به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، همزمان با سی و یکمین سالگرد ارتحال ملکوتی حضرت امام خمینی(ره) خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، گفتگوی تفصیلی با حجت الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، استاد فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی داشته است که بخش اول آن تقدیم مخاطبان گرامی میشود:
با توجه به شاخصه‌های اصلی مکتب و اندیشه امام خمینی(ره) چرا نگاههای فردی، پازلی و گزینشی به اندیشه و عملکرد ایشان نمیتواند بیانگر مکتب جامع و منظومهای ایشان باشد؟
ابتدا ارتحال حضرت امام را تسلیت عرض می نمایم و قیام پانزده خرداد را گرامی می داریم؛ همچنین سالگرد انتصاب رهبری را تبریک عرض می‌نمایم؛ اولین نکتهای که به نظرم در معرفی اندیشههای حضرت امام باید توجه کرد، این که امام از یک منظومه فکری و از یک مکتبی برخوردار است، کما اینکه در سخنرانی سال ۱۳۹۵ بحث اصلی حضرت آقا در مورد منظومه فکری حضرت امام(ره) بود.
کتاب بنده نیز با موضوع منظومه امام و رهبری، سال ۱۳۹۰ به اتمام رسید، اما چاپ آن کمی طول کشید؛ در مکتب حضرت امام گوهری به نام توحید وجود دارد؛ در واقع ایشان مرکز و خورشید این منظومه است و توحید امام، توحید عرفانی است اما نباید توحید عرفانی را فردی و معنوی معنا کنیم که گویا به دنیا و مسائل اجتماعی و مسائل مادی توجه ندارد؛ بلکه آن عرفانی که اسفار چهارگانه را دارد سیر من الخلق الی الحق، سیر من الحق الی الحق (که سیر در صفات الهی است)، سیر من الحق الی الخلق من الحق و سیر من الخلق الی الخلق بالحق یعنی هم دنیوی، اخروی، مادی، الهی و… دارد.
بر اساس این اصل توحید، اصل دیگری در نظام فکری امام مطرح می شود با نام اصل ولایت که انشعابی از توحید است و بعد نوبت به اصل عبودیت و بندگی می رسد که انسان در هر عرصه ای که می خواهد فعالیت کند باید خدا را بندگی کند؛ بعد از اصل بندگی، نظامات اجتماعی امام مطرح می شود نظام سیاسی، نظام اقتصادی، فرهنگی، علمی، امنیتی و دفاعی که همگی انشعاب یافته پارادایمی هستند که از توحید شروع شد و به عبادت انجامید.
این نظامات اجتماعی که مبتنی بر توحید ولایت و عبادت است چه اهدافی را دنبال می کند؟ اهدافی که در مکتب فکری امام(ره) است استقلال، آزادی، عدالت پیشرفت و تمدن است که شاخص های اصلی اهداف هستند که البته همه با هم جمع شوند حیات طیبه می شوند؛ همان گونه که امام میفرمودند: تمام فقه جواهری فقه الحکومه است، فقه تدبیر شؤون زندگی از گهواره تا گور است؛ اما این فقه سنتی جواهری باید مسأله های امروز را پاسخ دهد.
همان بحث امتداد اجتماعی که حضرت آقا تأکید فرمودند؟
بله، همین مسأله را حضرت امام نیز دارند؛ اگر کسی خواست از امام سخن بگوید باید از مکتب امام و منظومه فکری امام بگوید؛ لذا اینهایی که مثلا در نظام سیاسی امام بحث ولایت فقیه را نمی بینند و بحث مردم سالاری را می بینند، این نگاه، نگاه گزینشی است یا برعکس عده ای فقط بعد ولایت فقیه امام را می بینند، اما بعد مردم سالاری را نمی بینند.
امام فرمودند جمهوری اسلامی نه یک کلمه کم و نه یک کلمه زیاد، به تعبیر رهبر معظم انقلاب این دو ساحت یک حقیقت هستند دو چیز جدای کنار هم نیستند؛ جمهوریت در دل اسلامیت و اسلامیت در دل جمهوریت یک حقیقت را بیان می کند، لذا کسانی که از فقه پویا سخن می گویند و فقه سنتی را کنار میزنند، اینها کلام امام را تحریف کرده اند.
امام معتقد به فقه پویای مبتنی بر فقه جواهری و سنتی است، همین اجتهاد متعارف که بارها فرمودند یا کسانی که از مردم سالاری امام سخن می گویند اما بعد ولایت مداری را نادیده می گیرند اینان کلام امام را تحریف می کنند.
