- در مورد ویژگی‌های دانشنامه علوم قرآن برای خوانندگان توضیحاتی ارائه فرمایید.
دانشنامه علوم قرآن که توسط پژوهشکده دانشنامه نگاری پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تولید می شود، گستره نگاشته‌ای موضوع محور است که تبیین درست و گره‌گشایی علمی و دفاع از رویکرد و اندیشه شیعه در موضوعات مرتبط با قرآن، فهم و تفسیر وارتباط قرآن با حوزه‌های علوم و فرهنگ را مد نظر قرار داده است.
بسیاری از بزرگان و اندیشمندان در اهمیت این دانشنامه مطالب ارزنده‌ای بیان فرمودند، علاوه بر این، آنچه به نظر می‌رسد در مورد این دانشنامه برجسته است، مواردی همچون داشتن ساختار منطقی و اتخاذ روشی هوشمندانه در دفاع از دیدگاه و مذهب اهل بیت(ع) و پاسخ به شبهات است. - علت پرداختن به مباحث حول القرآن در دانشنامه قرآن‌شناسی در عصر حاضر چیست؟
در این باره می‌توان به چند نکته اشاره کرد. نکته نخست آنکه، هرچند از قرون گذشته آثاری از اندیشمندان پیرامون علوم قرآن وجود دارد، اما تاکنون این آثار به روزرسانی نشده و کتابی که در ساختار منطقی و به صورت جامع در بردارنده همه مسائل مهم از یک سو و پاسخگو به شبهات پدیده آمده تا عصر حاضر باشد ارائه نشده است.
دلیل دوم را باید در ارتباط مباحث برون قرآنی با مباحث درون قرآنی جستجو کرد؛ بسیاری از مباحث حول القرآن به عنوان پیش فرض و اصول موضوعه برای پژوهش‌های بعدی در استنباط معارف و درون قرآنی است، فهم و کشف نظام‌های مختلف علوم اجتماعی و دینی و تربیتی، اقتصادی، سیاسی از قرآن همه متفرع بر آن است که حجیت، اصالت و سلامت قرآن از جهات گوناگون از یکسو و امکان فهم و استنباط روشمند از قرآن، کارآمدی آنها و مسائل مربوط به ان از سوی دیگر ثابت شده باشد.
از این روست که بسیاری از دشمنان اسلام با هدف ناکارآمد نشان دادن قرآن تمام همت خویش را پیرامون مسائل حول القران و نظامات درون قرآنی متمرکز کرده‌اند. بخش عمده‌ای از آثار و پژوهش‌های مستشرقان پیرامون قران نیز با همین رویکرد سامان یافته است، بنابراین تبیین و بررسی دقیق مسائل حول القرآن و پاسخ به شبهات مطرح شده نقش بسیار مهمی در اثبات کارامدی استنباط نظام‌های مورد نیاز از قرآن دارد. - دانشنامه علوم قرآنی چگونه به پژوهش‌های خاورشناسان توجه داشته و به شبهات آنان پاسخ گفته است؟
در این دانشنامه تلاش شده با توجه به ابعاد پژوهش‌های خاورشناسان با ارائه مهمترین موضوعات در مداخل در یک ساختار منطقی، روشنگری در ابعاد گوناگون صورت گرفته و نیز در مواردی به صورت خاص مطالب مطرح شده در دانشنامه‌های قرآن لایدن و راتلج بررسی و پاسخ‌های آن ارائه گردد، خوب است در اینجا به دامنه قرآن‌پژوهی آکادمیک عرب در عصر پساروشنگری اشاره‌ای داشته باشیم.
پژوهش‌های قرآنی غرب در قرن ۱۹ میلادی عمدتاً در محورهای ذیل انجام شده است:
تاریخگذاری قرآن و ترتیب سوره‌ها، منشأ قرآن، یکپارچگی و انسجام متن قرآنی، کاوش برای یافتن نقش سنت در طراحی چارچوب درونی و بیرونی در فرایند تاریخی نزول قران.
در مورد محورهای قرآن‌پژوهی در قرن بیستم می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
جنبه‌های زبان‌شناختی و بیانی قرآن، قرائات مختلف، ریشه‌شناسی کلمات، واژگان دخیل، زبان گفتاری و نوشتاری قرآن، مفاهیم و اصطلاحاتی قرآنی، معناشناسی، ترتیب سوره‌ها و تاریخگذاری، انسجام قرآن، حروف مقطعه، خاستگاه منشأ قرآن، مباحث تأثیرپذیری قرآن از کتب پیشین یا فرهنگ رسانه، مردم‌شناسی، دین‌شناسی.
