به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به نقل از خبرگزاری ایکنا، به نقل از مرکز الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت، حجت‌الاسلام والمسلمین علی ذوعلم، عضو اندیشکده‌های فرهنگ و مبانی مرکز الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت و عضو هیات علمی گروه فرهنگ‌پژوهی پژوهشگاه، در یادداشتی به بررسی مفاهیم اساسی و مؤلفه‌های الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت پرداخته است که در ادامه می‌خوانید:
الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، در حقیقت، نقشه راهِ دستیابی به جامعه پیشرفته و تمدن نوین اسلامی است؛ بنابراین، در این الگو باید به تمامی ابعاد و مؤلفه‌های تمدنی، توجه، و برای آنها، جهت، هدف و راهبردهای مشخص، عرضه شده باشد. جنسِ الگوی پیشرفت، بیش از آنکه برنامه‌ای و قانونی باشد گفتمانی و اندیشه‌ای است؛ بنابراین، انتظار می‌رود الگو، بذر گفتمان و فهم جدیدی درباره پیشرفت و مآلاً ایجاد تمدن نوین اسلامی را بپراکند.
از میان تعابیر و اصطلاحات گوناگونی که بر اساس نگرش اسلامی می‌تواند آرمان نهایی پیشرفت تلقی شود (همان طور که در آرمان‌های الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت آمده است) تعبیر «حیات طیّبه» بهترین، کوتاه‌ترین و متناسب‌ترین گزینه است. وجه تمدّنی و اجتماعی این تعبیر، ذومراتب بودن آن، منصوص بودنِ آن در قرآن کریم (آیه ۹۷ سوره نحل) و مفهوم بودن آن برای طیف گسترده مخاطبان، موجب ترجیح این تعبیر به منزله «برترین و مبنایی‌ترین ارزش الگوی تمدن‌سازی اسلامی» بر سایر تعابیر از قبیل خلافت الهی، قرب الی الله و … است. «حیات طیبه»، آرمانی است که هم دارای وجه فردی و هم وجه اجتماعی است و در هر دو وجه، مقوله‌ای ذومراتب و تشکیکی است.
بر اساس مبانی نظری تمدن‌پژوهی و نیز مبانی اسلامی، مبانی مفهومی تمدن، بدون تردید از فرهنگ نشئت می‌گیرد و هر تمدن بر زیرساخت فرهنگی خاصی استوار است؛ لذا تمدن اسلامی، فرهنگ‌محور است و برای پردازش مفاهیم اساسی الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت باید از مفاهیم اصلیِ فرهنگ مطلوب اسلامی استفاده شود و همین مفاهیم، هسته اصلی شبکه مفهومی ذیل آرمان‌ها را تشکیل دهد.
بر اساس مبانی انسان‌شناختی اسلام و با تأمل در منابع وحیانی، «عقلانیت» اصلی‌ترین و مهم‌ترین ارزش آرمانی است که سایر ارزش‌ها بر مبنای آن و با تکیه بر آن، توجیه و تبیین می‌شوند و نیز فعلیّت و تحقق می‌یابند. مراد از عقلانیت، عقلانیت فطری و الهی است که فراتر از عقلانیت فنی و ابزاری، به منزله سرمایه اساسی و درونیِ هدایت انسان تعریف می‌شود. بر اساس این «عقلانیت»، «ایمان» به‌معنای عمیق و گسترده آن شکل می‌گیرد و اولین ارزش اساسی در پیشرفت -از منظر مبانی و منابع اسلامی- خواهد بود؛ البته، عقل و ایمان، دو ارزشی هستند که رابطه‌ای متقابل و هم‌افزا دارند؛ لیکن، تقدم عقل بر ایمان، نکته مهمی است که همواره بدان توجه شده است.
در حقیقت، فرهنگ ناب اسلامی، در الگوی مفهومی پنج عنصری‌ای ارائه می‌شود که دو عنصر عقل و ایمان، محور آن را می‌سازد و سه عنصر علم و عمل و اخلاق، پیرامون آن دو و بر اساس آن دو عنصر، شکل می‌گیرند. برآیند این پنج عنصر، همان «حکمت» به معنای عمیق و گسترده است که شامل دو بعد نظر و عمل است و فرد و جامعه‌ای که برخوردار از آن باشد از «خیر کثیر» برخوردار است.
بنابراین می‌توانیم در میان پنج عنصر پیش‌گفته، دو عنصر «عقل» و «ایمان» را به منزله تکیه‌گاه اصلیِ اندیشه و تفکر اسلامی -که زیرساخت تمدن اسلامی است- قلمداد کنیم که نخستین لایه عناصر پیشرفت جامعه را شکل می‌دهد؛ که البته همین دو عنصر، به ضمیمه سه عنصر علم و عمل و اخلاق، مؤلفه‌های اساسیِ فرهنگ مطلوبی است که هسته اصلی تمدن است.
در تمدن نوین اسلامیِ مبتنی بر الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت، نقش و جایگاه دین، هنر، علم، اخلاق و فناوری بر مبنای این ارزش‌ها ترسیم و تبیین شده و بر اساس این، جامعه پیشرفته اسلامی، جامعه‌ای است که در آن، جهان‌بینی توحیدی و ایمان عمیق به باورها و ارزش‌های اسلامی بر مبنای عقلانیت و آگاهی و خردمندی، مبنای فرهنگ و نظامات و تعاملات گوناگون باشد. «مؤلفه‌های تمدنی» از قبیل نظم مدنی و حقوقی، نظم سیاسی، عمران، هنر، نظام معیشتی و اقتصادی و … در ذیل ارزش‌های اساسی پنج‌گانه فوق، بازتعریف و کارکردهای هر کدام بر این اساس پایه‌ریزی می‌شود.
پس بنا بر آنچه گفته شد مؤلفه‌های پیشرفت در چهار لایه نظام یافته‌اند:
لایه نخست: تعقل و ایمان (زیرساختی‌ترین ارزش‌های بنیادین)
لایه دوم: علم و عمل و اخلاق
لایه سوم: ولایت، استقلال، آزادی، مدیریت، عدالت، معیشت، امنیّت، سلامت (فردی و محیط‌زیستی) و آبادانی
لایه چهارم: نهادها و ساختارهای نظام‌دهنده به جامعه برای تأمین مؤلفه‌های لایه‌های پیشین
با توجه به آنچه مطرح شد درمی‌یابیم که تمامی مفاهیم اساسی و مؤلفه‌های الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت بر اساس مبانی اسلامی، طراحی شده است تا این سند بتواند به بهترین شکل، حرکت به سوی آرمان نهایی (حیات طیّبه) را امکان‌پذیر سازد.