برخی تلاش می کنند امام راحل را در چارچوب نظریههای غربی و پست مدرن تفسیر کنند؛ آیا مکتب امام و اندیشه سیاسی ایشان در این قالبها میگنجد؟
حالا با توجه به توضیحاتی که عرض کردم شخصیت امام از نظر فکری و اندیشه ای نسبت به غرب مدرن یک شخصیت انتقادی است و نقد به غرب مدرن دارد به استکبار، هنر و سینمای مدرن و … نقد دارد؛ قرن بیستم به اعتقاد غربی ها به قرن خشونت معروف است؛ چراکه جنگ جهانی اول و دوم واقع شد و جنگ آمریکا علیه ژاپن سپس جنگ علیه ویتنام و درگیری هایی که امریکا در خاورمیانه و افغانستان شروع کرد که تا اکنون هنوز ادامه دارد؛ امام می فرمودند: این رفتارها دستاورد همین دنیای مدرن است، اما آیا می توان نتیجه گرفت که نگاه امام(ره) نگاه پست مدرن بود؟
قطعا غلط است، چراکه دیدگاه امام به غرب مبتنی بر حکمت متعالیه است که رئالیسم معرفتی را قبول دارد و پست مدرن ها معتقد به رئالیسم معرفتی نیستند، معیاری برای شناخت قائل نیستند معتقدند معیار فرازمینه ای وجود ندارد و معیارها معیار متکثر زمینی است لذا پلورالیزم معرفتی را قائل هستند.
امام اصلا قائل به پلورالیزم معرفتی نیست، بلکه رئالیسم معرفتی را قائل است؛ رئالیزم معرفتی حضرت امام یعنی مخالفت با پست مدرن؛ بنابراین مغالطه است که یک وجه اشتراک بین مکتب امام و پست مدرن ببینیم و بعد بگوییم، امام پست مدرن است، بلکه قیاس معالفارق است و در واقع مغالطه است، وقتی کسی پست مدرن می شود که نگاه اومانیستی و سوبژکتیویستی او پست مدرن باشد نگاه باشد و ایده الیسم معرفتی و پلورالیزم معرفتی را بپذیرد.
امام اینها را قبول نداشت، امام به جای اومانیزم اصل توحید معرفتی را قائل بود؛ سوبژکتیویته و ابژکتیویته غرب را قبول نداشت، نه اصالت فاعل شناسه انسانی غرب را قبول داشت و نه اصالت انسانی شرق را قبول داشت.
امام رئالیسم معرفتی مبتنی بر معقولات اولی و معقولات ثانیه و بدیهیات را قبول داشت که دستگاه معرفت شناسی دیگری است که نه با مدرنیزم و نه با پست مدرن هماهنگ است و جالب است که پست مدرنیزم ها عمدتا رئالیست معرفتی هستند، پس اینجا امام رئالیسم معرفتی را قبول دارد؛ بنابراین نباید بگوییم امام طرفدار مدرنیزم است چراکه مغالطه است و یک وجه شبه کافی نیست، بلکه مجموعه مکتب امام با ایسمی به نام مدرنیست یا پست مدرنیسم باید بسنجیم، لذا قطعا امام پست مدرن نبود، نگاه انتقادی به غرب مدرن داشت و آسیب ها و آفت های غرب مدرن را قبول داشت.
بنابراین امام را نباید پست مدرن معرفی کرد همانطور که امام را نباید طرفدار فقه پویای نافی فقه سنتی دانست همانطور که امام را نباید طرفدار مردم سالاری دانست که از ولایت مداری خارج شده است. مردم سالاری و ولایت مداری در هم تنیده هستند جمهوریت و اسلامیت در هم تنیده هستند؛ بله، قطعا مردم در نظام فکری و منظومه فکری امام جایگاه ویژه ای دارند در مکتب حضرت آقا نیز همین گونه است؛ زیرا ادامه مکتب امام است.
حضرت آقا مردم سالاری دینی را در عرصه سیاست قبول دارد، در عرصه اقتصاد هم قبول دارد و در اقتصاد مقاومتی می گوید اقتصاد را در دست توده مردم دهید، نه مافیا و رانت خواران و مفسدین اقتصادی؛ امام نیز همین افکار را دارد و در کتاب منظومه فکری امام و رهبری به تمامی این نکات اشاره شده است.
