امام رضا علیه السلام عالم آل محمد
نوشتاری مستخرج از مقالات گروه قرآن و اهل‌بیت(ع) دانشنامه قرآن‌شناسی به قلم حجت‌الاسلام و المسلمین جواد پورروستایی
ابوالحسن علی بن موسی بن جعفر ملقب به رضا و عالم آل محمد (ص) هشتمین امام شیعه است که در سال ۱۴۸ قمری در مدینه متولد شد و پس از شهادت پدر بزرگوارش در سال ۱۸۳ قمری در سن ۳۵ سالگی به امامت رسید و در سال ۲۰۱ قمری به دستور مأمون عباسی از مدینه به مرو احضار شد و در همانجا، پس از بیست سال امامت، در صفر سال ۲۰۳ قمری به دسیسه مأمون به شهادت رسید. آن حضرت در عبادت، زهد، فروتنی، بخشش و بردباری سرآمد بود.
امام صادق (ع) مکرر به امام کاظم (ع) بشارت می‌داد که عالم آل محمد (ص) در نسل اوست و آرزوی ملاقاتش را دارد. امام کاظم (ع) نیز به برادران امام رضا (ع) تأکید می‌کرد، دین‌شان را از او فرا بگیرند و آنچه می‌گوید به خاطر بسپارند؛ چرا که او عالم آل محمد است. اباصلت هروی که در بیشتر مناظرات امام رضا (ع) حضور داشته، معتقد است هیچکس از او داناتر نبوده و هیچ دانشمندی با ایشان مواجه نشده، جز آنکه به علم برتر او گواهی داده است. علمای اهل سنت نیز بر علم و دانش آن حضرت۷ اتفاق نظر دارند و بزرگان اهل سنت نیز به فضائل آن حضرت اعتراف کرده‌اند.
در دوران امام باقر و امام صادق (ع) مباحث فقهی رواج داشت، ولی در دوران امام رضا (ع) بحث‌های اعتقادی به شدت رایج شده بود. به همین جهت مناظرات زیادی از امام رضا (ع) با دانشمندان مذاهب اسلامی و سایر ادیان در مرو برگزار شده بود که گزارش بسیاری از مباحث آن در منابع روایی شیعه موجود است. مأمون خلیفه عباسی در زمان حضور امام رضا (ع) در تشکیل جلسات مناظره کوشش فراوانی داشت که این کار وی نه به خاطر روحیه علم دوستی و آگاهی و تسلطش به مباحث علمی و نه برای تقرب به امام رضا (ع) بود، بلکه مامون در پی اغراض سیاسی تلاش می‌کرد، تا حداقل در یک موضوع آن حضرت مغلوب شود. با این همه در تمام جلسات مناظرات با موضوعات مختلف، امام رضا (ع) پیروز مناظره بوده و کسی بر او غلبه نکرده است.
استناد به روایات پیامبر اکرم (ص) یا نقل روایات ایشان به واسطه نقل از امامان پیش از خود، در موارد متعددی، در روایات امام رضا (ع) دیده می‌شود. یکی از دلایل این شیوه، حضور ایشان در جلسات علمی و مناظره با پیروان سایر مذاهب اسلامی بوده است. آنها به امام رضا (ع) به عنوان امام معصوم که گفتار و رفتارش حجت است، اعتقاد نداشتند؛ اما به راستی گفتار و درستی نقل آن حضرت اعتماد داشتند. برخی از این احادیث با استناد به امام رضا (ع) تا پیامبر اکرم (ص) در منابع روایی اهل سنت نیز دیده می‌شود. روایت امام رضا از پیامبر (ص)در تفسیر معنای ایمان و شرح ارکان آن، یکی از این موارد است که احمد بن حنبل وقتی سند این حدیث را از اباصلت شنید که بر اساس آن، امام رضا (ع) از امام کاظم (ع) و او، از امام صادق (ع) و به ترتیب تا امیرمؤمنان از پیامبر اکرم (ص) نقل کرده بود، به اباصلت گفت: اگر این روایت با این سند عالی بر دیوانه هم خوانده شود شفا می‌یابد.
امام رضا (ع) در تمام زمینه‌ها و مسائل دینی، علمی، عقیدتی و فقهی سرآمد بود و با تکیه بر آیات قرآن در موارد بسیاری پرسش ها و شبهات مردم را پاسخ می‌داد. بر اساس نقل ابوذکوان از ابراهیم بن ابی‌العباس، امام رضا (ع) پاسخ همه سؤالات را می‌دانست و داناترین فرد عصر خویش بود و در آزمون‌هایی مکرری که مأمون از ایشان به عمل می‌آورد، امام با تکیه بر آیات قرآن به همه پرسش‌های وی پاسخ می‌گفت. همچنین امام در موارد متعددی نیز به بیان فضائل اهل بیت (ع) پرداخته و شماری از آیات قرآن را بر آنان تطبیق داده است. از آن جمله در پاسخ مأمون که از بزرگترین فضیلت امیرمؤمنان (ع) سؤال می‌کند، آیه مباهله را بزرگترین فضیلت ایشان دانست و چون مقام رسول خدا (ص) بالاتر از همه بندگان است در نتیجه امام علی (ع) نیز که نفس پیامبر (ص) به شمار آمده از این مقام برخوردار است. امام رضا (ع) به تربیت و پرورش یاران و شاگردان اهتمام ویژه‌ای داشته و شمار زیادی در محضر ایشان تربیت یافته‌اند که تعداد آنها را ۳۶۷ نفر برشمرده‌اند.
یادداشت و تلخیص: حجت الاسلام سید محسن شریفی
