ساحات مرزبانی سایبری
نوشتاری از دکتر احسان کیان خواه
دکتری مدیریت راهبردی فضای سایبر و عضو شورای علمی مرکز مطالعات فضای مجازی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
سایبر نیز سرزمین و عالم نوین زیست انسانی است که عصری متمایز از سایر اعصار گذشته بر انسان‌ها را در حال شکل دادن است. لزوم شکل‌گیری مرز سایبری و مرزبانی سایبری بدیهی و عقلانی است (مرزبانی سایبری خبرگزاری فارس، ۱۸/۱۰/۱۳۹۸)، اما مرزبانی سایبری دارای ساحاتی و سطوحی متمایز است.
وقتی کاربر به اینترنت متصل می‌شود، در مکان فیزیکی حضور خود اگر شروع به اکتشاف (Exploring) در وب جهانی کند، عملاً داده‌های منتسب به کاربر از مرز سایبرْ فیزیکی کشور عبور می‌کند. لذا نیاز به شکل‌گیری اولین ساحت مرزبانی سایبر است که «مرزبانی سایبری داده» است. مرزبانی سایبری داده به بازرسی داده‌های واردشده و خارج‌شده، مقاصد و اهداف این ارتباط و مسیر انتقال توجه می‌کند. این بازرسی از حیث حفظ داده‌های حریم خصوصی کاربر، داده‌های حریم ملی کشور و اهداف و اغراض مقصد انتقال و سیر داده‌هاست. از آنجایی این داده‌ها می‌تواند در تحلیل داده عظیم بکار گرفته شود و منجر به مهندسی فکر، اندیشه‌ها و انگیزه‌ها شود هرگونه ورود و خروج نیازمند بازرسی، هویت سنجی و صحه‌گذاری است. مسئله این ساحت، مقابله با شکل‌گیری داده عظیم کاربران کشور و تحلیل آن در خارج از مرزهاست.
با شروع تعامل کاربر با سرویس‌ها و سامانه‌ها و تعمیق این تعامل و روزمره و آن به آن شدن تعامل، نوعی زیست در فضای سایبر شکل می‌گیرد که هویت نوینی برای کاربر این فضا شکل می‌دهد. هویت شکل یافته برای کاربر اگر مبتنی بر سرویس‌های خارج از الگوی مبتنی بر «بینش و منش و کنش» بومی او باشد، عملاً مرزهای هویتی کشور را تحت و شعاع قرار می‌دهد. بر این اساس دومین ساحت مرزبانی سایبر شکل یافته که «ساحت مرزبانی سایبری هویت» است. مرزبانی هویت سایبری به مرزبانی هویت اقتصادی، هویت فرهنگی، هویت سیاسی، هویت سرزمینی و هویت بندگی قابل انقسام است. در حکومت‌های مردم پایه همانند کشور ما حفظ، تعالی و پایداری حکومت به هویت مردمان کشور وابسته است. آفت جوامع غیر مدرن «خودْ‌دیگرْ‌انگاری تودرتو» است. چه این‌که فرد در جامعه‌ای با جغرافیای خاصی زیست فیزیکی دارد اما به‌صورت مجاز گون در جامعه‌ای بافاصله‌ی صدها کیلومتر آن‌طرف‌تر زیست می‌کند و «من»های مجازی جایگزین «من»های حقیقی شده و سلطه‌ی نوینی را برای جوامع صاحب قدرت نرم اغواگر پدید می‌آورد. ساحت مرزبانی هویت سایبری، کلیدی‌تر از ساحت مرزبانی داده‌ای سایبر است، زیر مرزبانی در ساحت داده، در گذرگاه ملی و برای خدمات و سرویس‌های خارج از کشور شکل می‌گیرد، اما هویتِ سایبریِ وابسته، ممکن است با سرویس و خدمات درون مرز سرزمینی که در مراکز داده‌ی کشور است، شکل بگیرد.
