حمایت از دولت در ادبیات حکمرانی رهبر انقلاب
نوشتاری از حجتالاسلام و المسلمین محمد ملکزاده، عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده در خبرگزاری تسنیم؛
یکی از توصیههای مهم رهبر معظم انقلاب اسلامی در سخنرانی تلویزیونی اخیر خود با مردم ایران «حمایت از رئیسجمهور محترم و دولت خدمتگزار» بود. این توصیه در شرایطی مطرح میشود که فضای سیاسی کشور با ترکیبی از مطالبات اقتصادی، انتقادات جدی کارشناسی در مسائل فرهنگی و سیاست خارجی، در کنار فشارها و بحرانهای محیط منطقهای روبهروست. همین وضعیت پرسشهایی را درباره چرایی این تأکید و کارکردهای امنیتی و اجتماعی حمایت از دولت به ویژه در شرایط موجود برانگیخته است؛ در خصوص چرایی و فلسفه حمایت رهبر معظم انقلاب از دولت با وجود تمام ضعفهای فرهنگی، اقتصادی و سیاسی و کارکردهای اجتماعی–امنیتی این حمایت -به دور از هرگونه جانبداری جناحی- توجه به نکاتی حائز اهمیت است؛
نخست باید یادآور شد که در ادبیات حکمرانی رهبر معظم انقلاب، «حمایت از دولتِ مستقر» الزاماً به معنای تأیید همه سیاستها نیست. حمایت در این چارچوب، بیشتر ناظر بر جلوگیری از ایجاد خلأ قدرت، کاهش اصطکاکهای درونی و حفظ قابلیت دولت برای تصمیمگیریهای مؤثر است. در شرایطی که کشور با چالشهای راهبردی به خصوص از سوی دشمنان خارجی روبهروست، هرگونه تضعیف ساختاری قوه مجریه میتواند هزینههای امنیتی و اجتماعی ایجاد کند، حتی اگر برخی سیاستها ـ مانند رویکرد به مسائل فرهنگی یا نحوه تنظیم روابط خارجی ـ محل اختلاف جدی باشد.
از منظر امنیت ملی، وجود یک دولت کارآمد و مورد حمایت، پیام روشنی به بیرون مخابره میکند: «وحدت داخلی و توان تصمیمگیری جمعی». این پیام، چه در مقابل دشمنان و چه در برابر بازیگران بدخواه منطقهای، نقش بازدارنده دارد. تجربههای متعدد از جمله تجربه جنگ تحمیلی ۱۲ روزه نشان دادهاند که کشمکشهای فرسایشی داخلی میتواند بازیگران خارجی را به محاسبات غلط درباره قدرت و انسجام ملی در ایران سوق دهد. در این معنا، حمایت از دولت بیش از آنکه یک موضع سیاسی-جناحی باشد، نوعی مدیریت ریسک امنیتی است.
از زاویه اجتماعی نیز تقویت دولت، از فروپاشی اعتماد عمومی جلوگیری میکند. در دورههایی که جامعه با مسائل اقتصادی، تورمی یا تنشهای روانی مواجه است، دوگانگیهای پرتنش در سطح حاکمیت میتواند احساس بیثباتی را تشدید کند. این احساس، خود مقدمه کاهش سرمایه اجتماعی و افزایش نارضایتیهای تجمعی است؛ وضعیتی که برای هیچ جریان سیاسی سودمند نیست. حمایت از دولت مستقر، در چنین شرایطی، به معنای «پایداری اجتماعی» و جلوگیری از ورود جامعه به فاز بیاعتمادی مزمن است.
نکته مهم این است که حمایت از دولت لزوماً مانع نقد نیست. اتفاقاً در بیانات متعدد رهبر انقلاب نیز همواره بر نقد منصفانه و سازنده و اصلاح خطاها تأکید شده است. در موضوعات فرهنگی و سیاست خارجی نیز اختلافنظر طبیعی و دارای سابقه تاریخی در دولتهای گذشته است. آنچه اهمیت دارد، این است که نقدها در چهارچوب تقویت قدرت تصمیمگیری دولت مطرح شود نه در جهت تضعیف بنیانهای اداره کشور.
