به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، بیست و یکمین پیش نشست همایش ملی نقش انقلاب اسلامی در تاسیس و توسعه علوم انسانی با موضوع ”سیر تحول اخلاق خانواده پس از انقلاب اسلامی” با ارائه حجت الاسلام محمدرضا جباران سه‌شنبه ۱۱ دی ماه جاری در پژوهشگاه دفتر قم برگزار شد.
محمدرضا جباران عضو هیات علمی گروه اخلاق پژوهشکده نظام های اسلامی در ابتدای این نشست با تعریف اخلاق خانواده گفت: اخلاق خانواده حوزه‌ای مطالعاتی است که ضمن ارائه الگو برای رفتارهای ارتباطى درون خانوادگی می‌تواند از توانایی‌های اخلاق کاربردی در حل تعارض‌های اخلاقی درون‌خانوادگی استفاده کند.از آنجا که این حوزه تمحض از شاخه های اخلاق کاربردی است که بناست با رویکرد اسلامی به حل چالش‌ها و تعارض‌های اخلاقی بپردازد، می‌توان اخلاق اسلامی و اخلاق کاربردی را به مثابه دو پایه تحقق آن تلقی کرد.
وی اخلاق خانواده را به مثابه یک دانش تلقی کرد و گفت: در سنت علمی ما مسلمانان دانش اخلاق به اندازه سایر علوم مورد توجه دانشیان قرار نگرفته و در حد استحقاق خود تنقیح و تهذیب نشده و به رشته تحریر درنیامده است. قابل شمارش بودن کتب اخلاق در میان مؤلفات اسلامی شاهد این مدعاست. و به همین دلیل نیز دانش اخلاق هرگز به صورت آکادمیک مطرح نشده است.
جباران با گلایه از وضعیت اخلاق کاربردی در جامعه علمی کشور افزود: اخلاق کاربردی مولود غرب و محصول شرایط جدید جهان معاصر ماست. اولین نمود آن در قالب یک دانش شناخته شده در دهه هفتاد قرن بیستم یعنی کم‌تر از پنجاه سال پیش، اتفاق افتاده است. به همین دلیل ابعاد مختلف این رشته از دانش اخلاق در زادگاه خود هنوز مورد اختلاف و گفتگوست. از جمله اینکه این دانش هنوز به یک تعریف و تلقی همگانی و اجماعی نرسیده و تعاریف زیادی از آن ارائه می‌شود «که طیفی از تعاریف محدود تا وسیع را تشکیل می‌دهند.
عضو هیات علمی پژوهشگاه همچنین گفت: در گستره اخلاق کاربردی هنوز اختلاف هست برخی آن را اعم از اخلاق حرفه‌ای می‌دانند و معتقدند اخلاق حرفه‌ای بخشی از قلمرو اخلاق کاربردی را اشغال کرده در حالی که گروهی دیگر معتقدند قلمرو این دو عنوان به کلی متباین و متفاوت است. دانشمندان برای تحقیق در اخلاق کاربردی روش‌های متفاوتی را پیشنهاد می‌کنند برخی روش قیاسی یا اصول‌گرایی را ترجیح می دهند، برخی قرینه‌گرایی یا استدلال مبتنی بر مورد را و گروه سومی روش موازنه متفکرانه را و می‌دانیم که این روش‌ها به نتایج متفاوتی منتهی می‌شوند.
وی افزود: در مسئله اتکای اخلاق کاربردی بر نظریه اخلاقی اختلاف نظر وجود دارد بسیاری از متخصصان اخلاقی ادعا می‌کنند که اخلاق کاربردی را بدون نظریه دنبال می‌کنند؛ چون «معتقدند احکام اخلاقی با توجه به خصوصیت موارد تولید می‌شوند نه با فرایندی قیاسی» این در حالی است که گروه مقابل این‌ها معتقدند استدلال‌های اخلاقی لزوما قیاسی‌اند و بر این اصل مبتنی‌اند که به ازای هر مسئله اخلاقی یک تصمیم درست وجود دارد که از یک فرایند قیاسی حاصل می‌شود.
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه مطالعات اخلاق خانواده با رویکرد کاربردی، در مجموعه ادبیات علمی ما شکل نگرفته است، ادامه داد: پس از انقلاب اسلامی ما با دو پدیده نوظهور مواجه شدیم که شرایط ملتهب سال‌های اولیه که تحمیل جنگ بر کشور بر التهاب آن افزود فرصت استفاده از این دو پدیده را به ما ندادند: نخست اشتیاق و آمادگی مردم برای بازگشت به تعالیم اسلامی و اصلاح روابط خانوادگی، دوم ارائه تعریف جدیدی از هویت و شخصیت زن مسلمان و نقشهای فردی و اجتماعی او توسط امام خمینی(ره) این دو پدیده موجب شد حوزه مسائل زنان و خانواده در کشور تحول چشمگیری پیدا کند، سوم هجوم مدرنیته به زندگی خانوادگی و تأثیر آن بر افکار و سبک زندگی مردم این پدیده موجب پیچیدگی شرایط شد.
وی در پایان افزود: به همین دلیل تصمیم سازان و برنامه‌ریزان دریافتند که در برابر شرایط پیچیده‌ای قرار گرفته و چاره‌اندیشی برای معضلات و مدیریت خانواده در این شرایط به نیروی زیادی محتاج است و بر توصیف‌های دقیق و راه‌گشای متفکران و صاحبظران وضعیت موجود متوقف است. به همین دلیل وضعیت خانواده و دانش معطوف به زن و خانواده در کشور که نزدیک به دو دهه تغییر چشمگیری نکرده بود، مورد توجه اهل قلم، صاحب‌نظران و سیاست‌گذاران قرار گرفته با اشکال و ابزار مختلف به آن پرداختند. در ضمن این تغییرات دانش اخلاق خانواده نیز دستخوش تحول و تغییر شد.
