به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در ادامه سلسله گفتگوهای علمی با مدیران گروه‌های پژوهشکده های پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به سراغ حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدباقر پورامینی مدیر گروه کلام پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه رفتیم تا از کم و کیف فعالیت‌های گذشته و آتی این گروه علمی باخبر شویم. متن این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
- اهم برنامه ها و اهداف گروه کلام در سال ۱۳۹۸ کدامند؟
گروه کلام پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی از نخستین گروه شکل گرفته در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی است که بیش از بیست سال از تاسیس آن می گذرد و آثار متعددی را تولید و منتشر نموده است. گروه کلام پنج هدف محوری دارد و برنامه‌های کلی آن ذیل این اهداف تنظیم و اجراء می‌گردد:
- بازپژوهی کلام اسلامی و بازنگری تحلیل آثار و آراء متکلمان بزرگ مسلمان.
- تبیین و تنسیق عقاید اسلامی به زبان زمان.
- اهتمام در جهت تعمیق و ایجاد پویایی و بالندگی در کلام و دین‌پژوهی اسلامی با توجه به نظرها و نیازهای جدید.
- پاسخگویی به شبهات القایی در قلمرو عقاید و کلام اسلامی.
- نقد مکاتب و دیدگاه‌های معارض.
چه تحقیقاتی در گروه در دست اجرا ست؟
گروه آثاری متعددی را از اعضای هیئت علمی و حتی محققان غیر عضو در حال انجام دارد که امید است در اثربخشی و جامعیت، مورد توجه اهل نظر و مخاطبان فرهیخته قرار گیرد ؛ تحقیقات جاری گروه عبارتند از «نقد و بررسی تحویل‌گرایی در الاهیات معاصر» ، «نقد داروینیسم ؛ پیامدهای فلسفی و کلامی» ؛ «نقد و بررسی رویکردهای دین‌شناسی علمی عطف به کارکردهای دین»؛ «برآیند مبانی کلامی در علوم انسانی اسلامی» ؛ «تبیین و نقد تأثیر ناواقع‌گرایی معرفتی بر الهیات معاصر»؛ «اسلام و بودیسم ؛ نقد و بررسی مقایسه‌ای با تمرکز بر نقد معنویت گرایی»؛ «توحید عبادی در مکتب سلفی»؛ «نقد معرفت شناختی و اصولی فهم سلف»؛ «ذات مند بودن و فطرت مندی انسان»؛ «باز خوانی تاریخی ـ فکری کلام شیعه در عصر حضور»؛ «بررسی اندیشه‌های کلامی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای»؛ «نقد مکتب تفکیک بر اساس روایات و احادیث»؛ «آفاق عصمت؛ تأملی در شبهات عصمت و گستره آن»؛ «جایگاه مباحث کلامی در الگوی پیشرفت»؛ «پاسخ به شبهات سروش در مورد تشیع و امامت» و «فرایند شکل گیری باور دینی، عوامل تقویت و تضعیف آن در قرآن کریم».
- چه نشست‌های علمی را در سال جاری گروه برگزار کرده است و در آینده نیز چه نشست‌هایی برای برگزاری توسط گروه تدارک دیده شده است؟
در سال جاری «کرسی علمی- ترویجی گذر از ذاتمندی ارسطویی به فطرتمندی قرآنی» با ارائه حجت‌الاسلام و المسلمین آقای سهرابی‌فر برگزار شد. همچنین کرسی علمی ترویجی دیگری نیز با عنوان «بررسی انتقادی گوهر و صدف دین از منظر شبستری» توسط حجت‌الاسلام کاشی ارائه گردید. در ادامه چهار کرسی دیگر نیز پیش بینی شده است که مقدمات آن در حال انجام است.
آیا برنامه‌ای برای برگزاری نشست‌های مشترک با مراکز پژوهشی دیگر در نظر گرفته‌اید؟
درسال جاری کرسی علمی– ترویجی کلام وجودی با ارائه آقای دکتر عباس زاده به صورت مشترک با قطب فلسفه دین اسلامی برپا شد که در ادامه نیز چند نشست مشترک نیز پیش‌بینی شده است که می‌توانم به کرسی « جایگاه مباحث کلام در الگوی پیشرفت» و کرسی «فطرت و بنیادهای معرفت شناختی علوم انسانی» اشاره کنم.