بنابراین میتوان گفت محور اصلی توصیه اخیر رهبر معظم انقلاب، ایجاد یک «چتر حمایتی» برای تضمین کارآمدی دولت و تمرکز آن بر حل مسائل کلیدی کشور است. این چتر حمایتی در ادبیات حکمرانی رهبر معظم انقلاب، مفهومی است که به مجموعهای از رفتارهای سیاسی، رسانهای و نهادی اشاره میکند که هدف آن جلوگیری از تضعیف کارویژههای دولت و حفظ قدرت تصمیمسازی در شرایط فشارهای بیرونی و اختلافات درونی است. این حمایت، بیش از آنکه حمایتی سیاسی-جناحی باشد، نوعی ضمانت برای استمرار مدیریت کشور و خنثیسازی تهدیدات ترکیبی و شناختی علیه حاکمیت است. به عبارت دیگر توصیه اخیر رهبر معظم انقلاب در چارچوب ایجاد محیط امن برای اقدامات دولت قابل فهم است تا تصمیمهای کلان در مدیریت کشور دچار آسیب جدی نشود. این سیاست حمایتی همزمان دو وجه را حفظ میکند؛
۱) حفظ انسجام و ثبات ملی
انسجام، ستون فقرات امنیت ملی است. در لحظاتی که کشور با مسائل اقتصادی، فشار خارجی، جنگ روایتها و چالشهای دیگر مواجه است، هرگونه دوگانگی یا درگیری آشکار در سطح نخبگان، مردم و مسئولان، پیام بیثباتی به بیرون مخابره میکند. این وضعیت میتواند قدرت چانهزنی ایران در عرصه بینالملل را کاهش دهد، دستگاههای اجرایی را از تمرکز بر مسائل اصلی بازدارد و جامعه را نسبت به آینده و کارآمدی ساختار سیاسی دچار تردید کند. بنابراین حمایت از دولت، در این معنا، نه حمایت از یک فرد یا یک گرایش سیاسی، بلکه پشتیبانی از قابلیت حکمرانی است. یعنی تضمین اینکه سامانه اداره کشور بدون اصطکاکهای مضر، بتواند برنامهریزی، تصمیمگیری و مدیریت بحران را ادامه دهد.
۲) امکان اصلاح تصمیمهای اشتباه یا سیاستهای ناقص
حمایت، به معنای تعطیلکردن نقد نیست. این نکته از نظر رهبر انقلاب نیز بارها مورد تأکید بوده است؛ حمایت بدون نقد، عملاً باعث انباشت خطا و سیاستهای ناکارآمد میشود و در طولانیمدت خود عامل بیثباتی است. بنابراین حمایت از دولت مستقر تنها زمانی کارآمدتر خواهد بود که مسیر نقد دلسوزانه و اصلاحپذیری را باز نگه دارد. کارکرد این وجه دوم نیز این است که اولا مانع شکلگیری تصور مصونیت در دولت میشود و ثانیا کمک میکند تصمیمهای کلیدی بر اساس واقعیتها و پیامدها اصلاح، تعدیل یا تکمیل شوند و دولت در عین برخورداری از پشتوانه سیاسی، در معرض سنجشگری و تصحیح بهموقع نیز قرار گیرد.
بدین ترتیب توصیه و نصیحت رهبر معظم انقلاب اسلامی به همه مردم و مسئولان برای حمایت از رئیسجمهور محترم و دولت، نه یک سپر سیاسی یکطرفه، بلکه یک سازوکار دووجهی است: از یک سو، دولت را از آسیبِ تضعیفهای سیاسی، حملات فرسایشی و پیامهای منفی به بیرون حفظ میکند؛ از سوی دیگر، با بازگذاشتن امکان نقد و اصلاح، مانع از آن میشود که این حمایت به بیعملی، انفعال یا اشتباهات انباشته تبدیل شود و در نهایت کارآمدی دولت را بیشتر خواهد کرد.