با این توضیح مختصر می‌توان به گستردگی و اهمیت اثر تولید شده یعنی دانشنامه علوم قرآنی پی برد.
در دانشنامه علوم قرآن سعی شده با تقسیم مباحث در یک نظم منطقی در جلدهای مختلف به شکل صحیحی دیدگاه امامیه در موضوعات مختلف ارائه شود تا خوانندگان و پژوهشگران با مطالعه آنها از پیش به اشتباهات پژوهش‌های خاورشناسان پی برده و پاسخ‌های شبهات مطرح شده آنها را دریافت نمایند.
به این منظور موضوعات مربوط به قرآن‌شناخت در دو جلد اول و دوم؛ تاریخ تفسیر روش‌ها، رویکردها و سبک‌ها، در تفسیر در جلد سوم؛ مبانی و منطق فهم قرآن و انواع تفسیر و فهم و دریافت از قرآن و شرایط آنها؛ در جلد چهارم؛ ارتباط قرآن با فرهنگ و ادبیات و علوم مختلف انسانی و اسلامی در جلد پنجم ارائه شده است. - به صورت خاص می‌توانید به موضوعات و منطق حاکم بر آنها در جلد سوم دانشنامه قرآن‌شناسی که تازه انتشار یافته‌اند اشاره کنید.
در جلد سوم دانشنامه ۲۰ مقاله درباره تاریخ، تفسیر، روش‌ها، رویکردها و سبک‌ها ارائه شده است. شش مقاله نخست به تاریخ تفسیر اختصاص دارد که عبارتند از تفسیر پیامبر(ص)، تفسیر صحابه، تفسیر اهل بیت(ع)، تفسیر تابعین، تفسیر در عهد تدوین و تفسیر در دوران معاصر؛ ده مقاله به انواع روش‌های تفاسیر در اتکای منابع نقلی و غیرنقلی و آسیب‌های مرتبط با آنها پرداخته است و در چهار مقاله بعدی بررسی انواع سبک‌ها، و رویکردهای تفسیری مد نظر بوده است. - در صورت امکان درباره فرایند تدوین جلد سوم توضیحاتی ارائه فرمایید.
در ادامه تولید دانشنامه قرآن پس از دو جلد نخست درباره قرآن‌شناخت، جلد سوم با محوریت تاریخ تفسیر، روش‌ها و رویکردها با ۲۰ مقاله در دستور کار پژوهشکده دانشنامه‌نگاری دینی قرار گرفت، فرایندی که برای هر یک از جلدهای داشنامه قرآن‌شناسی و از جمله جلد سوم در نظر گرفته شده، دارای بیش از سی مرحله عملیات علمی و فنی است از مدخل‌گزینی، تهیه فرم‌های اجمالی معرفی مدخل و طرحنامه، آماده‌سازی پرونده‌های علمی تا دریافت مقالات و ارزیابی و اصلاح و تکمیل، کنترل مصادر، ویرایش ادبی و آماده‌سازی برای انتشار.
برای آنکه به میزان حجم کار انجام شده بهتر پی ببریم به این نکته اشاره می‌شود که از نظر اتفان علمی و محتوایی برای ارزیابی مقالات جلد سوم در مجموع حدود ۶۰ جلسه در گروه‌های علمی و شورای عالی دانشنامه برگزار شده که در مرحله نهایی، مقالات سطر به سطر از جهت محتوایی و ساختاری مورد بررسی قرار گرفت. به توفیق الهی جلد سوم با حجم ۱۶۴ هزار کلمه در ۶۱۰ صفحه به زیور طبع آراسته شده و در اختیار پژوهشگران و فرهیختگان قرار گرفته است. - در پایان به مجموعه همکاران و محققین که در جلد سوم با دانشنامه همکاری داشته‌اند اشاره بفرمایید.
جلد سوم دانشنامه علوم قران با همکاری ۱۳ نویسنده و ۳۴ نفر از مدیران، اعضای شورای علمی گروه‌ها و شورای عالی دانشنامه، ارزیابان، ویراستاران و ۱۲ نفر از همکاران پشتیبانی علمی تهیه شده است.
