ترکیب اصالت دینی و روزآمدی علمی؛ نگاه آینده‌نگر گروه منطق فهم دین

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، هفته پژوهش آوردگاه خوبی برای بررسی کارنامه ارزشمند گروه های علمی پژوهشگاه است. اینکه کجا بوده ایم کجا هستیم و به کجا می رویم.

در راستای سلسله گفتگوهای علمی با مدیران گروه‌های پژوهشکده‌های پژوهشگاه، سراغ حجت‌الاسلام دکتر حمیدرضا شاکرین مدیر گروه منطق فهم دین پژوهشگاه رفتیم. در این بخش نظر شما را به گفتگو با وی جلب می نمائیم:

1. لطفاً در آغاز، درباره مأموریت علمی گروه، حوزه‌های تمرکز پژوهشی و نوع فعالیت‌هایی که در این گروه دنبال می‌شود توضیح بفرمایید.

با توجه به سه جنبه در دین مبین اسلام: یکی عمق و ژرفایی معارف آن، دوم جامعیت و گستره‌ فراخی که به لحاظ حوزه‌های معرفتی دارد و سدیگر خاتمیت و جاودانگی آن؛ بدون یک منطق قوی و استوار و در عین حال بالنده و به‌روز‌شونده، نمی‌شود از معارف عمیق و عظیم و گسترده آن در دنیای جدید استفاده بهینه کرد. این مسئله‌ای است که عالمان دینی از بدو امر بدان توجه کرده‌اند و لذا در کنار معارفی چون فقه اسلامی، علم اصول شکل گرفته و پا به پای خود فقه، منطق آن هم بالندگی داشته تا به امروز رسیده است.

اکنون باید توجه داشت همان‌طور که علم اصول فقه در کنار فقه یک بالندگی و پویندگی دائمی دارد، در حوزه‌های مختلف معارف اسلامی هم باید از چنین وضعیتی برخوردار باشیم و در واقع باید یک منطق مطالعاتی، استنباطی، تولید معرفت و توسعه علوم و معارف دینی، تربیت بهینه انسان دین‌­ورز، جامعه­‌سازی و تمدن­‌سازی دینی متناسب با شرایط زمانه و نیازهای عصری داشته باشیم و ماموریت اصلی گروه منطق فهم دین. منطق فهم دین علاوه بر اینکه متدها و روش‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد، مباحث بنیادی و زیرساخت‌های نظری را همراه با یک سری مسائل جانبی دیگر دنبال می‌کند تا به کلان‌نظریه‌های مربوط به حوزه‌های مختلف فهم و استنباط و اجتهاد دینی در ابعاد و اضلاع مختلف آن برسد.

2. گروه علمی شما چه رخدادهای مهم پژوهشی از قبیل نشست‌های علمی، کرسی‌های نظریه‌پردازی، همایش‌ها یا کارگاه‌ها را برای برگزاری در سال ۱۴۰۴ برنامه‌ریزی کرده است؟

همایش‌ها:

گروه منطق فهم دین در مورخ ۲۸ آبان ماه ۱۴۰۴ همایش «فلسفه منطق فهم دین» را به مناسبت روز جهانی  فلسفه در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با سخنرانی حضرت آیات فاضل لنکرانی و رشاد و حجج اسلام آقای دکتر واعظی و آقای واسطی برگزار کرد.

نشست‌های علمی

همایش فلسفه منطق فهم دین برگزاری ۵ نشست پیش‌همایش را به شرح زیر همراه داشت:

نخستین نشست  با عنوان « منطق فهم عقاید دینی در اندیشه آیت الله مکارم شیرازی»

دومین نشست با عنوان «روش‌شناسی علم کلام؛ نگاهی فرانگر»

سومین نشست با عنوان «نظام مسائل روش‌شناختی فهم دین»

چهارمین نشست با عنوان «منطق فهم دین (چیستی، چرایی، چگونگی)»

پنجمین نشست عنوان «منطق فهم دین (ساختار و هندسه معرفتی)»

کرسی ترویجی

گروه منطق فهم دین یک کرسی با عنوان «الگوی تحلیل مفهوم نقد علمی» از جناب حجه الاسلام و المسلمین دکتر سید حسین حسینی را در دستور کار قرار داد که اکنون منتظر صدور مجوز کمیته دستگاهی است.

