به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت الاسلام قاسم ترخان مدیر گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی پژوهشگاه در گفتگو با سایت شبستان در مورد زندگانی امام جواد(ع) و آنچه که ما امروز می توانیم از آن حضرت(ع) در موضوع جود و سخا الگو بگیریم، تقدیم حضورتان می‌شود:
علت شهرت امام جواد(ع) به داشتن خصایلی نظیر کرامت و جود و سخا چیست؟ به هرحال سایر اهل بیت(ع) نیز این ویژگی را داشتن اما چرا ایشان به این صفات شهره شده اند؟
می دانیم که همه اهل بیت(ع) نور واحد هستند به این معنا که همه ویژگی هایی که در یک امام هست در دیگری نیز وجود دارد و اگر این خصایل نبود اصلا امام نمی شدند اما گاهی شرایطی پیش می آید و برخی ویژگی ها در زندگی یک امام ظهور و بروز بیشتری پیدا می کند. برای مثال اگر امامی از علم لدنی بهره مند نباشد اصلا امام تلقی نمی شود، اما در طول زمان شرایطی ایجاد می شود که این علم برای یک امام ظهور و بروز بیشتری پیدا کرده و او فرصت پیدا می کند که آن ویژگی خود را بیشتر بروز دهد، مثلا امام باقر(ع) که به شکافنده علوم شهرت یافت.
در این میان پرسش پیش می آید که مگر امامان دیگر عالم نبودند؟ پاسخ آن است که چرا بودند اما شرایط بیرونی برای مثال برای امام باقر(ع) فراهم شد تا حضرت(ع) آن علمی را که در یک امام نهفته است، بروز بیشتری بدهد، درباره امام جواد(ع) نیز دقیقا همین مسئله صادق است، البته از زندگی امام جواد(ع) اطلاعات چندانی نداریم چون شرایط سیاسی آن زمان به شدت دچار خفقان بود و از سوی دیگر حضرت(ع) سن زیادی نداشتند که دوره های مختلف زندگی شان ثبت شود اما مسلم است که شرایطی که در دوره امام جواد(ع) پدید آمد شرایطی بود که این ویژگی امامت یعنی جود و بخشش در سیره حضرت(ع) بروز بیشتری یافت از این جهت برخی معتقدند که این لقب جواد به این جهت است که بخشش و احساس امام فراوان بود.
بر اساس روایتی، امام رضا(ع) از خراسان برای فرزند خود نامه نوشتند. این روایت مضمونی این چنینی دارد که عده ای از اصحاب امام جواد(ع) از بس که فقرا درب منزل حضرت برای دریافت کمک و هدیه تجمع می کردند، اصرار داشتند که امام جواد(ع) را از در فرعی خانه خارج کنند تا ایشان با افراد کمتری مواجه شود. در این روایت امام رضا(ع) نامه به امام جواد(ع) می نویسد و سفارش می کند که سخن این یاران را گوش ندهید و از درب اصلی رفت و آمد کنید و همراه خودتان مقداری سکه طلا و نقره داشته باشید و هر کسی را که با شما برخورد کرد ناامید نکنید. البته به امام جواد(ع) سفارش کردند که بستگان نزدیک را در اولویت قرار دهید.
این روایت این حکایت از آن دارد که در واقع این ویژگی در این امام ظهور و بروز بیشتری داشته و امام معروف به جواد شده است.
امروز چگونه می توانیم در شرایطی که از همه نظر تحریم هستیم، سبک و سیره ای چون امام جواد(ع) را داشته باشیم و در عین تنگنا هم سخاوت اخلاقی و هم سخاوت رفتاری را در زندگی اعمال کنیم؟
من با توجه به آیات قرآن و زندگی اهل بیت(ع) به شخصه اعتقاد دارم که در هر شرایطی باید به فقرا یاری رساند. کمک نکردن به فقرا یک بحث اش مالی است چون انفاق فقط بحث مال نیست. ممکن است شخصی توان غیرمالی داشته باشد و از آن طریق می تواند به رفع نیاز نیازمندان کمک کند، در زمان جنگ عده ای امکان کمک به جبهه و جنگ را نداشتند اما در دیگر ابعاد کمک می کردند، بنابراین کمک کردن اختصاص به مال ندارد و ابعاد دیگری هم دارد. نکته دیگر اینکه مشکل کمک نکردن به نیازمندان، بیش از آنکه مالی باشد مشکل اعتقادی است. مشکل باور است.
