابقاه
