به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، یکصد و شصت و نهمین جلسه شورای علمی گروه ادب و هنر مرکز پژوهش‌های جوان وابسته به پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد. در این جلسه مباحثی در خصوص سینمای اعتراض در ایران مطرح شد که در ادامه گزارش آن منظرتان عبور خواهد کرد.
در ابتدای این نشست مهدی بوستانی فیلمساز و ممنقد سینما گفت: به مجموعه کنش‌ها و افعال انسان در برخورد با پدیده قدرت و حکومت، حاکمیت و حاکمان اصطلاحا اخلاق سیاسی می‌گویند. هر یک از شهروندان باید نسبت به شرایط جامعه و نحوه اعمال قدرت حاکمان جامعه آگاهی داشته باشند و مواجهه‌ای منطقی در این خصوص بروز دهند و موضع‌گیری مدللی را در قبال حوادث و پدیده‌های اجتماعی و سیاسی از خود بروز دهند. اخلاق سیاسی برای هر انسانی آگاهی و معرفت مدنی به دنبال دارد و وی را نسبت به آنچه پیرامونش می‌گذرد، حساس می‌کند تا جایی که این فرایند مخاطب را به مرحله تشخیص حق و باطل می‌رساند. در سینما، اخلاق سیاسی در حاشیه عمدتا قرار گرفته و داستان‌های اصلی حول سایر اخلاق‌های مضاف دیگر قرار گرفته‌اند. ما عمدتا در سینمای سیاسی شاهد اخلاق سیاسی هستیم اما عقیده بنده این است که اخلاق سیاسی صرفا در سینمای سیاسی نیست و شما می‌توانید در یک فیلم ژانر کودک و نوجوان و یا حتی فیلم‌های کارتون و انیمیشن و کمدی هم به اخلاق سیاسی بپردازید.
وی ادامه داد: اخلاق سیاسی را نباید فقط و فقط در «سینمای اعتراض» دید اتفاق برعکس در سینمای اعتراض ما شاهد بروز «ضد اخلاق سیاسی» هستیم و این نکته مهمی است که فیلمسازان ما به آن توجه نمی‌کنند. فیلمی که بی‌اخلاق و ضد اخلاق است نمی‌تواند اخلاق سیاسی را داعیه داشته باشد کاری که این گونه فیلم‌ها انجام می‌دهند متلک‌های سیاسی است که پایه و مبنای درست و حسابی ندارد. البته همین متلک‌ها در مخاطب سینما تاثیر می‌گذارد و در تهییج‌های سطحی و انگیزش‌های کاذب اجتماعی و سیاسی تاثیر گذار است؛ اما کارکرد بلند مدتی ندارد و منجر به تعالی فکری او نمی‌شود.
سجاد مهرگان مدرس سینما نیز با حضور در این جلسه علمی گفت: در فیلم‌ها و آثاری که اخلاق سیاسی به شکل منحرفی روایت می‌شود، ما با موضوعاتی از قبیل انتقام و اعتراض و قهر مواجهیم، انتقام از فرد و گروه، اعتراض به صاحبان قدرت یا ثروت، قهر با گفتمان غالب در جامعه و … به چشم می‌آیند. اما اگر اخلاق سیاسی به شکل درستی در سینما منعکس شود مشارکت‌های اجتماعی و سیاسی تعریف و افزایش می‌یابند. فیلم‌هایی چون «گزارش یک جشن» ابراهیم حاتمی‌کیا و «خیابان‌های آرام» کمال تبریزی، به رفتارهای حکومت اعتراض می‌کند. در این دو فیلم ما بیش از این که شاهد نقد عملکرد حکومت باشیم شاهد نق زدن‌های سینماگران هستیم. مشخص است که فضای نقد با فضای غر زدن متفاوت است؛ نقد ایراد می‌گیرد اما این ایراد برآمده از یک مبانی است اما غر بیشتر عملی است بهانه گیرانه که هیچ دلیل و برهانی را نمی‌توان برای آن یافت. البته ما در سینمای مان نمونه‌های موفق و جریان‌سازی در هم داشته‌ایم که اخلاق سیاسی را با زبانی غیر الکن بیان کرده‌اند و تا مدت‌ها در اذهان بینندگان باقی مانده‌اند مثلا در فیلم «آژانس شیشه‌ای» فیلمساز از اصلاح روابط با قدرت سخن می‌گوید و برای حرفش از زبان تصویر، دیالوگ، فضا سازی‌ها و شخصیت‌های تیپ به خوبی استفاده می‌کند.
مهرگان افزود: در تعداد زیادی از فیلم‌های سینمایی ایرانی که در راستای طرح اخلاق سیاسی حرکت می‌کنند شاهد اخلاق سیاسی برای خواص و برخی گروه‌های معدود و در اقیلیتیم و عموم جامعه و مردم حضور محسوسی در این میان ندارند؛ به عنوان نمونه در فیلم «به رنگ ارغوان» جنس اعتراضات صنفی (دانشجویی) است و طبقات اجتماعی حضور پر رنگی ندارند. در فیلم «چ» قهرمانان وطنی حضور دارند که الگوسازی در اخلاق سیاسی می‌کنند؛ اگر نگاهی به تاریخ سینمای کشورمان بیندازیم خواهیم دید که قهرمانان فیلم‌های اخلاق سیاسی غالبا یا سیاه‌اند یا در نهایت خاکستری‌اند و قهرمانان سفید کمتر یافت می‌شوند در فیلم «چ» در این زمینه سنت‌شکنی می‌شود. در فیلم «ماهی سیاه کوچولو» پای حافظه سیاسی یک ملت انقلابی به میان می‌آید و پاسداشت آن از حیث اخلاقی ضرورت می‌یابد. در سینمایی که قرار است اخلاق سیاسی را در دستور کار خود قرار بدهد استفاده از زبان نماد و اشاره و ایهام بهتر جواب می‌دهد مجید اسماعیلی در فیلم ماهی سیاه کوچولو از دختری که بروی دیوار نقاشی می‌کند پرده برداری می‌کند و بسیاری از حرف‌هایش را از طریق همین کاراکتر و رفتارش نه بیانش می‌زند.
محمد حسن شاهنگی مدیر گروه ادب و هنر مرکز پژوهش‌های جوان در انتهای این جلسه گفت: در فیلم «قلاده‌های طلا» اخلاق سیاسی منجر به شکل گیری مفهوم «وفاق سیاسی» می‌شود و نوعی اتحاد نظر و عقیده را در نفی خیانت به وطن و مبارزه با دشمن خارجی به وجود می‌آورد. این گونه آثار در مخیله تاریخی و هنری یک ملت باقی خواهد ماند و مردم هیچ گاه این گونه آثار را فراموش نخواهند کرد.
شاهنگی ادامه داد: برخی بر این باوراند که اخلاق سیاسی زبان فیلم را تلخ می‌کند و به همین دلیل کمتر فیلمسازان به سراغ این عرصه می‌روند در پاسخ به این گروه می‌توان از نمونه‌های قابل توجه و موفقی نام برد که با استفاده از زبان طنز حرف‌هایشان را در حوزه اخلاق سیاسی زده‌اند و مورد استقبال مخاطب هم واقع شده‌اند در این خصوص می‌توان از سه گانه «اخراجی‌ها» ساخته مسعود ده نمکی و «ایران برگر» مسعود جعفری جوزانی نام برد که با خنده و شوخی توصیه‌های اخلاقی خود را در بستر سیاست به مخاطب عرضه کرده‌اند.