کرسی علمی

گروه منطق فهم دین کرسی‌­هایی را به شرح زیر در برنامه سال ۱۴۰۴خود دارد:

۱. کرسی علمی فلسفه مضاف/ آیت الله رشاد // ۱۴۰۰ // مجوز دبیرخانه هیات صادر شده و در صدد برگزاری هستیم

۲. کرسی علمی پارادایم شبکه ای(پیشنهادی برای پارادایم علم دینی و زیرساخت علوم انسانی اسلامی)/ واسطی // ۱۴۰۰ // در انتظار صدور مجوز

۳. کرسی علمی مادیت نفس در نگره تفکیکی، بررسی و نقد / شاکرین// ۱۴۰۰ // در انتظار صدور مجوز

۴. کرسی علمی توحید محوری در علم  (‌نام قبلی :منطق علوم انسانی اسلامی ) / علیتبار  ۱۴۰۴/ طرحنامه برای ارزیابی ارسال شده است

کرسی علمی بررسی و نقد مدل بی مرزی هارتل هاوکینگ با تاکید بر حکمت متعالیه/ شاکرین// ۱۴۰۱ // مجوز دبیرخانه هیات صادر شده و در صدد برگزاری هستیم

3. آیا گروه علمی شما برنامه‌ای برای برگزاری نشست‌های مشترک، طرح‌های پژوهشی همکارانه یا تعامل علمی با سایر مراکز پژوهشی و دانشگاهی دارد؟ این تعاملات چه اهدافی را دنبال می‌کند؟

گروه منطق فهم دین همواره بر تعاملات علمی با دیگر نهادهای علمی حوزوی و دانشگاهی و نیز با اشخاص و چهره­های برجسته تاکید داشته و بسیاری از نشستهایی که تاکنون برگزار کرده و همچنین همایش فلسفه منطق فهم دین و پیش نشستهای آن را را با همکاری شماری از دیگر نهادهای علمی برگزار کرده است. هم اکنون نیز فعالیتهای مختلفی را در دستور کار دارد که قرار است در تعامل با نهادهای مختلف علمی در نقاط مختلف کشور و برخی نیز در سطح فرامرزی انجام شود. هدف اصلی این تعاملات بهره وری بهینه از ظرفیتها و استعدادهای علمی موجود، بسط فرهنگ تعامل و هم­افزایی علمی و تقویت ذهنیت مشترک و چارچوب مشترک بین الاذهانی در فضای اندیشه دینی متناسب با نیازهای عصری بدون گرفتار آمدن در دام تجمد و تجدد لجام گسیخته است.

4. با توجه به قرار داشتن در هفته پژوهش، عملکرد پژوهشگاه و جایگاه آن را در منظومه تولید علم کشور چگونه ارزیابی می‌کنید؟ به نظر شما مهم‌ترین ظرفیت یا مزیت پژوهشگاه در این عرصه چیست؟

آثار و تولیدات علمی پژوهشگاه، همچنین اعضای هیئت علمی آن نشان می­دهد که یکی از قطبهای بزرگ تولید معرفت در حوزه علوم انسانی اسلامی است و در این زمینه صدها اثر فاخر، روزآمد و عمیق را به جامعه علمی ارزانی داشته است.

به نظر اینجانب اصلی ترین مزیت پژوهشگاه این است که حفظ اتقان و اصالت دینی را با روزآمدی، مساله محوری و افق گشایی در حدامکان رعایت کرده است. نه اصالت دینی آن را به تجمد و تصلب گرایی و چشم بستن بر آراء، اندیشه‌­ها و تحولات عصری کشانده و نه روزآمدی آن را گرفتار التقاط و تجدد کرده است. همچنین پژوهشگاه همواره از سطحی نگری و ساده اندیشی فاصله داشته و از تعمق و ژرف‌نگری دور نشده است. درعین حال متاسفانه بسیاری از آثار پژوهشگاه آنچنان که باید و شاید در محافل علمی شناخته شده نیست و برای حل این مشکل باید چاره اندیشی جدی کرد.

