حکمت معنوی پیاده روی اربعین
نوشتاری از حجت الاسلام والمسلمین محمدجواد رودگر عضو هیات علمی گروه عرفان پژوهشگاه؛
یکی از برکات پیاده روی اربعین درک و دریافت معنویت ناب اسلامی است که رنگ و رائحه حسینی دارد، رنگ عشق، رنگ جهاد و حماسه، رنگ خدا، رنگ خلیفه و حجت الهی،رنگ اسلام ناب محمدی(ص)،رنگ ابدیت و جاودانه شدن، رنگی که به تمام زندگی انسان رنگ و بوی خدایی می دهد و در واقع مصداق باهر این آیه کریمه خواهد شد:” صِبْغَةَ اللَّهِ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً وَنَحْنُ لَهُ عَابِدُونَ”(بقره:۱۳۸) به تعبیر استاد محسن قرائتی:” انسان در زندگى خويش بايد رنگى را بپذيرد، امّا در ميان همه رنگ‌ها، رنگ خدايى بهتر است. ناگفته پيداست كه تا رنگ نژاد وقبيله وهوسها را كنار نگذاريم، رنگ وحدت و برادرى و تسليم امر خدا بودن را نخواهيم گرفت. همه‌ى رنگ‌ها به مرور زمان كم رنگ وبى‌رنگ مى‌شود. امّا رنگ خدايى هميشگى و پايدار است. «كُلُّ شَيْ‌ءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ» و چه رنگى بهتر از رنگ خدا كه او را عبادت و بندگى مى‌كنيم. بگذريم كه يهود، كودكان خود را با آبى مخصوص شستشو داده و بدينوسيله به او رنگ مذهبى مى‌دهند. بهترين رنگ آن است كه صفا و بقا داشته و چشم اولياى خدارا به خود جلب كند. همرنگ با فطرت و منطق بوده، مشترى آن خدا، و بهاى آن بهشت باشد. همه‌ى رنگ‌ها پاك مى‌شوند، قبيله، نژاد و نسب، دير يا زود از بين مى‌روند، ولى آنچه ابدى و باقى است همان رنگ و صبغه‌ى الهى يعنى اخلاص وايمان است”(قرائتی، تفسیر نور،ج۱،ص۲۱۴) و پیاده روی در اربعین به انسان رنگ مکتب حسینی و منطق جهاد و شهادت در راه خدا و احیای مکتب اصیل اسلام و ارزش های اسلامی می دهد. این نوع از معنویت، معنویت صائب و صادقی است که اخلاق صادق و عمل صالح را به دنبال دارد و زائر حسینی را در طول پیاده روی اربعین می سازد و در واقع زائر در حال خودسازی معنوی و آنگاه دگرسازی معنوی یا صَلاح و اِصلاح برمی آید، زیرا معنویت زائیده پیاده روی اربعین، معنویت اجتماعی و جهادی و فعال است نه معنویت خنثی و منفعل یا سکولار ولیبرال.
در منطق اسلام مثلث:”زائر”(انسان متکامل و در حال استکمال وجودی)، “مزور”(انسان کامل مکمل معصوم(ع) و “زیارت”(نفس زیارت مبتنی بر معرفت و عقلانیت، شور و شعور عرفانی” از حکمت معرفتی و معنوی عمیقی برخوردار است که اگر “زائر” اهل معرفت باشد و در تمام مسیر “زیارت” دلدادگی و فنای وجودی در “مزور”(امام حسین(ع)) یابد به یقین و بتدریج “زائر” در “مزور” فانی شده و کم کم “زیارت” نیز از یاد رفته و جز “مزور” باقی نمی ماند و این همان فنای اطلاقی “زائر” در “مزور” خواهد بود که او را حسینی خواهد کرد. یعنی تثلیث “زائر و مزور و زیارت” به تثنیه” زیارت و مزور”و سپس به توحید “مزور” می انجامد و “زائر” از کثرت به وحدت می رسد. “زائر” در اثر هجرت مکانی و آفاقی در سایه پیاده روی اربعین به هجرت مکانتی و انفسی رسیده و قلب او محل اشراقات الهی و افاضات ربانی می شود و قلب تحت تسخیر زیارت امام حسین(ع)، قلب فارغ از هر چیزی غیر از خدا خواهد شد و به حقیقت تحت ولایت الهی است، به تعبیر علامه طباطبایی(رض):”قلب را منحصراً برای خدا فارغ‌کردن، یعنی محبت به خدا، قلب فرد را مرحله به مرحله تسخیر می‌کند؛ تا جایی که این فرد تنها کاری را می‌کند که خداوند دوست دارد؛ و آن چیزی را ترک می‌کند که او نمی‌پسندد. به رضای خدا راضی و به خشم او خشمگین می‌شود”(طباطبایی، المیزان، ج۱۱، ص۲۱۸).
بنابراین پیاده روی و زیارت اربعین تعالی بخش و تکامل آفرین است که با ابتنای بر معرفت و معنویت در پرتو ایمان و عمل صالح، “انسان” را به مقام “انسانیت” می رساند و حرارت محبت و گرمای عشق به امام حسین(ع) او را به عالی ترین درجات تکاملی نائل کرده و مقام ولایت الهیه را روزی او می کند.