به نظر من باید معتقد باشیم که کمک های اندک ما نیز تاثیر گذار است، بسیاری از مردم می ترسند که اگر کمک کنند خودشان دچار مشکل مالی بیشتری شوند در حالی که چنین نیست، از آن طرف هم عده ای کمک نمی کنند و اتفاقا ثروتمند هم هستند اما اعتقادی به این ندارند که باید به افراد نیازمند کمک کرد.
قرآن اساسا می خواهد این مشکلات در باورها را حل کند. برای مثال خداوند در قرآن می فرماید: «مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا کَثِیرَهً وَاللَّهُ یَقْبِضُ وَیَبْسُطُ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ» (کیست آن کس که به [بندگان] خدا وام نیکویى دهد تا [خدا] آن را براى او چند برابر بیفزاید و خداست که [در معیشت بندگان] تنگى و گشایش پدید مى آورد و به سوى او بازگردانده مى شوید).
این آیه بدان معناست که فقرا در اموال تو حقی دارند، یعنی اگر بدون کمک به فقرا گذران زندگی کردی در واقعا مال با اینکه برای خودت است اما تصرفت غاصبانه است. نکته دیگر اینکه فرد تصور می کند که اگر به دیگران کمک کند از اموالش کم می شود در حالی که چنین نیست. خداوند در آیه ۲۶۱ سوره مبارکه بقره می فرماید: «مَثَلُ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّهٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی کُلِّ سُنْبُلَهٍ مِائَهُ حَبَّهٍ وَاللَّهُ یُضَاعِفُ لِمَنْ یَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ» (مَثَل (صدقات) کسانى که اموال خود را در راه خدا انفاق مى کنند همانند دانه اى است که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه اى صد دانه باشد؛ و خداوند براى هر کس که بخواهد (آن را) چند برابر مى کند، و خداوند گشایشگر داناست). مطابق این آیه کمک و صدقه به نیازمندان مال را چندبرابر می کند.
از سوی دیگر این صدقه دادن، تطهیر جان است. خداوند در آیه ۱۰۳ سوره توبه می فرماید: «خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَهً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَکِّیهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلَاتَکَ سَکَنٌ لَهُمْ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ» (از اموال آنان صدقه اى بگیر تا به وسیله آن پاک و پاکیزه شان سازى و برایشان دعا کن زیرا دعاى تو براى آنان آرامشى است و خدا شنواى داناست).
بنابراین با صدقه دادن نه تنها مال انسان زیاد می شود بلکه از سوی دیگر خود انسان از رذایل اخلاقی دور خواهد شد.
همچنین انسان با کمک به نیازمندان خودش هم رشد می کند. خداوند در آیه ۷ سوره مبارکه ابراهیم می فرماید: «وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکُمْ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَلَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ» (و آنگاه که پروردگارتان اعلام کرد که اگر واقعا سپاسگزارى کنید [نعمت] شما را افزون خواهم کرد و اگر ناسپاسى نمایید قطعا عذاب من سخت خواهد بود).
فارغ از این مسایل که عنوان شد، باید توجه کنیم که انفاق کردن یک مساله انسانی است. نیت امام جواد(ع) هرگز این نبود که با کمک کردن به فقرا به اموال خود اضافه کند بلکه حضرت(ع) وجه انسانی مساله را مد نظر قرار می دادند.
یکی دیگر از مسایلی که در مورد امام جواد(ع) مطرح می شود، بحث علم آن حضرت(ع) است. در آن شرایط پیچیده و تحت خفقان سیاسی، امام(ع) چگونه توانستند علم را در جامعه گسترش دهند؟
امام جواد(ع) به جز آنکه گشاده دست بودند و به مردم کمک می کردند، الگوی آزاداندیشی نیز بودند، مقام معظم رهبری تعبیر زیبایی در مورد امام جواد(ع) دارند و می فرمایند: اولین کسی که به طور علنی بحث آزاد را بنیان گذاری کرد امام جواد(ع) بود که در محضر مامون عباسی با علما و داعیه داران علم در مورد دقیق ترین مسایل صحبت کرد. بحث آزاد، میراث اسلامی است و حضرت جوادالائمه(ع) به بهترین شکل از این میراث صیانت کردند. این درس مهمی است که اگر ما به دنبال پیشرفت هستیم باید اجازه آزاداندیشی و طرح ایده ها را به دیگران بدهیم.