در زمینه کشاورزی تاکید امام به خودکفایی است و می فرمود کشاورزی را به مردم بسپارید و شما مدیریت کنید که از زمین‌ها درست استفاده شود، بذر و کود در داخل کشور تولید شود، ولی یک عده مافیای اقتصادی نمی گذارند؛ اکنون ما در مورد کود صد در صد وابسته ایم در بذر دانش بنیان ها توانستند مقداری از این وابستگی را کمتر کنند که تمام اینها را در منظومه فکری امام مشاهده می کنیم، امام معتقد است که تمام اینها را مردم باید انجام دهند، جایگاه مردم در منظومه فکری امام جایگاه مهمی است، قطعا امام جنبشهای مردمی را می پذیرد و جنبش های مردمی نقد عملکردهای غلط را انجام دهد.
شما بارها دیده اید که امام در نقد دولتمردانی که در فساد و انحراف هستند طوری حرف می زند که ممکن است گفته شود که حرف های رسانههای معاند است؛ اما امام وقتی از کارگزاران سالم سخن می گوید، برای این است که اگر نظام گرفتار کارگزار ناسالم شد مردم را حذف می نمایند و قدرت در دست چند درصد انسان های فاسد می افتد.
فیلم خروج را زمانی که دیدم برخی می گفتند این فیلم نظام را زیر سؤال می برد؛ اما واقعا لذت بردم؛ زیرا این فیلم نشان می دهد که می توان علیه مدیران نالایق خروج کرد و در عین حال حامی نظام بود و برای دفاع از نظام باید علیه مدیران فاسد خروج کرد.
فیلم خروج پیامدهای زیادی داشت تا چه زمانی می خواهیم از عملکرد ناصواب مدیران سکوت کنیم؛ وقتی مدیران سایپا در جایی فساد مرتکب می شوند و باعث ایجاد نا امنی در کشور می شوند نباید سکوت کرد. پیامی در این خصوص نوشتم که در فضای مجازی هم منتشر شد، تاکید داشتم که شما عاملان و سلاطین مافیای اقتصادی را باید دستگیر نمایید و اعدام نمایید چرا باید ساختار خودرو فساد ساز باشد؟ بلافاصله برخی می گویند حضرت آقا فرمود که فساد سیستمی نداریم!
آقا فرمودند که نظام به ما هو نظام فاسد نیست؛ اما نفرمودند ساختار سیستمی فاسد نداریم، انسان های فاسد در ساختارها نداریم؛ در پیامی که به مجلس دادند فرمودند که نمایندگان عدالت را تحقق بخشند و حتی اگر امام اکنون زنده بودند مهمترین دغدغه ایشان عدالت بود؛ الان در حوزه آموزش و پرورش بی عدالتی حاکم است و بخشی از این بی عدالتی ها در دست مافیای آموزش و پرورشی است که حتی بخشی از آنها خود را رهبران اصولگرایی می دانند هم در رهبران اصولگرایی و هم در رهبران اصلاح طلب؛ بی عدالتی آموزشی در کشور در حال شکل گیری است و مرتب به سمت آموزشکده های خصوصی و مدارس دولتی روز به روز ضعیف تر و نحیف تر می شود تا دانش آموزان بی سواد تربیت کنند که این بی عدالتی است.
آقای حداد عادل در زمانی که ریاست مجلس را برعهده داشتند در آخرین مصوبه خواست که از اینها مالیات هم نگیرند یعنی از مافیای آموزشی مالیات نگیرند اینها همگی بی عدالتی است؛ علت این همه کثرت بانکها برای چیست هر چه شعب بانک ها بیشتر شود، آمار فساد بالاتر می رود و کنترل ناپذیر است.
امروز مهم ترین دغدغه بحث عدالت است و این عدالت باید مطالبه عمومی مردم باشد؛ تا کی برخی از روحانیت ما باید اهل محافظه کاری باشند، من نمی خواهم خدمات مسؤولان خادم را نادیده بگیرم، به هر حال انسان باید شکر انسان های خادم را باید بر عهده داشته باشد، اما در کنار تشکر نقد و بیان اشکالات و رفع آن النصیحه لائمه المسلمین کار علما و بزرگان حوزه است؛ البته بزرگان و علمای حوزه و مراجع تقلید کارهای بزرگی انجام داده اند؛ خیلی از این بیمارستان ها و درمانگاه ها با رهبری مراجع و علما برای خدمت به محرومیت ساخته شده اما ساختارهایی که فساد ساز است نیز باید گفته شود.
حضرت آقا در بیانیه گام دوم فرمودند بحث عدالت و مبارزه با فساد در واقع لازم و ملزوم هم هستند و بسیاری از این فسادها در برخی ساختارها آمده است در ساختار دارو، سلامت و …باید بررسی شود چرا یک عده باید مافیای دارو باشند و بیش از همه خود پزشکان باید آسیب ببینند قشر پزشکان خدوم زجر بکشند از اینکه داروی بیماران در اختیار مافیای دارو است.