5. آیا حوزه‌های تمحض و اولویت‌های پژوهشی تعریف‌شده در گروه علمی شما اخیراً متناسب با نیازهای جامعه هدف، تحولات علمی و مسائل نوپدید به‌روزرسانی یا بازتعریف شده‌اند؟

حوزه های تمحض علمی گروه در سالهای اخیر با لحاظ نیازهای نوپدید یک دور بررسی مجدد شد و به نظر آمد که ساختار گروه همچنان مناسب و بی نیاز از تغییر است. البته در تمحض دوم اعضا تغییراتی پدید آمد. زیرا تمحض دوم اعضا همه در فضای فلسفه دین بود بدون آنکه به صورت جزئی و تقسیم کار متناسبی صورت گیرد. این مساله در بازنگری جدید اصلاح شد.

6. در حال حاضر، چه طرح‌ها و پروژه‌های پژوهشی در گروه شما در دست اجراست و کدام آثار علمی به مرحله چاپ، انتشار یا ارائه عمومی رسیده‌اند؟

الف. پروژه های در دست اجرا عبارتند از:

ب. آثار آماده انتشار عبارتند از:

ج. آثار منتشر شده عبارتند از:

7. با توجه به شتاب تحولات علمی، فناوری‌های نوین به‌ویژه هوش مصنوعی چه جایگاهی در پروژه‌ها و فعالیت‌های پژوهشی گروه شما یافته‌اند و چگونه از این ظرفیت‌ها برای ارتقای کیفیت و اثربخشی پژوهش‌ها بهره می‌گیرید؟

هوش مصنوعی ابعاد مختلفی دارد که به تناسب در گروه‌های مختلف پژوهشگاه مورد توجه قرار می­‌گیرد. البته در اینجا چند مساله باید از هم تفکیک شود: یکی اینکه در پروژه‌ها و فعالیت‌های پژوهشی گروه چگونه از این ظرفیت‌برای ارتقای کیفیت و اثربخشی پژوهش‌ها بهره گرفته می­شود. دودیگر اینکه هوش مصنوعی چه مسائلی را فراروی ما می­گذارد و سوم اینکه گروه منطق فهم دین چه سهمی در تولید آثاری برای استفاده در این حوزه دارد.

در زمینه نخست در ابعاد و به انحای مختلفی از این ظرفیت در تحقیقات علمی و مراحل مختلفی از مساله یابی گرفته تا انجام تحقیق و سپس ارزیابی و داوری آثار از آن در گروه‌های مختلف از جمله گروه منطق فهم دین استفاده می شود. البته در این زمینه حساسیت‌ها و دقت‌هایی جدی لازم است و در غیر این صورت گاه نتایج زیان‌باری به دست می­آید.

در مساله دوم نیز گروههای مختلف پژوهشگاه به تناسب مسائلی را دنبال می­‌کنند. برای مثال مسائل الهیاتی آن در گروه کلام و الهیات جدید بررسی می­‌شود. برخی مسائل شناختی و معرفتی مربوط به هوش مصنوعی در گروه معرفت شناسی و علوم شناختی بررسی می­‌شود. پاره­ای از مسائل آن نیز به تناسب در گروه منطق فهم دین تحقیق می­‌شود.

اما مساله مهمتر سهم گروه منطق فهم دین در تولید آثاری برای استفاده در این حوزه و پالایش، ارتقاء و بهینه سازی آن است. از این جمله است تحقیق «هستی‌­شناسی قرآن بنیان» از جناب آقای عبدالحمید واسطی که سرانجام می­تواند به مثابه منطقی برای یک پایگاه داده قرآنی به­کار آید.