به گزارش اداره روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی؛ نشست رونمایی کتاب «تاریخ تکوینی شعر انقلاب اسلامی» نوشته دکتر محمدرضا وحیدزاده به همت گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با مشارکت مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری؛ صبح سه‌شنبه (چهاردهم بهمن) با حضور دکتر اسماعیل امینی؛ دکتر علی داوودی و دکتر کاظم رستمی در سالن سلمان هراتی حوزه هنری برگزار شد؛ ضمن اینکه دبیری علمی این نشست نیز بر عهده دکتر حامد صلاحی بود.
اسماعیل امینی در نشست رونمایی کتاب «تاریخ تکوینی شعر انقلاب اسلامی» گفت: مسئله شعر انقلاب به گونه‌ای شده است که گویا نه برای دوستداران انقلاب و نه برای دشمنان اهمیتی ندارد. شعر هم همینگونه شده و برای کسی اهمیت ندارد و از نظام تعلیم و تربیت تقریبا حذف شده و از رادیو و تلویزیون هم در حال حذف شدن است. من با مطالعه کتاب «تاریخ تکوینی شعر انقلاب اسلامی» یاد ایامی افتادم که شعر بسیار مهم و انتشار حتی تک شعر یک حادثه و تکان‌دهنده بود ولی به روزگاری رسیدیم که زبان مشترک کسانی که کار اجتماعی می‌کنند، زبان ابتذال شده است.
وی عنوان کرد: کتاب «تاریخ تکوینی شعر انقلاب اسلامی» برایم یادآور روزهای انقلاب بود. امتیاز این کتاب این است که وحیدزاده به عنوان نویسنده، همچون پژوهشگر بی‌طرف عمل کرده و کتاب فاقد غرض‌ورزی است. او در این کتاب تعادل را حفظ کرده است.
این استاد دانشگاه با انتقاد به لحن هیجانی و پوچ‌نویسی که در نسل امروز آفتی بزرگ محسوب می‌شود و وارد پایان‌نامه‌ها و مقالات پژوهشی و کتاب‌های درسی شده است ادامه داد: هیچ کجای کتاب «تاریخ تکوینی شعر انقلاب اسلامی» شاهد لفاظی نیستیم و صورت کار با محتوای کار برابر است.
امینی همچنین تصریح کرد: ما وقتی درباره شعر حرف می‌زنیم یا درباره شعر و داستان سخن می‌گوییم این سوال مطرح می‌شود که آیا زندگی مولف چه در روزگار خلق اثر و چه پس از آن، اثر داشته یا نه؟ آیا خود او عامل بوده و از سر اعتقاد دست به خلق اثر زده است؟ به نظر من نباید تاثیر داشته باشد و اساسا نباید زندگی مولف موضوع تحقیق قرار گیرد و خوشبختانه در کتاب «تاریخ تکوینی شعر انقلاب اسلامی» نیز پژوهشگر وارد این وادی نشده است.
وی تاکید کرد: اینکه فردیت، شخصیت و زندگی شخصی در کار پژوهشگر اثر نداشته، بسیار خوب است ولی برای تکمیل این کار باید به بخش‌هایی که همراه شعر انقلاب بوده‌اند هم توجه شود چون کارنامه روزگار ما است.
امینی در پایان صحبت‌های خود به طرح جلد کتاب «تاریخ تکوینی شعر انقلاب اسلامی» انتقاد کرد.
محمدرضا سنگری مدیر گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه دومین سخنران این محفل با اشاره به صحیفه سجادیه بیان نمود: اگر بخش‌هایی از صحیفه سجادیه را که به عنوان زبور آل محمد معرفی کرده‌اند به شیوه شعر سپید زیر هم بنویسیم صحیفه سجادیه نمونه‌ای از شعر سپید خواهد شد چراکه زیبایی و نگاه به شگفتی‌ها که امروز آن را کم داریم مثل نوع نگاه به پدیده‌ها، در آن وجود دارد. ما امروز به ماه نگاه نمی‌کنیم ولی در صحیفه سجادیه و در ۵۴ دعا بخش قابل توجهی به پدیده‌های طبیعت اختصاص دارد.
