به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به یمن ۲۳ سال دوران نبوت پیامبر اکرم (ص)، مجموعه ارزشمند «از نگاه نبوی(ص)»، در قالب ۲۳ دفتر سعی دارد تا موضوعات متنوعی را در عرصه‌های اعتقادی، معرفتی، عرفانی، اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی،ادبی، حقوقی، سیاسی و… از نظرگاه نبی مکرم اسلام(ص) برای مخاطب جوان مورد بررسی قرار دهد. این مجموعه به صورت مشترک توسط مرکز پژوهش‌های جوان وابسته به پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و نشر معارف، منتشر و راهی بازار شده است. سیمای انسان از نگاه نبوی(ص) عنوان سومین جلد از این مجموعه و به قلم حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حیدر همتی است. از این رو با ایشان گفت‌وگویی ترتیب دادیم که در ادامه خواهید خواند.
ضرورت شناخت انسان که در این کتاب به آن پرداخته اید چیست؟
بسم الله الرحمن الرحیم؛ هر نوع برنامه ریزی برای نوع انسان اعم از برنامه ریزی اقتصادی و خانوادگی، حقوقی و سیاسی، در گرو شناخت ابعاد وجودی او، آغاز و انجامش، هدف از خلقت و موقعیت خاص او در جهان هستی است؛ لذا شناخت انسان امری ضروری می‌نماید. گزاره‌های دینی تأکید زیادی بر شناخت نفس انسانی داشته‌اند؛ به گونه‌ای که فهم فلسفه بسیاری از احکام و اعتقادات و اخلاقیات دین مبتنی بر شناخت نفس انسانی است. انسان با شناخت ظرفیت وجودی خود بهره خود را از عالم هستی می‌برد و جایگاه حقیقی خود را در برابر خدا، جامعه و خود می‌شناسد؛ پس هر گونه سهل انگاری و کج فهمی در شناخت انسان موجب جا به جایی در نقش او خواهد شد.
در این کتاب به چه سوالاتی پاسخ داده می‌شود؟
این که ساختار وجودی انسان چیست؟ آیا انسان موجودی جسمانی است یا از بعد دیگری نیز برخوردار است؟ انسان چگونه پیدا شده و از چه چیزی خلق شده است؟ از کجا آمده و به کجا می رود؟ فلسفه آفرینش او چیست؟ ارزش و مقام انسان چیست؟ آیا انسان بر موجودات دیگر برتری دارد؟ صفات و عوامل رشد انسان چیست؟ موانع رشد انسان کدام است؟ و… سوالات اصلی تشکیل دهنده این کتاب است.
پیامبر اکرم(ص) نسبت به انسان چه دیدگاهی دارند؟
شناخت انسان و معرفت نفس مقدمه خداشناسی است. رسول گرامی اسلام می‌فرمایند: «من عرف نفسه فقد عرف نفسه» هرکس هر اندازه خود را بشناسد؛ خداوند و اسماء و صفات او را خواهد شناخت. شخصی، بر پیامبر (ص) وارد شد و گفت: «یا رسول الله(ص) کیف الطریق الی معرفه الحق فقال(ص): «معرفه النفس». یا رسول الله راه رسیدن به شناخت خداوند متعال چیست؟ حضرت در جواب فرمودند: شناخت نفس. بی شک شناخت انسان مستلزم شناخت ارزش انسانی و دوري از هلاكت است. حضرت رسول می‌فرمایند: هلاک نخواهد شد کسی که قدر و ارزش خود را شناخت.
دستاوردهای پژوهشی که دراین کتاب به آنها اشاره می‌شود چیست؟
در این کتاب گفته می شود که در قرآن کریم و هم چنین سخنان حضرت رسول(ص) انسان موجودی سراسر فقر و نیاز معرفی شده که وجودش عین ربط به خداست. بر این اساس آدمی ذاتا فقیر است یعنی چنین نیست که ذاتی داشته باشد و فقر صفت ذات او باشد، بلکه حقیقت ذات و گوهر هستی اش در برابر خدای حمید فقر است. از حضرت رسول (ص) که همواره در پیشگاه حق خاضع و خاشع و ذاکر و شاکر بود پرسیدند: خضوع شما برای چیست؟ فرمود که من به قدری ضعیفم که هرگز نمی دانم این پلک های چشمم را که باز است آیا می توانم ببندم و بمیرم یا با چشم باز می میرم؟ فاصله بر هم گذاشتن پلک ها یک زمان ناچیزی است با این حال خیلی ها با چشم باز می میرند. از لوازم فقر و ضعف انسان این است که پیامبر اسلام از قول خداوند متعال خطاب به انسان می فرماید: خداوند می‌خواهد بارتان را سبک گرداند انسان ناتوان آفریده شده است.
از لوازم مختار بودن انسان، متغیر و غیرقابل پیش‌بینی بودن همواره در حال انتخاب و تغییر بودن است؛ این موضوع در این کتاب چگونه مورد پردازش قرار می‌گیرد؟
از مسایل اساسی انسان شناسی آزادی و اختیار انسان است بررسی ابعاد گوناگون آزادی بشر از جمله مسایلی است که در شناسایی و ارزیابی هر مکتب و سیستم عقیدتی باید سخت مورد توجه قرار گیرد در کتاب تاریخ بغداد به نقل از عبدالله بن عاص پیامبر خدا فرموده اند: در روز رستاخیز هیچ چیز نزد خداوند گرامی تر از فرزند آدم نیست، گفته شد: ای پیامبر خدا حتي فرشتگان؟ فرمود: حتی فرشتگان آنها مجبورند آنها به مانند خورشید و ماه‌اند. درنگاه نبوي انسان موجودی است سیال غیر قابل پیش بینی و تا آخرین لحظه مرگ او نمی توان گفت سعادت مند یا بدبخت است. حضرت رسول می فرمایند: کسی از شما کار بهشتیان را انجام می‌دهد تا آن جا که میان او و بهشت ذراعی بیش نماند ولی سرنوشت بر او چیره شود و کار جهنمیان کند و به جهنم رود و نیز کسی کار جهنمان کند تا آن جا که میان او و جهنم ذراع بیش نباشد ولی سرنوشت بر او چیره شود و کار بهشتیان کند و بهشت رود.