- شما چه راهکاری برای شناسایی و نفوذ بیشتر آثار گروه مربوطه در بین مخاطبین خود، اندیشه‌اید؟ رونمایی آثار با حضور مولفین در کانون‌های علمی؛ گفتگو با صاحبان اثر در تشریح تفصیلی آثار ؛ برگزاری جلسه نقد کتاب در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه می توان در معرفی بیشتر آثار منتشره موثر باشد.
در انتها، مهمترین دغدغه شما به عنوان مدیر گروه کلام چیست؟
یکی از وظایف اصلی کسانی که دغدغه‌مند توسعه و عینی سازی دانش کلام هستند ، تلاش در تبیین ، اثبات و دفاع از باورهای اعتقادی در مسائل اجتماعی است. زیرا توحید اجتماعی ضلع مهمی از بعثت انبیاء است و تعلیمات آنان در راستای «شناختن خدا و نزدیکی به سمت او» و «برقرارى عدل و قسط در جامعه بشرى» است . آیت‌الله مطهری معتقد است پیامبران از نظر هدف، دو مقصد مستقل داشتهاند؛ یکى از این دو مقصد به زندگى اخروى و سعادت اخروى بشر مربوط است (توحید نظرى و توحید عملى فردى)، و دیگرى به سعادت دنیوى او (توحید اجتماعى). پیامبران از آن نظر که در اندیشه سعادت دنیوى بشر بودهاند، به توحید اجتماعى پرداخته‌اند و از آن جهت که مىخواستهاند سعادت اخروى بشر را تأمین کنند، به توحید نظرى و توحید عملى فردى که صرفا روحى و ذهنى است، پرداخته‌اند. استاد از این نکته نیز یاد می‌کند که توحید نظرى و توحید عملى فردى مقدّمه لازم توحید اجتماعى است و خداوند معرفت خود و پرستش خود را فرض کرده است تا توحید اجتماعى محقّق گردد. از این رو این شهید بزرگوار یکی از مبدعان کلام اجتماعی در دوره معاصر است
اغلب متکلمان اسلامی، از زمان خواجه نصیر‌الدین طوسی، در کنار اثبات وجود خدا، بررسی صفات الهی، اثبات توحید، ضرورت بعثت انبیاء و معاد، به صورت ضمنی، به برخی از مباحث اجتماعی دین بخصوص در ضمن موضوع افعال الهی پرداخته‌اند. در پنجاه سال اخیر نیز محوری‌ترین امتداد اجتماعی مباحث کلام را نیز شاهد بوده‌ایم، به عنوان نمونه در آثار علامه طباطبایی، آیت‌الله خامنه‌ای و آیت‌الله مصباح یزدی مسائل اجتماعی متعددی از منظر یک متکلم شیعی مطرح شده است که قابل بسط و توسعه و تکمیل و افزودن است مباحثی چون حیات اجتماعی، سعادت اجتماعی، سنت اجتماعی، عدالت اجتماعی ، دگرگونی‌های اجتماعی، روابط اجتماعی، آزادی اجتماعی، جامعه توحیدی، نهادهای اجتماعی، تعادل، بحران و انقلاب اجتماعی و حتی موضوع آسیب‌های اجتماعی ، از مباحثی است که در عینی سازی دانش کلام موثر واقع شده است .
از این رو یکی از دغدغه‌های شورای علمی گروه کلام پژوهشگاه ورود به موضوع «امتداد دانش کلام در جامعه» بوده است و در سال جاری مصوب کرد که مقدمات برگزاری سلسله نشست‌های علمی ذیل این عنوان برگزار شود و به مباحث عینی، اجتماعی و کاربردی کلام پرداخته شود، تا پس از مسئله‌یابی و موضع‌شناسی بیشتر ، این مساله با دقت و تانی و عمق بیشتری دنبال شود.