به نظرم مهم ترین نکته ای که اگر امام زنده بودند عدالت بود آن هم عدالت ساختاری بود، اگر می خواهیم در مورد امام سخن بگوییم باید مراقب باشیم و مکتب امام را به خوبی بشناسیم نمی شود از امام دم زد، ولی استکبار ستیز نبود، ولو یک نسبت سببی و نسبی با امام هم داشته باشیم؛ هر کسی که در مکتب امام تنفس می کند و خود را در مکتب امام می‌داند باید استکبارستیز باشد باید عقلانیت اسلامی را بپذیرد.
امام می فرمودند من با سینما مخالف نیستم، بلکه با فحشا مخالفم، سینما را باید اسلامی کرد، صدا و سیما را باید اسلامی کرد، تا انسان ساز باشد؛ پس امام را باید در مکتب امام شناخت و اولویت تفکر امام هم بر اساس نظام فکری امام تشخیص داد؛ لذا اینهایی که بخشی از کلام امام را می گیرند و بخشی را رها می کنند گرفتار تحریف هستند
در بحث عقلانیت که اشاره داشتید تفاوت عقلانیت امام و انقلابی با عقلانیت سکولار و لیبرالی را تبیین کنید؛ چگونه معیار سود و زیان در این دو متفاوت است؟
اولین بحث این است که ما تفکر امام که مبتنی بر توحید و عقلانیت اسلامی است را متوجه شویم بعد هم ببینیم کارکرد جریان انقلابی امام کارکرد داشته یا خیر؟
تفکر امام مدیریت جهادی بود، پس از گذشته چهار دهه ببینیم مدیریت جهادی در جهاد سازندگی جواب داد یا در وزارت جهاد کشاورزی که ضعیف ترین و ناکارآمد ترین وزارتخانه در کشور است؛ نتیجه راه اندازی سپاه و نهضت سواد آموزی را دیدیم، توجه به محرومیت را دیدیم، تقسیم امکانات کشور نسبتا عادلانه تقسیم شد که در بیانیه گام دوم هم دیدیم؛ اما از یک زمانی متوقف شد.
چرا برخی از مناطق خوزستان یا سیستان و بلوچستان در اوج فقر و فلاکت به سر میبرند؟ چون جریان انقلابی و مدیریت جهادی کنار رفت استانداری که سالها در استان مدیریت می کند، بعد از این همه سر و صداها مدیران خود را جمع می کند و جلسه می گذارد؛ در کنار همین منطقه محروم چاههای نفت وجود دارد، حتی یک نگهبان هم وجود ندارد، چون امنیت دارد و امنیت چاه نفت را همین مردم روستا حفظ کرده‌اند و آب شیرین را برای پالایشگاه، اما برای این روستا آب شیرین را نکشیده اند؛ به خدا قسم باید با این تساهل مدیریت مدیران برخورد شود.
تمامی این افراد از نظر حقوقی مجرم هستند و بارها و بارها از صندوق توسعه کشور برای این کارها پول در نظر گرفته شده، اما مشخص نیست در چه جایی خرج شده است، جریان انقلابی امام مدیریت جهادی بود و به خوبی هم جواب داد و در ساخت موشک و بحث هسته ای جواب داد، حتی در قصه کرونا جواب داد.
تمامی پزشکان و پرستاران و شخص وزیر مدیریت جهادی کردند چون بسیار کار کردند ما در این بیماری رتبه دوم را داشتیم و کلی کار صورت گرفت و خود وزیر به صراحت اذعان داشت که تنها کسی که در بحث کرونا مدافع و پشتیبان ما بود شخص حضرت آقا بود.
لذا هر جا مدیریت جهادی داشتیم جواب گرفتیم اینها همگی دستاورد انقلاب است و باید مراقب باشیم زمانی که می گوییم انقلابی یعنی عقلانیت، یعنی کارشناسی و علمی برخی می گویند حوزه یا انقلابی است یا علمی است.
حوزه علمیه انقلابی است، آنهایی که دم از حوزه انقلابی میزنند و به دماء ثلاثه میپردازند، انقلابی نیستند؛ آنهایی که حوزه انقلابی می گویند و علمی نمی گویند، فقط به دنبال شعار هستند، شعاری که عقبه آن عقلانیت و فقه نظام ساز نیست، هر دو غلط است؛ امام به دنبال حوزه علمیه انقلابی بود و این را کاملا میتوان از مکتب حضرت امام استفاده کرد.
