شیخ اشراق و معرفت و محبت و عشق
یادداشتی از آقای محمدعلی اردستانی عضو هیأت علمی گروه فلسفه پژوهشگاه به مناسبت سالروز بزرگداشت مقام علمی شیخ شهاب الدین سهروردی
شیخ شهاب‌الدین سهروردی معروف به شیخ اشراق، از بزرگ‌ترین حکمای اسلامی است که همانند ستاره‌ای پر فروغ در آسمان دانش ایران درخشید و به قلب‌های دوست‌داران حکمت روشنی بخشید و حکمت مشارقه و فلسفۀ اشراق را تأسیس کرد که یکی از تحولات عظیم فلسفه در تمام دوران است. ایشان معرفت و محبت را دو پایۀ نردبان وصول به عالم عشق و واصل به این عالم را منتهاى علماى راسخ و حکماى متألّه می‌داند که به سخنی از ایشان در این زمینه اشاره می‌شود:
محبت هنگامی که به غایت رسد، آن را عشق خوانند: «العشق محبّه مفرطه». عشق خاص‌تر از محبّت است؛ زیرا هر عشقى محبّت است، اما هر محبتى عشق نیست، و محبّت خاص‌تر از معرفت است؛ زیرا هر محبتى معرفت است، اما هر معرفتى محبت نیست.
دو چیز متقابل از معرفت تولّد یابد که آن را محبّت و عداوت خوانند؛ زیرا معرفت یا به چیزی است مناسب و ملایم جسمانى یا روحانى که آن را خیر محض و کمال مطلق خوانند و نفس انسان، طالب آن است و خواهان رساندن خود به آنجا و تحصیل کمال است، و یا به چیزى است که نه ملایم و نه مناسب جسمانى یا روحانى است که آن را شرّ محض و نقص مطلق خوانند و نفس انسان، دائما از آنجا مى‌گریزد.
از اوّل محبت و از دوم عداوت خیزد. پس اوّل پایه معرفت است و دوّم پایه محبت و سوّم پایه عشق است، و تا از معرفت و محبت دو پایۀ نردبان ساخته نشود، به عالم عشق نمی‌توان رسید که بالاى همه است، و معنای «خطوطین و قد وصلت» این است، و همچنان‌که عالم عشق، منتهاى عالم معرفت و محبّت است، واصل آن، منتهاى علماى راسخ و حکماى متألّه است و از اینجا گفته‌اند: «عشق هیچ آفریده را نبود / عاشقى جز رسیده را نبود».