در یک بررسی اجمالی در مجموع سی روایت معتبر درباره فضیلت زیارت امام حسین (ع) بیان شده است که هر یک جلوه‌ای روشن از عمق معنوی و اهمیت بی‌بدیل این عمل عبادی را به تصویر می‌کشد و تفسیر می کند. این روایات، پنجره‌ای گشوده به سوی درک بهتر جایگاه والای زیارت اباعبدالله (ع) در جغرافیای فرهنگ و معارف اسلامی و نقش و کارکرد آن در تقویت ایمان و معنویت محبانه اهل بیت (ع) است.
۱.فرمان به زیارت برای امامت باوران
«مُروا شیعَتَنا بِزِیارَةِ قَبرِ الحُسَینِ(ع)؛ فَإِنَّ إتیانه … مُفْتَرَضٌ عَلَی کُلِّ مُؤْمِنٍ یُقِرُّ لَهُ بِالإِمَامَةِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ» پیروان ما را به زیارت قبر حسین علیه‌السلام فرمان دهید که آمدن به آنجا بر هر باایمانی که به امامت او از سوی خداوند باور دارد واجب است.
۲. محبت به امام و رغبت به زیارت
«ومَن کانَ لَنا مُحِبًا فَلیَرغَب فی زِیارَةِ قَبْرِ الحُسَینِ: فَمَن کانَ لِلحُسَین زَوَارًا عَرَفْنَاهُ بِالحُبِّ لَنا أهلَ البَیتِ، وَکَانَ من أهل الجَنَّةِ»هر کس دوست‌دار ماست، باید به زیارت قبر حسین علیه‌السلام رغبت داشته باشد؛ و هر کس که زائر حسین علیه‌السلام شد، ما اهل بیت او را دوست‌دار خود می‌شناسیم و از بهشتیان است.
اکنون به حکمت برخی احادیث زیارت اباعبدالله الحسین(ع) که تقدیم می شود بیشتر و بهتر پی می بریم:
الف) امام صادق علیه‌السلام:”مَن لَم يَأتِ قَبرَ الحُسينِ عليه السلام حتّى يَمُوتَ كانَ مُنتَقَصَ الدِّينِ، مُنتَقَصَ الإيمانِ، وَ إن اُدخِلَ الجَنَّةَ كانَ دُونَ المؤمنينَ في الجَنَّةِ”.(هر که تا زنده است به زیارت قبر حسین علیه‌السلام نرود، دین و ایمانش ناقص باشد و اگر به بهشت هم برود، مقامش در آن جا از همه مؤمنان پایین‌تر باشد)(مجلسی، بحارالأنوار، ج ۱۰۱، ص ۴، حدیث ۱۴).
ب) امام صادق علیه‌السلام:”إِنَّ الحُسَيْنَ بْنَ عَلِيٍّ عليهما السلام عِنْدَ رَبِّهِ يَنْظُرُ … وَ يَقُولُ: لَوْ يَعْلَمُ زَائِرِي مَا أَعَدَّ اللّهُ لَهُ لَكَانَ فَرَحُهُ أَكْثَرَ مِنْ جَزَعِهِ… وَ إِنَّ زَائِرَهُ لَيَنْقَلِبُ وَ مَا عَلَيْهِ مِنْ ذَنْبٍ”(امام حسین علیه‌السلام نزد خدا می‌نگرد و می‌گوید: اگر زائر من بداند که خدا چه برایش آماده کرده، شادی‌اش بیش از رنج سفر خواهد بود.همانا زائر حسین علیه‌السلام پاك از هر گناهی به خانه برمی‌گردد)( طوسي، امالي، ص ۵۵، حدیث۷۴).
ج) امام صادق علیه‌السلام:”لَا تَدَعْ زِيَارَةَ الحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ عليه السلام يَمُدُّ اللّهُ فِي عُمُرِكَ وَ يَزِيدُ فِي رِزْقِكَ وَ يُحْيِيكَ اللّهُ سَعِيدًا وَلَا تَمُتْ إِلَّا شَهِيدًا”(زیارت امام حسین علیه‌السلام را فرومگذار که خدا عمرت را طولانی و روزی را زیاد می‌کند و زندگی با سعادت و مرگ با شهادت به تو خواهد بخشید)(حرعاملی، وسائل‌الشیعه، ج ۱۴، ص ۴۳۱ ).
بنابرین در مجموع برخی حکمت های معنوی منطوی و مندرج در پیاده روی اربعین عبارتند از:
کسب قدرت نرم درونی و زاد و توشه سلوک به سوی خدا.
رنگ و رائحه خدایی یافتن.
رنگ و بوی حسینی یافتن و سبک زندگی عاشورایی داشتن.
کسب معنویت صائب و صادق برای دست یابی به عمل صالح.
تحت ولایت و عنایت امام حسین(ع) قرار گرفتن.
محبوب اهل بیت علیهم السلام شدن.
تجربه زندگی با سعادت و مرگ با شهادت.
پاك شدن از هر گناهی و تولد دوباره یافتن.
مشمول روزی زیاد شدن.
تکمیل شدن دین و ایمان.
از هجرت “مکانی” به هجرت “مکانتی” تعالی یافتن.
کسب معنویت ولایت محور و امامت مدار.
تحصیل معنویت اجتماعی و جهادی.
حصول معنویت ظلم ستیزانه و عدالت خواهانه.
والحمدلله رب العالمین
محمدجواد رودگر
۱۸/۵/۱۴۰۴
