به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی به منظور گسترش فرهنگ پژوهش در جامعه روز ۲۵ آذر از سوی «شورای فرهنگ عمومی کشور» به نام روز پژوهش نامگذاری شده است. وزارت علوم تحقیقات و فناوری نیز از سال ۱۳۷۹ چهارمین هفته آذر ماه را به نام هفته پژوهش نامگذاری کرد و از سال ۱۳۸۴ این نام به «هفته پژوهش و فناوری» تغییر یافت.
به همین جهت خبرگزاری شبستان به مناسبت هفته پژوهش با دکتر حسین علیجعفری مشاور ریاست پژوهشگاه گفتگویی ترتیب داد و ضمن تبیین ضرورت اهمیت پژوهش، از وی فعالیت های پژوهشگاه و نیز تعامل و همکاری این مجموعه با ستاد هماهنگی کانون های مساجد کشور را جویا شد که مشروح این گفتگو را در ادامه می خوانید:
ضرورت و اهمیت پژوهش و جایگاه آن در جامعه ما چیست؟
هفته پژوهش را به کلیه پژوهشگران و محققان که عمر گرانبهای خود را در راه تحقیق و پژوهش و خدمت به نوع بشر و انسانِ خردمند صرف نمودند و در این مسیرِ سخت اما شیرین، جهاد علمی مینمایند؛ تبریک عرض می کنم.
در آیه ۳۶ سوره مبارکه اسراء آمده: «وَلَا تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کُلُّ أُولَئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا؛ و از چیزی که به آن علم نداری [بلکه برگرفته از شنیدهها، ساده نگریها، خیالات و اوهام است] پیروی مکن؛ زیرا گوش و چشم و دل [که ابزار علم و شناخت واقعیاند] موردِ بازخواستاند.»؛ این یعنی برای پذیرش هر مطلبی باید درباره آن موضوع تحقیق و پژوهش نمود.
پژوهش و تحقیق یعنی رسیدن به حقیقت یک مطلب و یک موضوع؛ به ویژه موضوعاتی که برای افزایش دانش انجام میشود و اشکال مختلفی از پژوهش وجود دارد؛ مانند: علوم پایه، علوم انسانی، هنری، اقتصادی، اجتماعی، تجاری، بازاریابی، پژوهش عملی، زندگی، فناوری و… و پژوهشگر کسی است که برای کشف اطلاعات جدید یا رسیدن به درک جدید، پژوهش میکند.
امیرالمؤمنین حضرت علی (علیهالسلام) میفرمایند: «لا ینفع اجتهاد بغیر تحقیق؛ هر تلاشی که در آن تحقیق و حقیقتجویی نیست، بهرهای ندارد.» و باز میفرمایند: «لا سنّة أفضل منالتّحقیق؛ به معنای:هیچ راهی برتر از تحقیق و حقیقتجویی نیست.». امام صادق (علیهالسلام) نیز میفرمایند: «أوّل ما خلق اللّه القلم فقال له: اکتب فکتب ما کان و ما هو کائن الی یوم القیام؛ قلم نخستین آفریده کردگار است به او فرمود: بنگار، و قلم آنچه را بود و تا روز رستخیز خواهد بود، همه را در نوشتار آورد.»؛ قلم نیز تا تحقیق و پژوهش نباشد؛ نمیتواند که بنگارد. پیامبر اکرم (صلیالله علیه و آله و سلّم)، خاتَم و خاتِم پیامبران الهی نیز میفرمایند: «المؤمن اذا مات و ترک ورقةً واحدةً علیها علمٌ تکون تلک الورقةُ یومَ القیامة ستراً فیما بینه و بین النّار و أعطاه اللّه تبارک و تعالی بکلّ حرفٍ مکتوبٍ علیها مدینةً أوسع من الدّنیا سبع مرّاتٍ. مؤمن چون از دنیا رود و برگهای حاوی دانش از خود بر جای نهد، این برگه در روز رستخیز، میان او و آتش دوزخ پردهای شود. و خدای خجسته و بزرگ برای هر حرفی که بر آن برگه نوشته شده باشد، شهری به فراخناکی هفت گیتی (از حیث اهمیت تحقیق و پژوهش) به وی خواهد بخشید.»
