به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، هفتاد و سومین شماره فصلنامه علمی پژوهشی ذهن با ارایه مقالات زیر منتشر گردید:
معناشناسی لوحِ محفوظ درقرآن/علیرضا فخاری، فرزاد دهقانی و علی شریفی
چکیده:
یکی از واژگانی که در حوزه معنایی کتابت در قرآن قرار میگیرد، لوح محفوظ است. واژه«لوح محفوظ» یک مفهوم بنیادین بوده و به این شکل تنها یکبار در قرآن آمده و همین امر سبب به وجودآمدن اختلاف نظرها درباره ماهیت این واژه از دیرباز میان قرآن‌پژوهان بوده است. واژه‌شناسان در بررسی معنای لوح از تورات، قرآن و منابع عصر نزول استفاده کرده و معانی الواح موسی، تخته‌های کشتی و هر چیزی را که بتوان بر روی آن نوشت، بیان کرده‌اند. پژوهش حاضر با روش معناشناسی همزمانی، میدان معنایی لوح محفوظ را تبیین کرده است.
تأملی در نسبت هرمنوتیک فلسفی گادامر و علوم طبیعی/ علیرضا منجمی
چکیده:
در مورد موضع گادامر درباره علوم طبیعی چند انتقادجدی صورت گرفته است. نخست آنکه برداشت او از علوم طبیعی پوزیتویستی است. دوم آنکه تصویری که از علم ارائه می‌کند،کاریکاتورگونه است وبه کار امروز ما نمی‌آید و سوم آنکه گادامر به سرشت هرمنوتیکی علوم طبیعی بی‌توجهی کرده است.
در این مقاله نویسنده میکوشد با مدّاقّه در مجموعۀ آثار گادامر بازسازی‌ای از نگاه گادامر به علوم طبیعی به دست دهد. پس در گام نخست به رویکرد گادامر به علوم طبیعی درباره شکاف زیست جهان و جهان علمی می‌پردازد.
اثبات عالم خارج از دیدگاه علامه طباطبایی/ علیرضا قائمینیا، اسلام رجبی و علیرضا صانعی
چکیده:
اثبات عالم خارج یا به عبارتی عالمی مستقل از مدرِک، از مسائل اساسی، پرماجرا و جریان‌ساز در عالم تفکر بوده است و تأثیرات مهمی نیز در زندگی اجتماعی بشر داشته است. جریان‌هایی همچون سوفیسم، ایدئالیسم و گونه‌های مختلف شکاکیت و جریان‌های کوچک برآمده از آنها، برخاسته از نوع واکنش اندیشمندان با این مسئله بوده است. این تعامل – در موارد بسیاری – وابسته به موضع معرفت شناختی آنها دارد؛ بدین معنا که با انکار یا پذیرش برخی از راه‌های معرفت، عالم خارج نیز قلمرو متفاوتی خواهد داشت. اینکه واقعیتی مستقل از ذهن انجام پذیرد و در صورت تحقق، مادی یا غیرمادی و یا ذهنی یا فراتر از ذهن باشد، در تعیین قلمرو عالم خارج نقشی اساسی دارد. انکار یا فروکاستن واقعیت به امور ذهنی و همینگونه عادت روان‌شناختی که موجب شکاکیت می‌شود، پاسخی منطقی و استوار نیاز دارد. ازاین‌رو در این نوشتار، نگارنده بنا دارد، دیدگاه علامه طباطبایی را در این زمینه بررسی کند.
ملاک اعتبار گزاره‌های قرآن کریم با تأکید بر گزاره‌های سیاسی قرآن/محمد عابدی
چکیده:
دربارۀ اعتبار گزاره‌های قرآن کریم، به ویژه گزاره‌های سیاسی آن، دو مسئله ثبوتی و اثباتی مطرح است: آیا این گزاره‌ها معتبرند و ارزش معرفتی دارند؟ در صورت معتبربودن، آیا سنجه‌هایی برای شناخت ارزش معرفتی‌شان داریم؟ موضوع مقاله بحث ثبوتی «ملاک اعتبار و قابلیت صدق» این گزاره است و بحث اثباتی مبتنی بر آن پاسخ می‌یابد. در این مقاله نخست ملاک اعتبار گزاره‌های گفته شده معرفی می‌شود، سپس به این پرسش، پاسخ داده می‌شود آیا این گزاره‌ها، واقع‌نمایی و واقع‌مندی دارند؟ آنگاه برای اینکه روشن شود هم‌خوانی معارف سیاسی‌قرآن با واقع چه میزان است.
رابطه نفس و بدن از دیدگاه ارسطو و ابن‌سینا با تأکید بر نفس نباتی و حیوانی/ حسین زمانی‌ها
چکیده:
بر اساس تفسیر رایج، تفاوت اصلی ابن‌سینا با ارسطو بر سر چیستی و حقیقت نفس ناطقۀ انسانی است؛ اما دربارۀ نفس نباتی و حیوانی میان ایندو اختلاف نظر آشکاری وجود ندارد؛ چه اینکه هر دو، نفس نباتی و حیوانی را از سنخ صورت منطبع در ماده می‌دانند. ما در این نوشتار می‌کوشیم تا با توجه به مبانی متافیزیکی ایشان و تفسیر خاصی که هر یک از این دو فیلسوف از رابطۀ ماده و صورت ارائه میدهند، نشان دهیم، حتی دربارۀ رابطۀ نفس نباتی و حیوانی با بدن نیز میان این دو اختلاف نظر آشکاری وجود دارد. ارسطو صورت – و به تبع آن – نفس را نه جوهر به معنای شیء، بلکه اصل یا ساختاری می‌داند که بر اساس آن ماده به عنوان یک شیء خاص مد نظر است.
