به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در راستای توجه به سیره‌ی تمدن‌ساز اهل‌بیت علیهم‌السلام و با هدف بازخوانی جایگاه حضرت فاطمه‌ی زهرا (سلام‌الله‌علیها) از منظر تمدنی، نشست تخصصی «فاطمه (س) و مسئله تمدن‌اندیشی» روز یکشنبه، ۲ آذر ۱۴۰۳ در تالار فرهنگ پژوهشگاه دفتر قم برگزار شد.
این نشست با همکاری گروه مطالعات پیشرفت و تمدن و گروه کلام اسلامی الهیات جدید پژوهشگاه و با سخنرانی دکتر سیدعلیرضا عالمی، پژوهشگر علوم اسلامی و عضو شورای علمی گروه مطالعات پیشرفت و تمدن پژوهشگاه، برگزار گردید.
دکتر عالمی در ابتدای سخنرانی، با بیان اینکه «ما حضرت فاطمه‌ی زهرا (س) را به‌عنوان یک شخصیت تمدنی نشناخته‌ایم و معرفی نکرده‌ایم»، تأکید کرد که توجه معاصر به حضرت زهرا عمدتاً در چارچوب‌های قدسی، آیینی و درون‌مذهبی صورت گرفته و این رویکرد، جایگاه تمدنی و فراجمعی ایشان را پنهان کرده است.
وی ضمن اشاره به بیش از ۱۵ سال فعالیت پژوهشی خود در حوزه‌ی فاطمه‌شناسی، گفت: «دو محور اصلی فعالیت علمی من، یکی حضرت فاطمه‌ی زهرا (س) و دیگری مفهوم تمدن است. تلفیق این دو، فرصتی است برای بازنگری در روش‌های شناخت ایشان از منظر تمدن‌اندیشی.»
دکتر عالمی با تبیین دو رویکرد به تمدن — یکی به‌مثابه وضعیتِ عارض بر جامعه و دیگری به‌مثابه ساختاری کلان شامل نظام‌های فکری، هویتی و زیستی — گفت: «تصور ما از تمدن، همسو با رویکرد دوم و مبتنی بر آموزه‌های اسلامی است؛ یعنی تمدن مجموعه‌ای از ساختارهای پیوندی است که فراتر از شاخص‌های ظاهری و کمّی، به شکل‌گیری جهان‌بینی و هویت جمعی منجر می‌شود.»
سخنران با اشاره به خطبه‌ی فدکیه، آن را نمودی تمدنی از اندیشه‌ی فاطمه‌ی زهرا (س) خواند و تأکید کرد که ایشان در این خطبه، نه تنها امت اسلامی، بلکه «همه‌ی انسان‌ها» را مخاطب قرار داده‌اند و مسائل مطرح‌شده در آن، فرازمانی و قابل استناد برای هر دوره‌ای است.
«حضرت زهرا (س) یک شخصیت تمدنی است؛ چرا که اندیشه، گفتار و کنش‌های ایشان، همزمان، معرفتی، هویتی و زیستی بوده و همگی انسان‌ها را دربرمی‌گیرد.»
وی هشدار داد که تقلیل جایگاه ایشان به «الگوی زنان» یا برجسته‌سازی بخشی از زندگی‌شان — مانند حجاب — بدون در نظر گرفتن آن در چارچوب نظام فکری تمدنی ایشان، نوعی آسیب‌زنی به جایگاه تمدنی فاطمه‌ی زهراست.
دکتر عالمی افزود: «ما در جهان اسلام، دچار اختلال در فهم تمدن و عمل تمدنی هستیم. یکی از دلایل اصلی آن، فاصله‌گیری از قرآن به‌عنوان مانیفست تمدنی و دیگری، از دست‌دادن هویت تمدنی امت اسلامی و جایگزینی آن با هویت‌های ملی، قومی و جزئی است.»
در پایان، وی از دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه و رسانه‌ها خواست تا نگاه خود را از شخصیت حضرت زهرا (س) از حالت «دریچه‌بندی آیینی» خارج کنند و ایشان را به‌عنوان یک شاخص تمدنی برای تمام بشریت معرفی نمایند.
این نشست با حضور اساتید، پژوهشگران و علاقه‌مندان به مباحث کلامی و تمدن‌اندیشی، همراه با پرسش‌وپاسخ و اظهارنظرهای علمی پیرامون ابعاد تمدنی سیره‌ی حضرت فاطمه‌ی زهرا (س) به پایان رسید.
برگزارکنندگان این نشست، گروه مطالعات پیشرفت و تمدن و گروه کلام اسلامی الهیات جدید پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، اعلام کردند که برنامه‌های مشابهی در دستور کار دارند تا با تمرکز بر شخصیت‌های تمدنی در میان اهل‌بیت علیهم‌السلام، زمینه‌های نظری و عملی برای تمدن‌سازی اسلامی فراهم شود.