پذیرش اصل دین بدون پژوهش و تحقیق مورد قبول ذات اقدس الهی نیست. در سوره بقره، آیه ۱۷۰، آمده است که: «وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَیْنَا عَلَیْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ کَانَ آبَاؤُهُمْ لَا یَعْقِلُونَ شَیْئًا وَلَا یَهْتَدُونَ؛ و هنگامی که به آنان گویند: از آنچه خدا نازل کرده پیروی کنید، میگویند: نه، بلکه از دینی که پدرانمان را بر آن یافتیم، پیروی میکنیم. آیا هر چند پدرانشان چیزی نمیفهمیدند و راه نمییافتند؟». و خداوند متعال در آیه ۵۳ سوره مبارکه فصلّت میفرماید: «سَنُرِیهِمْ آیَاتِنَا فِی الْآفَاقِ وَفِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ…؛ به زودی نشانههای خود را در کرانهها و اطراف جهان و در نفوس خودشان به آنان نشان خواهیم داد تا برای آنان روشن شود که بی تردید او حق است.» آیا این شناخت بدون تحقیق و پژوهش میسور و ممکن است؟
امّا؛ بایستگی تحقیقات دقیق و منسجم، نظریهپروری و نوآوری پیرامون زیرساختهای اندیشهی دینی و نظامات اجتماعی مبنی بر آن، و ضرورت پرداخت علمی و روزآمد به حوادث واقعهی فکری، و لزوم آسیبشناسی در حوزهی فرهنگ ملّی و باورداشتهای رایج دینی، به منظور زدودن پیرایههای موهوم و موهون از ساحت قدسی دین و تبیین و عرضهی صحیح و دفاع معقول از اندیشههای دینی و صیانت از هویت فرهنگی و سلامت فکری اقشار تحصیلکرده و نسل جوان کشور، تأسیس نهاد علمی ـ پژوهشی و آموزشی، دانشگاهی و حوزوی ممحض و کارآمدی را فرض مینمود و بر این اساس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشهی اسلامی به عنوان یک نهاد علمی ـ فکری، حسبالامر و بر اساس نظر رهبر فرهیختهی انقلاب اسلامی حضرت آیتالله العظمی خامنهای (مدّظلهالعالی) و با تلاشهای فراوان آیتالله علیاکبر رشاد، تأسیس گردید.
رویکردها و اهداف مدنظر در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی چیست؟
- نظریهپردازی و نوآوری علمی در جهت توسعه و تعمیق معرفت دینی، و نیز بسط مطالعات راهبردی و کاربردی گرهگشا در قلمرو حکمت و اندیشهی دینی، فرهنگ، معارف و علوم انسانیِ اسلامی؛ ۲. تعمیق و تحکیم بنیادهای معرفتی گفتمان فکری انقلاب اسلامی و رفع نیازمندیهای نظری جمهوری اسلامی در زمینهی نظامات اجتماعی و رفتاری اسلام و ارائهی الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت؛ ۳. بازشناسی، نقادی، بازپیرایی و بازارائهی مواریث معرفتی بازمانده از سلف صالح، در حوزهی دینپژوهی، فرهنگ و اندیشهی دینی و نظامات اسلامی؛ ۴. مطالعهی مقایسهای (تطبیقی) و نقد فعال، مبتکرانه و روشمند مکاتب و نظریههای معارض و رقیب در قلمرو حکمت و اندیشهی دینی، فرهنگ و علوم انسانی اسلامی؛ ۵. دفاع علمی از حکمت و معرفت دینی و فرهنگ و اندیشهی اسلامی؛ ۶. بازآرایی و ارائهی شایسته و اثربخش مبانی و معارف وحیانی و تعالیم اهلبیت(ع)، ناظر به نظرها و نیازهای نوپدید؛ ۷. تربیت صاحبنظران متعهد و متمحض، کارآ و زمانآگاه، در زمینههای مندرج در بندهای فوق از جمله اهداف مدنظری است که در این پژوهشگاه دنبال می شود.