وی تصریح نمود: به قدری رسانه‌های دیگر در کنار شعر قرار گرفته‌اند که دیگر شعر، رسانه حاکم بر دیگر پدیده‌ها نیست، اگرچه شعر در روزگار ما موفق شد در تمام عرصه‌ها تنیده شود. شعر، زمزمه نسل‌های امروز ما است و برش‌هایی از اشعار قیصر امین‌پور را می‌توان در زبان مردم پیدا کرد و اینگونه نیست که جامعه از شعر گسسته باشد. اگرچه آفت‌ها و افت و خیزهایی همچون دیگر روزگاران در شعر وجود دارد ولی همچنان شعر عمیق جایگاه خود را پیدا می‌کند و پیش می‌رود.
سنگری همچنین با بیان اینکه کتاب «تاریخ تکوینی شعر انقلاب اسلامی» امید را در جان زنده کرده است عنوان کرد: ما در بحث تولید آثار شعر کارهای زیادی کردیم ولی در حوزه مباحث نظری شعر بسیار فقیر هستیم. اصولا شاعران هم در این حوزه کمتر وارد شده‌اند، اگرچه لزوما شاعر نباید نظریه‌پرداز یا تحلیلگر خوب باشد ولی طی سده اخیر کمتر می‌توان تحلیلگری را یافت که خودش اهل داستان نوشتن باشد.
رئیس اندیشکده ادبیات پایداری اظهار کرد: دکتر وحیدزاده، متعلق به نسل پس از انقلاب است و در آن دوران نزیسته ولی به خوبی توانسته منابع را جمع‌آوری کند و آن را در بستر تاریخی مطرح کند، اگرچه در این میانه چهره بزرگی چون پروین اعتصامی فراموش شده است؛ شاعری که زمینه‌های از مبارزه و انقلاب در اشعار وی به وضوح دیده می‌شود.
وی ویژگی دیگر این تحقیق را عدم دخالت شاعر بودن نویسنده در این کتاب دانست که نشانگر پژوهشگر خوب بودن وی است.
سنگری ادامه داد: تاثیرگذاری شعر را در دیوارنوشته‌های روزگار انقلاب و حرکت‌های مردمی می‌توان دید. کاری از جنس کارهای ناصر حریری یعنی اگر گفتگو با کسانی که آن دوره را دیده‌اند بیاوریم به قوی شدن کار پژوهشی بسیار کمک می‌کند. شاید اگر بتوانیم نظرگاه‌ها را از افراد بگیریم تاریخ شفاهی شعر انقلاب اسلامی را هم تدوین کرده باشیم.
وی افزود: نکته دیگر که به عنوان خطر آن را می‌بینم این است که اگر این نسل ننویسند، معلوم نیست نسل‌های بعدی راست و درست بنویسند و من می‌دانم که واژگونه خواهند نوشت. ما باید زودتر به این مسائل بپردازیم چون بخشی از اسناد زنده یعنی افراد، در حال از دست رفتن هستند. یکی دیگر از ارزش‌های کار تاریخ تکوینی شعر انقلاب اسلامی این است که از اول تکلیف خود را با نظریه‌ها مشخص کرده است.
سنگری همچنین گفت: ما شاید در تحلیل جریان شعر عنصر بزرگ ترجمه را که به شدت فضای شعر را تحت تاثیر قرار می‌دهد جدی نگرفته باشیم اما در این دوره جریان‌های بی‌پردگی تحت تاثیر ترجمه بوجود آمده‌اند. نکته دیگر هم که شاید می‌شد در این کتاب پرداخته شود، جریان ضد دین است که در فضای داستان‌ها بسیار پررنگ است و گاه به بزرگترین ارزش‌ها توهین می‌کند. ستیز با مسئله دین و مظاهر دینی و تمسخر مظاهر دینی یک جریان است. نکته مهم دیگر این است که دین در قلمرو باورهای دینی ما یک اصل به نام امضاء دارد یعنی اگر چیزی بتواند حامل ارزش‌های دینی باشد ما در تقابل با آن قرار نمی‌گیریم.
