پیامبر اکرم(ص)؛ الگویی فراتاریخی برای بشر معاصر
نوشتاری از حجت‌الاسلام و المسلمین محمدعلی اسدی نسب مدیر گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
یکی از شبهات مهم در فضای فکری امروز و در ذهنیت برخی از افراد این است که «پیامبر اسلام(ص) متعلق به بیش از هزار و چهارصد سال پیش بود؛ چگونه می‌تواند در جهان امروز، با این همه تغییرات فرهنگی، علمی و اجتماعی، الگو باشد؟
پاسخ به این پرسش نیازمند تبیین چند بعدی است:
۱.با بررسی قرآن به‌عنوان وحی الهی و معیار جاودان، سیره و روایات به‌عنوان تجسم عملی وحی، عقل به‌عنوان حجت درونی بشر، و تجربه تاریخی به‌عنوان شاهد عینی پاسخهای کوتاهی به این پرسش خواهیم داد:
۱. قرآن؛ معرفی پیامبر به‌عنوان الگوی جهانی و جاودان
قرآن کریم جایگاه پیامبر را فراتر از زمان و مکان دانسته است:
- الگو بودن مطلق: «لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا» (احزاب/۲۱). این آیه خطاب به «لكم» (همه مؤمنان) است و هیچ محدودیت زمانی ندارد. پیامبر الگوی عینی برای هر انسانی است که در جست‌وجوی معنویت، عدالت و آخرت باشد و این جستجوگری برای بشریت ابدی است.
- رحمت عام: «وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِينَ» (انبیاء:۱۰۷). رحمت پیامبر به «العالمین» تعمیم داده شده است؛ یعنی نه تنها برای عرب جاهلی، بلکه برای همه جهانیان در همه دوران‌ها.
- تبیین جامعیت رسالت: «قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ جَمِيعًا» (اعراف/۱۵۸). پیامبر نه فقط برای قوم عرب، بلکه برای همه انسان‌ها مبعوث شد؛ رسالت او جهانی است.
- هدایت فراتاریخی: قرآن از خود به‌عنوان «ذِكرٌ لِّلْعَالَمِينَ» (ص/۸۷) یاد می‌کند؛ و پیامبری که «خلق او قرآن» بود؛نیز همانند قرآن، جهانی و جاودان است.
۲. روایات؛ تأکید بر رسالت اخلاقی و جهانی پیامبر
- پیامبر فرمودند: إنّما بُعثتُ لأُتمّم مكارم الأخلاق (. ارزش‌های اخلاقی، چون عدالت، رحمت، صداقت و وفاداری، نیاز هر جامعه‌ای در هر زمان است. بنابراین هدف رسالت ایشان محدود به یک دوره تاریخی نمی‌شود.
- امام علی(ع) درباره پیامبر گفت: «طَبيبٌ دَوّارٌ بِطِبّه» (نهج‌البلاغه، خطبه ۱۰۸). او طبیبی است که نسخه‌های درمانی‌اش برای همه بیماران انسانی ـ در هر زمان و مکان ـ کارآمد است.
۳. استدلال عقلی
- ثبات نیازهای فطری: انسان مدرن با وجود پیشرفت تکنولوژی، همان نیازهای بنیادین را دارد: حقیقت‌جویی، عدالت، امنیت روحی، معنای زندگی و محبت. این نیازها زمان‌مند نیستند و سیره پیامبر دقیقاً در پاسخ به این نیازها الگوست.
- تفاوت سطحیِ ابزار، نه اصول زندگی: تغییر وسایل حمل‌ونقل، فناوری یا اقتصاد، ربطی به ارزش‌های انسانی ندارد. پیامبر الگو در ارزش‌هاست، نه ابزارها.
۴. شواهد تاریخی
- تمدن اسلامی پس از پیامبر، قرن‌ها الهام‌بخش بشر شد. مسلمانان با اقتدا به آموزه‌های قرآنی و نبوی، در علوم طبیعی، فلسفه، هنر و سیاست پیشتاز شدند. این نشان می‌دهد که تعالیم پیامبر توان تمدن‌سازی و عبور از مرز زمان و مکان را داشته است.
- اندیشمندان غربی نیز به این امر اعتراف کرده‌اند. لامارتین، شاعر فرانسوی، می‌گوید: اگر عظمت هدف، کوچکی وسیله و عظمت نتیجه معیار بزرگی انسان باشد، چه کسی با محمد مقایسه می‌شود؟.
۵. نمونه‌های معاصر از کارآمدی سیره
- مسئله جنگ و صلح: قرآن اصل را صلح معرفی می‌کند (انفال/۶۱). پیامبر در عمل، حتی در جنگ‌ها، محدودیت‌های اخلاقی سختی اعمال کرد (ممنوعیت کشتن زنان، کودکان و نابودی محیط زیست). این آموزه‌ها امروز در حقوق بین‌الملل بشردوستانه تکرار شده است.
- حقوق زنان: قرآن بر کرامت زن و مرد تأکید می‌کند (آل‌عمران/۱۹۵). پیامبر با تکریم دخترش فاطمه(س) و احترام به زنان، سنت جاهلی تحقیر زن را شکست. برای زنان ارث قرار داد و آنان را صاحب اختیار در ازدولج کرد و برتری جنس مردان را بر زنان نقض کرد؛ این پیامها برای جهان معاصر، که هنوز با تبعیض جنسیتی دست‌به‌گریبان است، حیاتی است.
- آزادی دین: قرآن تصریح دارد: «لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ» (بقره/۲۵۶). پیامبر در مدینه با یهود و مسیحیان پیمان همزیستی امضا کرد. این اصل می‌تواند پایه گفت‌وگوی ادیان در عصر جهانی‌شدن باشد.