نقش استعاره مفهومی در فهم آیات با تطبیق استعاره «زندگی تجارت است»/امیر بنی‌عصار
چکیده:
استعاره مفهومی یکی از نظریه‌های معناشناختی است که با آسان‌سازی درک مفاهیم فرامادی، دستیابی به فرایند مفهوم‌سازی یک متن را هدف قرار داده است. قرآن کریم متنی الهی و در بر دارندۀ تعبیرهای حکیمانه برای انتقال به مخاطب است. این تعابیر به‌گونه‌ای است که با کمک استعاره مفهومی، میتوان تاحدودی، برخی مفهوم‌سازی های قرآن را کشف کرد. در گستره کاربست استعاری قرآن، چنین مینُماید که استعاره «زندگی تجارت است»، الگوی مناسبی برای به تصویرکشیدن حقیقت زندگی انسان و نقش تسهیل کننده و زمینه ساز استعاره در فهم معانی پیچیده قرآن است. نگاشت از حوزه مبدأ به حوزه مقصد چارچوب اصلی پژوهش حاضر را تشکیل داده و این فرض را مطرح کرده که سود و زیان حقیقی زندگی، بسته به ارتباط با باری تعالی است. فرجام انسان‌ها در تجارت زندگی و تقسیم شان به سه گروه مؤمن، کافر و منافق و نسبت سود و زیان هر یک، از مواردی است که نگارنده به آنها دست یازیده است.
زیبایی‌شناسی در اندیشه اسلامی با تأکید بر حقیقت، معیار و منشأ/ محمدرضا جباران
چکیده:
درک صحیح زیبایی یکی از پایه‌های کمال معنوی انسان و زیبایی‌شناسی از مؤثرترین سامانه‌های ادراکی او در رویارویی با جهان خارج است. باور صحیح درباره حقیقت عقلانی و معیارهای درست زیبایی می‌تواند ما را با خاستگاه آن در هستی آشنا و نظام اخلاقی انسان را اصلاح کند. به همین دلیل گفتمان مدرن میکوشد زیبایی را از حوزه عقل به حیطه نفس بکشاند و تا حد تابعی از حواس و تجارب زیستی انسان بکاهد. این مقاله در صدد است از یک سو با تعیین کمال وجودی به عنوان معیار درست برای تشخیص زیبایی در برابر معیار تناسب که برساخته ارسطو و پیروان اوست، و از سویی دیگر، معیارهایی چون میل، عادت، لذت و منفعت که نظریه استناد زیبایی به نفس انسان را موجب شده‌اند، رابطه این‌همانی زیبایی و وجود را اثبات کرده، از این رهگذر ثابت کند که سرچشمه زیبایی ذات اقدس الهی است که خود، جمال مطلق است.
ارزیابی دیدگاه‌های رایج در مسئلۀ «ذهن – بدن» در دو مسئله «هویت معرفت» و «ارتباط ذهن و بدن»/ حسین مطلبی کربکندی
چکیده:
مسئلۀ«ذهن–بدن»که در حوزه فلسفی اسلامی و فیلسوفان قدیمی غربی به شکل «نفس–بدن» مطرح شده است، از دیرباز یکی از مسائل محوری در فلسفه، به ویژه در میان فیلسوفان ذهن متأخر بوده است. در این میان، دو مسئله «هویت معرفت» و «نحوه ارتباط ذهن و بدن» را میتوان از بنیادی‌ترین و محوری‌ترین چالش‌ها درباره دیدگاه‌های گوناگون طرح شده درباره مسئله ذهن-بدن دانست. این پژوهش برآن است که دیدگاه‌های مختلف رایج در مقوله ذهن-بدن را در رویارویی با این دو چالش بنیادین بیازماید. بدین منظور و در گام نخست، یازده دیدگاه را که در حکم دیدگاه‌های رایج در دو حوزه فلسفی اسلامی و غربی هستند، معرفی‌کرده، سپس هر یک از این دیدگاه‌ها را با دو چالش اساسی معهود، یعنی «ارائۀ تحلیل مناسب از هویت معرفت» و «توجیه مناسب از نحوه ارتباط ذهن و بدن»،رو به رو ساخته و پاسخ هر دیدگاه را به این مسائل بنیادین آورده و این پاسخ‌ها را داوری کرده‌است. در پایان – و با تحلیل دستاورد این مقایسه – چنین نتیجه گیری می‌شود که تنها دیدگاه خاص حکمت متعالیه از رویارویی با این دومسئله سربلند بیرون می‌آید.
علاقمندان می‌توانند جهت تکمیل اطلاعات و تهیه این فصلنامه به وبگاه فصلنامه علمی پژوهشی ذهن و یا پایگاه اینترنتی سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی مراجعه نمایند.