وی افزود: دین جریان‌های جدید شعری را تایید کرد و همراه شد که همین امر نشان می‌دهد که امضا اتفاق می‌افتد و بستری را فراهم می‌کند که افرادی چون موسوی گرمارودی و صلواتی‌ها ظهور کنند.
سنگری در پایان سخنان خود به ضرورت توجه به شاعرانی چون ریاضی یزدی، پروین اعتصامی و حتی ژاله قام‌مقامی تاکید کرد و از اشعار شمس کسمایی که اگر آثارش به موقع چاپ می‌شد، می‌توانست بنیانگذار شعر نو ایران باشد، نام برد.
علی داوودی سومین سخنران این برنامه با اشاره به این موضوع که در حال حاضر مخاطب عام بیشتر تماشاگر هستند تا خواننده کتاب و برای همین هم رسانه دیداری موفق‌تر هستند؛ تصریح نمود: اتفاق ادبی به مثابه یک جریان و مکتب، حاصل به هم پیوستن چند حرکت است که یکی از بخش‌های آن سرودن شعر است که هم‌پایه آن نشر، تحلیل، تبیین و معرفی شعر هم در نظر گرفته می‌شود.
وی با اشاره به این نکته که بهتر بود در انتهای کتاب که اشعار آورده شده نام شاعر در کنار متون آورده می‌شد، گفت: سخن گفتن درباره شعر در معرفی آن بسیار موثر است. حدود ۶۰ سال از آغاز حرکت انقلاب اسلامی و سرودن اولین شعر مختص انقلاب یعنی واقعه ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ می‌گذرد و اگرچه طی چهار دهه قریب به ۲۰۰ جلد کتاب در حوزه ادبیات انقلاب اسلامی نوشته شده اما همچون کتاب «تاریخ تکوینی شعر انقلاب اسلامی» اثری نبوده و من ندیده‌ام. امتیاز این کتاب به قدری بالا است که ضعف‌هایش به چشم نمی‌آید.
داوودی تاکید کرد: «تاریخ تکوینی شعر انقلاب اسلامی» کتاب ویژه‌ای است و در قیاس با ادبیات مشروطه که دوره کوتاهی و تحت تاثیر جریان خارجی و ترجمه شکل گرفته، می‌بینیم که ادبیات انقلاب اسلامی با الگوی ملی و بر اساس زیست مردمی شکل گرفته و همپای زندگی آدم‌ها و اتفاقات و حوادث است.
وی ادامه داد: در شعرهای انقلاب ما پویایی را می‌بینیم که به‌رغم ضعف‌های ادبی زنده و تاثیرگذار است. کتاب هم متن قابل ارجاع و تحلیلی است که این سوال را پاسخ می‌دهد که چطور می‌شود ادبیات اینقدر پای کار انقلاب باشد. اثر فوق در حوزه تخصصی شعر انقلاب قدم برداشته و در کنار آن کتابی عام‌خوان با نثری روان است.
داوودی یادآور شد: با توجه به اینکه تورق تاریخ به ما قوت قلب می‌دهد، این کتاب نشان می‌دهد که ما تاریخ و هویت داریم و پشتوانه ادبیات انقلاب حداقل ۶۰ ساله‌ای وجود دارد که جهانی از تجربیات و معانی را با خود به همراه دارد. تاریخ ادبیات ما در گذشته در تذکره‌ها منعکس شده و خیلی روش‌مدار نیست ولی در این کتاب نویسنده روش‌مدار پیش رفته است. همچنین اینکه شاعر تاریخ گذشته را با همان سیر تکوینی بیان می‌کند حسی ایجاد می‌کند که گویا ما شاهد وقایع و جریان هستیم. او سعی کرده همه چیز را همه جانبه ببیند و این نکته مهمی است.
