به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نشست تخصصی «ویژگی‌های ادبیات داستانی دفاع مقدس با تکیه بر زاویه دید» عصر روز دوشنبه مورخ ۱۶ مهرماه جاری با حضور دکتر محمدرضا سنگری، دکتر احمد شاکری، دکتر محمد میرکاظمی و حجت‌الاسلام مهدی جهان در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.
دکتر محمدرضا سنگری مدیر گروه ادبیات اندیشه پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه در ابتدای این نشست با بیان اینکه در مجموعه‌ی ادبیات انقلاب اسلامی که ادبیات داستانی دفاع مقدس یکی از شاخه‌های آن است، سه گونه ژانر وجود دارد که از دیگر گونه‌های هفده‌گانه ادبیات انقلاب موثرتر بوده‌اند، اظهار داشت: اول حوزه‌ی شعر؛ با شاخه‌ها و گونه‌های مختلف بوده که بیشترین تولید را داشته است. دوم حوزه‌ی خاطره؛ که از ۲۰ هزار کتاب تولیدی، حدود پنج هزار خاطره وجود دارد که بیشتر از شعر نیز با اقبال عمومی روبرو شده است.
وی گفت: برخی از کتاب‌های خاطره با شمارگان پنج و ده هزار چاپ شده است. کتاب‌هایی مانند «خاک‌های نرم کوشک»، «پایی که جاماند» و اخیراً «سرباز کوچک امام» بارها و بارها تجدید چاپ شده است اما ادبیات داستانی حوزه‌هایی است که باید بیشتر تبیین شود چراکه در گذشته به شعر و خاطره پرداخته شده است.
مدیر گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی عنوان کرد: منظره‌های گوناگونی در ادبیات داستانی باز شده است. کسانی با اندوخته‌های پیشین به سراغ دفاع مقدس آمده‌اند. نسل پیشینی که به گفتمان انقلاب اسلامی باورمند بوده و نمونه آنها ناصر ایرانی و محمود گلابدره‌ای هستند.
سنگری نگاه واقع‌بینانه، حقیقت مدار و وفاداری به گفتمان انقلاب اسلامی را از ویژگی نویسندگان نسل اول دانست و گفت: البته کسان دیگری نیز در این حوزه وجود دارند که زاویه دیدشان به انقلاب اسلامی و دفاع مقدس کاملا منفی بوده است.
دکتر محمد میرکاظمی منتقد ادبی در ادامه و به عنوان دومین ارائه دهنده در این نشست اظهار داشت: در عناصر داستان روایت دید، نقطه ورود نویسنده به داستان است. و بقیه مسائل داستان بعد از این مرحله انتخاب می‌شوند. موضوع ما یعنی دفاع مقدس که حوزه معنایی داستان را تشکیل می‌دهد نیاز به تبیین دارد. اینکه چرا جنگ را دفاع مقدس می‌نامیم و تقدس آن را از چه محتوایی گرفته‌ایم و نویسنده چگونه این تقدس را در داستان حفظ کند بسیار مهم است.
میرکاظمی افزود: اگر بگوییم تقدس را صرفاً از دفاع گرفته‌ایم خیلی قابل قبول نیست چون دفاع یک ویژگی ذاتی است که هر موجود زنده در برابر تهدید انجام می‌دهد، پس قدسیتی ندارد. پس چرا این مضمون مقدس است؟ این ادبیات و مضمون قدسیتش را از مقوله‌ای گرفته که ما آن را شهادت می‌نامیم.
میرکاظمی تصریح کرد: در ادبیات داستانی دفاع مقدس روح فداکاری جاری است. مُردن برای زندگی دیگران، مفهومی است که در سایر نقاط زندگی مفهوم ندارد. وقتی می‌خواهیم داستانی با قواعد و ساختاری که شهدا به ما یاد داده‌اند بنویسم، کار سخت است. در ادبیات دفاع مقدس شکست مفهوم ندارد حتی اگر کشته شوید. حتی کشته شدن و اسیر شدن نیز معنای پیروزی دارد. اصلا نمی‌توان به دفاع مقدس و شهادت فکر کرد و مقوله شکست را آفرید و نمایش این کار در ادبیات داستانی کار را سخت می‌کند.
این پژوهشگر و منتقد ادبی تاکید کرد: ادبیات دفاع مقدس متکی بر حماسه است اما حماسه آن با حماسه‌ی شاهنامه متفاوت است. یک حماسه‌ای عفیف توام با مظلومیت برگرفته شده از حماسه عاشورا. شهادت هیچ بندی به گروه سنی و صنفی و قوم و ملتی ندارد. ما شهادت را از تشیع می‌گیرم ولی حتی آن را به مسیحیان و زرتشتیان نسبت می‌دهیم. قومیت و گروه سنی از این مسئله دور است. جالب این است که این مضمون یک مضمون شاد است.
میرکاظمی در پایان با ارائه گزارشی از تعداد داستان‌های منتشر شده در سال‌های پیشین افزود: ۲۱۷ کتاب توسط ۸۳ نویسنده در دهه اول انقلاب و در حوزه کودک و نوجوان چاپ شده است. از این تعداد نویسنده فقط هشت نفر از آنها خانم هستند. در مجلات نیز ۲۸۳ قصه توسط ۱۶۳ نویسنده به رشته تحریر درآمده و برای بزرگسالان ۶۰۳ کتاب قصه توسط ۱۸۴ نویسنده نوشته شده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی جهان به عنوان آخرین ارائه دهنده این بحث اظهار داشت: با اشاره به شبهاتی که به ادبیات دفاع مقدس وارد شدنی است فکر می‌کنم باید بحث را از فرمایشات رهبری شروع کنیم که فرمودند «ما در قصه‌نویسی عقب هستیم. اما اینها که درباره جنگ نوشته شده خوب است. اینها که رمان می‌نویسند صورت‌سازی است که فقط اسمش رمان است».
عضو شورای علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی درباره اولویت و مقدم بودن شعر نسبت داستان افزود: در گذشته شاعر یک ریاضی‌دان بوده که می‌توانست در قافیه‌ها شماره بندی انجام دهد اما ذهن مردم امروز درگیر است و بخاطرهمین داستان تقدم پیدا کرده است. داستان نویس اولین رصد کننده تحولات فرهنگی در جامعه معاصر است.
حجت‌الاسلام جهان تاکید کرد: با داستان برخورد ابتدایی می‌شود درحالی که در دنیا تفاوت بین داستان‌نویس و داستان‌خوانی وجود دارد. رمان پیچیدگی خاص ادبی دارد لذا ادبیات می‌تواند جوهر هر هنری باشد.
وی با انتقاد از اینکه خاطره داستان شمرده نمی‌شود، گفت: خاطره به مثابه ادبیات داستانی دفاع مقدس است. ادبیاتی که روایتی از تلاش و کوشش انسانی برای شناخت، اراده کردن و رسیدن به نقطه دوم که تعالی است ادبیات دفاع مقدس می‌دانیم.
در پایان دیگر حضار جلسه نکته نظرات خود را با ارائه دهندگان بحث در میان گذاشتند.