با توجه به این که برخی در دانشگاه تلاش میکنند ولایت فقیه و مکتب جامع امام راحل را غیرعلمی و خارج از فلسفه قلمداد کنند و ناکارآمدی مدیران غربزده را به مکتب امام نسبت دهند؛ برای انتقال صحیح و جامع چارچوبهای فکری انقلاب و امام خمینی(ره) به نسلهای بعد چه راهکاری دارید؟
یکی از راهکارهای آن توجه به بسیج اساتید است؛ چرا که در شان بسیج اساتید نیست که لباس نظامی بر تن کند و اسلحه به دست بگیرد و حضرت آقا نیز چنین چیزی نمیخواهد، بلکه از بسیج حوزه و دانشگاه نظریه پردازی میخواهد، نظریه مدیریت جهادی جواب داد یا خیر؟ این را در کتب درسی بیاورید و نمونه های آن را ذکر کنید؛ نظریه فرهنگی هابرماس، گیدنز و.. گفته میشود، اما نظریه فرهنگی حضرت آقا و امام گفته نمیشود.
ابتدا باید اساتید این مسأله را عالمانه در کتب درسی قرار دهند کرسی های علمی برگزار کنند و بدانند در این مسائل هم بحث هایی وجود دارد انقلاب اسلامی ایران اثر گذاشت و پیام امام در حرکت سریع پست مدرن تاثیر گذاشت در حالی که امام پست مدرن نبود.
یعنی امام عملا نشان داد که غرب چه پدیده فسادی را ایجاد کرده هر چند که دستاوردهای مثبتی هم داشته که امام فرمود ما با اینها مخالفتی نداریم، علم خوب و ارزشمند را استفاده میکنیم؛ لذا امام غرب گزین انتقادی بود با استکبار غرب ستیزه می کرد، اما با علم نافع غرب ستیزه نمیکرد، در کتاب اربعین میفرماید واجب است این علوم را باید مسلمانان فرا بگیرند و در توسعه علم نیز باید نقش داشته باشند
به نظرم این مباحث باید درکتب درسی قرار گیرد و مدون شود؛ خیلی از مدیریت های جهادی دوران دفاع مقدس گفته نشده و حضرت آقا در این زمینه تأکید کردند و تأکیدی نیز به سردار محسن رضائی در این زمینه داشتند، یعنی دستاوردهای های نظامی به دیسیپلین و دانش نظامی تبدیل و تمامی اینها تدریس شود و در کتب درسی دنیا تدریس شود.
یکی از دانشجویان دکتری تربیت مدرس رساله خود را با موضوع “پرستاری حکیمانه” انتخاب کرده بود؛ هر چند که دانشگاه موضع سلبی درباره این موضوع داشتند و بعد که دفاع کرد و با نمره عالی قبول شد مقالات زیادی در isi منتشر کرد و راحت پذیرفتند و چاپ کردند و هم برخی از دپارتمانهای آمریکا او را دعوت کردند و سه ماه در آمریکا در دانشگاه های مختلف این بحث را ارائه کرد.
ما اگر بخواهیم مقاله در مورد کانت و دکارت بنویسیم هیچ مجله ای چاپ نمی کند؛ به هرحال آنها بهتر از ما می دانند که اندیشمندان چه گفته اما اگر ناظر به نیاز های امروز صحبت کنیم پذیرا هستند.
بارها در گفت و گوهایی که با افراد از کشورهای مختلف داشته ام بارها مشاهده کرده ام هرگاه در مورد موضوعات عدالت، عقلانیت و موضوعات این چنینی از منظر امیرالمومنین عدالت را توضیح دادیم به وجد می آمدند بارها و بارها در کشورهای مختلف مانند اتریش، فیلیپی، واتیکان و سوئیس نهج البلاغه را به زبان های انگلیسی و فرانسه همراه داشتم و فایل نهج البلاغه را در اختیار این دوستان قرار می دادم، اما وقتی عدالت را از منظر کانت و دکارت صحبت می کردیم خسته کننده و کسالت آور می شد چرا که آنها دوست دارند بدانند از منظر اسلامی چه نظریاتی در این زمینه وجود دارد.
امام این نگاه جدید را به دنیا باز کرد امام یک اسلام عقلانی انقلابی کارآمد را به دنیا نشان داد، اینکه می بینید سیاه پوستان را کتک می زنند و راهپیمایی می کنند و عکس حاج قاسم سلیمانی به دست دارند خیلی پیام بزرگی است عقبه آن یک جریان و یک عقلانیت است.