وی اظهار کرد: پیش از انقلاب چند جریان شاخص مثل مذهبی‌ها، ملی‌گرایان، چپ‌ها وجود داشت ولی در کنار آنها وقتی به عرصه انقلاب میرسیم از انقلاب، ادبیاتی با پشتوانه همه آن تجربیات متولد شده است.
داوودی ادامه داد: گاه منتقد طوری با ادبیات انقلاب برخورد می‌کند که گویا ادبیات انقلاب حاصل طیفی بی‌سواد است که بخشی از این برداشت به عملکرد ما باز می‌گردد که شاید آنچه به حق بوده را نتوانسته‌ایم بازتاب دهیم. عدم توجه یا توجه بیش از حد به رویش‌های جدید باعث شد تا برخی بتوانند به شعر انقلاب جسارت کنند. کتاب «تاریخ تکوینی شعر انقلاب اسلامی» یادآور گذشته و اتفاق بزرگ و جمعی از نخبگان است که امروز آنها را نمی‌شناسیم یا به اسم انقلاب آنها را نمی‌شناسیم.
کاظم رستمی که دیگر میهمان این نشست بود به ضرورت پرشدن فاصله بین تئوری و ادبیات خلاق تاکید کرد گفت: شعر، امروزه هنر اول ما است پس لازم است که ارائه آن را درست کرد. باید به کتاب «تاریخ تکوینی شعر انقلاب اسلامی» نگاه دقیق علمی داشته باشیم. ما عادت به کلمه جریان داریم ولی نمی‌توان به لحاظ علمی این کلمه را راحت انتخاب کرد. جریان ادبی تعریف دارد و ما باید آن را اثبات کنیم.
وی با بیان اینکه اتفاقی که در ادبیات ما می‌افتد یک جریان است به ۴ مولفه در اثبات جریان ادبی پرداخت که شامل تشریح زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن جریان، نظریه‌پردازی و پایگاه‌های تئوری‌پردازی، کانون‌های پشتیبان آن جریان و تشریح نقطه شروع و مسیر طی شده و استمرار آن جریان بود.
رستمی افزود: ما تمام این مولفه‌ها را در جریان شعر انقلاب داریم و باید اثبات شود تا بگوییم جریان ادبی با شاخصه‌های ادبی است.
وی اظهار کرد: جریان شعر انقلاب در حال رسیدن به سبک ادبی است. اتفاقات اجتماعی سیاسی اول موج ایجاد می‌کنند و اگر ماندگار شوند تبدیل به جریان می‌شوند و اگر همچنان مستمر باشند تبدیل به سبک می‌شوند و من می‌گویم جریان شعر انقلاب در حال سبک شدن است.
رستمی در پایان سخنانش بر ادامه نگارش کتاب «تاریخ تکوینی شعر انقلاب اسلامی» تا جلد سه و چهار اشاره کرد.
محمدرضا وحیدزاده در این نشست یادآور شد که کتاب «تاریخ تکوینی شعر انقلاب اسلامی» بر اساس رویکرد و تئوری نظریه تاریخ‌نگاری ادبیات بررسی و روش تاریخ‌نگاری تکوینی ادبیات بوده و طبق آن یکسری چیزها کنار می‌رود و یکسری مباحث برجسته می‌شود.
وی در پایان و در پاسخ به این سوال که آیا این امکان وجود داشت که به شاعران انقلابی غیراسلامی یا مشروطه هم پرداخته شود گفت: وسع و توانایی من در این حد بود و باید کار را از جایی شروع می‌کردم. اگر می‌خواستم از آغاز این جریان به سیر تکوینی شعر انقلاب اسلامی بپردازم باید کار را از دوره های قبل‌تر آغاز می‌کردم ولی تصمیم گرفتم سال ۱۳۴۲ را انتخاب کنم. هدف من از انتخاب این دوره هم این بود که بگویم از آغاز دهه ۴۰ زمزمه‌های تازه‌ای شنیده شد.