ساحت سوم مرزبانی سایبر، ساحت مرزبانیِ سایبریِ حکمرانی است. این ساحت مرزبانی ناظر به معماری، توپولوژی، امنیت و قدرت سایبری است. در عالم نوپدید سایبر، همه‌چیز در حال امتزاج و اندماج در فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی است. ازاین‌جهت حکمرانی سایبر موضوعی کلیدی است. حال پاسداشت و مرزبانی حکمرانی سایبر موضوعی کلیدی و حیاتی برای حال و آینده کشور است. مرزبانی سایبری حکمرانی به مرزبانی معماری و تجهیزات ارتباطی و مرزبانی پروتکل اینترنت تقسیم می‌شود. در مسیریابی شبکه مدیریت جداول مسیریابی، مدیریت سرورهای DNS، مدیریت IPهای تخصیصی و مدیریت روش و الگوریتم مسیریابی تجهیزات نقش کلیدی دارند. میزان وابستگی هریک از موارد فوق به خارج از مرزها تهاجم علیه مرز سایبری حکمرانی است. وابستگی به مدیریت اینترنت آیکان، شماره‌های IP و سرورهای DNS جهانی ترسیمی از عدم کنترل صحیح مرز سایبری حکمرانی است.
از طرفی مرز نیازمند مرزبان است. مرزبان سایبری دارای دو ویژگی کلیدی است. اولین ویژگی مرزبان، نداشتن منافع اقتصادی از میزان گذر از مرز سایبری است. به‌طور مثال شرکت ارتباطات زیرساخت که ذی‌نفع اصلی کسب درآمد از فروش پهنای باند بین‌المللی است و به‌طورمعمول توسعه اینترنت و به‌ویژه سرویس‌های بین‌المللی خواست وزارت ارتباطات است، نمی‌تواند در مورد حفظ منافع ملی نظر بدهد. دومین ویژگی، نداشتن حساسیت سیاسی و جناحی است. برخی دستگاه‌ها باوجود مسئولیت ملی و با توجه به وابستگی به دولت‌ها، ممکن است درجایی منافع ملی را فدای موضع‌گیری‌های سیاسی کنند. به‌زعم نگارنده وظیفه‌ی مرزبانی هریک از ساحت‌های فوق بر عهده‌ی نهادی در کشور بایستی قرار گیرد. از طرفی هر ساحت مرزبانی دارای دو شأن سیاست‌گذاری و اجرایی است. ازآنجایی‌که شأن سیاست‌گذاری کلان از وظایف رهبری است شوراهای عالی سه‌گانه سیاست‌گذار و ناظر هر ساحت مرزبانی می‌توانند باشند. بر این اساس در «ساحت مرزبانی سایبری داده» مناسب است شأن سیاست‌گذاری و نظارت با شورای عالی امنیت ملی و مرزبان سایبری داده، نیروهای مسلح باشند. در «ساحت مرزبانی سایبری هویت» مناسب است شأن سیاست‌گذاری و نظارت با شورای عالی انقلاب فرهنگی باشد و مرزبانی بر اساس اقسام این ساحت بر عهده‌ی سازمان تبلیغات اسلامی، وزارت ارشاد و سایر مجموعه‌های حاکمیتی قابل‌واگذاری است. در «ساحت مرزبانی سایبری حکمرانی» مناسب است شأن سیاست‌گذاری و نظارت با شورای عالی فضای مجازی و مرزبان مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات باشد.
«عالم نوپدید سایبر» در حال شکل‌گیری، توسعه و نفوذ در همه ابعاد و ساختارهای «عالم عادت شده» است. مرزبانی سایبر گام اول شکل‌دهی به ساخت درونی سایبری و تشکیل سرزمین (Territory) سایبری است. سرزمین سایبری مشخص‌کننده منافع ملی سایبری است که امکان شکل‌دهی به قدرت سایبری درون‌زا و برون‌گرا را میسر می‌سازد.