در مورد فعالیت های پژوهشی و دستاوردهای پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در سالهای اخیر توضیح بفرمایید؟
باید اذعان داشت که با توجه به اهداف فوق؛ در کنار برونداهای فراوان علمی، توسط اعضای هیأت علمی پژوهشگاه؛ پرورشِ صدها پژوهشگرِ متخصص و متمحّض؛ و همچنین چاپ حدود سه هزار عنوان اثر وزینِ علمی؛ از دستاوردهای این مجموعهی انقلابی است.
حضرتعالی اخیرا به عنوان دستیار و مشاور تعاملات و پیگیریهای ویژه رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منصوب شدید، در حکم رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برای حضرتعالی بر لزوم تعامل و همکاری پژوهشگاه با دیگر نهادها و دستگاهها تاکید شده است، همکاری شما با مجموعه هایی همانند ستاد هماهنگی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور به چه شکلی بوده و خواهد بود؟
در اینجا لازم است که بیان نمایم: با توجه به روابط نزدیک و تنگاتنگ فعالیتهای پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و همچنین حوزههای علمیه استان و چه بسا کشور؛ با ستاد هماهنگی کانونهای فرهنگی هنری مساجد کشور؛ شاهد روابط روزافزون و ارتباط و تعامل این دو دستگاه فرهنگی، علمی و آموزشی میباشیم. کانون اندیشه جوانِ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی؛ سازمان چاپ و انتشاراتِ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی؛ انتشارات فرهنگ و اندیشه معاصرِ پژوهشگاه؛ همچنین اعضای هیأت علمی پژوهشگاه؛ ارتباط نزدیکی با ستاد هماهنگی کانونهای فرهنگی هنری مساجد و خبرگزاری شبستان داشته و همواره شاهد حضور و گفتگوی نمایندگان پژوهشگاه با دستاندرکاران آن مجموعه میباشیم.
تجهیز کتابخانههای مساجد کشور به بیش از یکصد هزار نسخه از منشورات پژوهشگاه، نمایِ دیگری از این حُسن رابطهی علمی و فرهنگی میباشد که امید است با توجه به تأکیدات آیتالله رشاد و حجتالاسلام والمسلمین ملانوری، مبنی بر تعامل هرچه بیشتر دستگاههای فرهنگی؛ شاهد رشد ارتباطات فیمابین باشیم. زیرا که بیانات مقام معظم رهبری، حضرت آیتالله خامنهای (مدظلهالعالی) در مهرماه ۱۳۹۱، خطاب به مسئولین کانونهای فرهنگی هنری؛ چراغ و سرلوحهی این ارتباط و همکاری خواهد بود؛ آنجا که فرمودند:
«من سفارش کنم که کانونهای فرهنگی هنری مساجد را فراموش نکنید، البته با همکاری بسیج… این کانونهای فرهنگی هنری مساجد را مؤثر کنید، برایش کار کنید، بنشینید فکر کنید، مطالعه کنید و سخنی که متناسب با نیاز آن جوانی است که آنجا حضور پیدا میکند فراهم کنید، مطالعه کنید. خودتان را مجهز کنید، مسلح به سلاح معرفت و استدلال کنید، بعد به این کانونهای فرهنگی، هنری بروید و پذیرای جوان باشید. با روی خوش هم پذیرا باشید؛ با سماحت، با مدارا».
تجهیز به سلاح معرفت و استدلال، جز به تحقیق و پژوهش فراهم نخواهد شد و آن نیز در پی این تعامل شایسته و بایسته فراهم خواهد بود.
